صابئین مندایی قدیمی‌ترین دین آسمانی در خاورمیانه

به گزارش سرویس اجتماعی ردنا (ادیان نیوز)، دین صابئین مندایی یا مندائیان پیروان یحیای (یحیی بن زکریا) تعمیددهنده و یکی از اقلیت‌های مذهبی ایران هستند. منداییان ایران ازجمله اقلیت‌های دینی‌اند که از دیرباز در شهر خوزستان و در جوار رودخانه‌ها زندگی می‌کرده‌اند. دربارۀ این قوم پژوهش‌هایی با محوریت آیین مذهبی، خط و زبان، برخی آداب‌ورسوم و چگونگی مهاجرت آنان به بین‌النهرین انجام‌شده است. منداییان از قدیمی‌ترین ادیان خداپرست جهان و خاورمیانه به شمار می‌آیند. اما به نسبت دیگر ادیان زنده دنیا، اطلاعات کمی از آنان در دسترس است.

صابئین مندائی مانند ادیانی چون یهودیت، مسیحیت، اسلام و … دارای شریعت و آئین خاصی هستند. اصلی‌ترین رکن دینی منداییان غسل‌تعمید در روزهای یکشنبه است. در آیین منداییان یحیی آخرین پیامبر مذهبی مندایی محسوب می‌شود. آن‌ها بـه خدا اعتقاد دارند، اهل نماز و روزه هستند، دارای کتاب هستند. این آیین نزدیک‌ترین دین زنده جهان به آیین مانوی اسـت. منداییان یکی از اقلیت‌های دینی هستند که در کشور ایران، عراق، سوریه و برخی دیگر نیز در آمریکا ساکن می‌باشند.

پنج روز مقدس و پاک منداییان

هم‌زمان با جشن باستانی ایران، منداییان نیز پنج روز مقدس مذهبی خودشان را آغاز می‌کنند. این نقطه اشتراک نشانگر و حکایت‌گر همزیستی و تشریک‌مساعی در تفکرات مذهبی است و از چنین مناسبت و نیایش‌های مشترک ادیانی نباید به‌آسانی گذشت.

از مهم‌ترین مناسک دینی در آیین مندایی پروانایا یا آئین پنجه است. البته مندائیان، خود این ایام را «دهوا پروانایا» می‌نامند. در پنج‌ شبانه‌روزی که به نام ایام «پروانایا» شناخته می‌شود، بنابر باورهای مندایی شب‌ها نیز بخشی از روز است. چراکه فلسفه آیینی این پنج روز بر مفهوم «روشنایی و نور» نهاده شده است.

پیروان صابئین مندایی در ایران مضاف بر جشن باستانی نوروز، یکی از مراسم و آئین دینی خود را نیز در همین روزها اجرا می‌کنند. ایام روشنایی و نور با عنوان پرونا؛ در چند سال گذشته به ایام نوروز نزدیک یا منطبق بود. در سال جاری نیز احتمالاً با یکی دو روز اختلاف این آئین در کنار یکدیگر برگزار گردند.

پوشش در دین صابئین مندایی

بررسی‌ها حکایت‌ از آن دارد که مندائیان در زندگی روزمره و معمولی تابع فرهنگ حاکم بر جامعه بوده‌اند. آنان در مراسم مذهبی و آیینی خود از پوشش خاصی به نام «رسته» استفاده می‌کردند و در حال حاضر نیز پوشیدن آن به همان شیوۀ گذشته استمرار دارد. رسته از پنج قسمت «برزنقا»، «سدرا»، «نصیفه»، «همیانه» و «شروارا» تشکیل‌شده است که هر یک کاربرد و مفهوم خاص خود را دارد. پوشیدن این لباس یکپارچه سفید هنگام اجرای مراسم صابئین برای زن و مرد به‌طور یکسان و همانند هم ضروری است. در کتـاب منـداییان عراق و ایران، افزون بر لباس مخصوص مراسم مذهبی، جشن‌ها، عروسی‌ها و مراسم ترحیم ، تصاویری وجود دارد که به نظر می‌رسد پوشاک معمولی و روزانه‌ی مندائیان است.

مفهوم مقدس «آب» در باور منداییان

در کتاب مقدس صابئین مندایی با نام «گنزا ربا» آمده است که «آب حیات از مکان نور سرچشمه گرفته و روان می‌باشد». از این زاویه مهم‌ترین امور دینی مندائیان نیز که «غسل‌تعمید» است، در آب جاری انجام می‌شود.

بر اساس باور منداییان ایران، مفهوم «روشنی و نور» که در دین صابئین بر آن تأکید زیادی شده، استعاره از صلح دارد. چنان‌که یکی از رهبران دینی صابئین مندایی در یادداشت اختصاصی که سال گذشته برای ادیان نیوز با عنوان «تقدیس آب در دین مندائی| یادداشت اختصاصی اشکندا سالم چحیلی» نگاشته بود به این موضوع اشاره کامل شده است.

و به‌طورکلی آب در دین صابئین مندائی مقدس است. تقدیس آب به‌این‌علت است که نور “هیی” (خداوند) در آن استقراریافته است و منزلگه هزاران فرشته نورانی گردید و عرش کبریایی بر سطح آب‌ها استقراریافته است.

یادداشت: محمد پناه زاده

منابع:

• مقاله «جستاری در پوشاک صابئین مندائی» نوشته معصومه فیض آبادی/ پایگاه مجلات تخصصی نور
• مقاله «منداییان در ایران و عراق» به قلم علی نظری/ پایگاه مجلات تخصصی نور
• پنج روز مقدس مندایی هم‌زمان با جشن باستانی ایران/ رادیو فردا

• روایت منداییان ایران؛ کم جمعیت اما متحد/ به قلم پروانه وحیدمنش