سرمایه‌گذاری حزب حاکم هند بر مسلمانان «پس‌مانده» و «اقلیت»
نارندرا مودی به روشنی بر روی شکاف‌های اجتماعی و مذهبی میان مسلمانان، به ویژه مسلمانان پس‌مانده، سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، در حالی که سفر هفته پیش نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، به آمریکا با اعتراض شخصیت‌ها و گروه‌های مسلمان آمریکایی روبه‌رو شد، اعلام موضع برخی از شخصیت‌های مسلمان هندی در حمایت از مودی، صدای اعتراض مسلمانان علیه این سفر و سیاست‌های سرکوب مذهبی حزب حاکم هند را کم‌رمق ساخت.
ایلهان عمر، نماینده دموکرات، روز سه‌شنبه ۲۰ ژوئن در توییتر اعلام کرد که در سخنرانی روز پنجشنبه مودی در کنگره شرکت نخواهد کرد و دولت مودی را به سرکوب اقلیت‌های مذهبی، جسارت بخشیدن به گروه‌های ناسیونالیست خشن هندو و هدف قرار دادن روزنامه‌نگاران و مدافعان حقوق بشر متهم کرد. در همین راستا، رشیده طلیب، دیگر نماینده زن مسلمان در کنگره نیز شرکت در سخنرانی مودی را تحریم کرد و در ادامه الکساندریا اوکاسیو کورتز و کوری بوش، دیگر زنان نماینده دموکرات‌ها نیز به جمع این دو پیوست. همچنین برخی مردم مسلمان، هندو و سیک نیز به خیابان‌های آمریکا آمده و علیه سفر مودی به این کشور اعتراض کردند.
اما در پاسخ به این اعتراض‌ها، عاطف رشید، رئیس «راشتروادی پس‌مانده مسلم محاذ (جبهه ملی‌گرای مسلمانان پس‌مانده)»، در توییتی خطاب به ایلهان عمر نوشت: «من از اقلیت مذهبی هند هستم، اما با آزادی مذهبی و هویت مذهبی خود [اسلام] در هندِ نخست وزیر نارندرا مودی آزادانه زندگی می‌کنم. من از هر منبعی در اینجا سهم مساوی دارم، من این آزادی را دارم که در هند هرچه می‌خواهم بگویم. من این آزادی را دارم که در هند هر چه می‌خواهم بنویسم. متاسفم که می‌گویم شما تصویر اشتباهی از هند من را در دستور کار نفرت خود نشان می‌دهید. از بیرون ریختن سم از دهان خود دست بردارید.»
خوب است بدانیم که مسلمانان «پس‌مانده» هویت جدیدی است که مسلمانان دو کاست پایین جامعه هند، یعنی ارذل‌ها و اجلف‌ها را که در مجموع حدود ۸۰ درصد از مسلمانان این کشور را دربرمی‌گیرد، نمایندگی می‌کند. از این رو این اظهار نظر عاطف رشید در رسانه‌هایی همچون فاکس نیوز (جمهوری‌خواه) به گونه‌ای بازتاب یافت که نماینده دیدگاه اکثریت غالب مسلمانان هند می‌نمود.
از این گذشته، چهره مسلمان دیگری از هند، یعنی شهزاد پوناوالا، یکی از حدود ۲۵ سخنران حزب بهاراتیا جاناتا، در توییتر خود نوشت: «من سخنگوی ملی بزرگترین حزب دموکرات جهان به رهبری نخست وزیر مودی هستم. من یک مسلمان هندی هستم و برای کشور و حزب خود در همه تریبون‌های مهم ملی و جهانی صحبت می‌کنم. وقتی بدانیم که [در دوره دولت مودی] ۸۰۰ میلیون نفر در هند جیره رایگان دریافت کرده‌اند، ۱۱۰ میلیون نفر از توالت برخوردار شده‌اند، ۱۱۰ میلیون خانوار از آب لوله‌کشی برخوردار شده‌اند، ۳۵ میلیون فقیر خانه‌های سیمانی گرفته‌اند… نیازی به سخنرانی در مورد حقوق اقلیت‌ها از کسی که نظرات ضدیهودی داده، از رادیکال‌های اسلام‌گرا حمایت می‌کند… ندارید.»
اما حمایت مسمانان از مودی وقتی چشم‌گیرتر شد که او پس از آمریکا، به کشور اسلامی مصر سفر کرد و با عبدالفتاح السیسی، رئیس دولت مصر و شوقی علام، مفتی اعظم این کشور، دیدار کرد.
دیدار نارندار مودی با شوقی علام، مفتی اعظم مصر
اما در کنار این دیدارهای مقامات دولتی که چندان دور از انتظار نبود، آنچه واکنش کاربران شبکه‌های اجتماعی عربی را برانگیخت، استقبال گرم مسلمانان بُهره از نخست‌وزیر هند بود. نارندرا مودی با حضور در مسجد جامع «الحاکم بأمر الله» در قاهره، با شیعیان اسماعیلی بهره، که موطن اصلی آنها در هند است، دیدار کرد. این مسجد قدیمی که در دوران حکومت فاطمیان بر مصر بنا شده، از مکان‌های مقدس برای بهره‌های اسماعیلی است که در دوره انور سادات و با هزینه خود بهره‌ها بازسازی شده است.
برای کسانی که فضای دینی جامعه هند را به طور مستمر پایش می‌کنند، شاید کمتر روزی باشد که به یک یا چند گزارش از نفرت‌پراکنی‌ها و فشارهای مذهبی و اجتماعی علیه مسلمانان توسط حزب حاکم و تندروهای هندو برنخورند؛ از جمله تخریب مساجد، غصب خانه‌ها و زمین‌ها، کوچ اجباری، ممنوعیت حجاب در مدارس، ممنوعیت بلندگوها در مساجد، اعدام و ضرب و جرح غیرقانونی مسلمانان در ملأ عام، ترویج اسلام‌هراسی در رسانه‌های مکتوب و تصویری، وضع قوانین اسلام‌ستیزانه، ممنوعیت ذبح گاو و ده‌ها گونه دیگر از نقض هدفمند و سازمان‌یافته حقوق مسلمانان در هند. این همه گذشته از تاریخ سیاهی است که در حافظه جمعی مسلمانان هند با قتل عام و شورش علیه آنها ثبت شده است؛ تنها یک نمونه از اینها قتل عامی است که در سال ۲۰۰۲ در ایالت گجرات که مودی آن زمان فرماندار وقت آن بود، رخ داد و طبق گزارش‌های رسمی ۷۹۰ مسلمان و بر اساس آمارهای غیر رسمی ۲۰۰۰ مسلمان کشته شدند.
با وجود این جنایت‌ها که حتی مجامع بین‌المللی را نیز بارها مجبور به واکنش علیه این متحد غربی‌ها کرده است، نارندرا مودی چگونه توانسته هواخواهانی را از میان مسلمانان هند برای خود دست و پا کند؟ چگونه در هند مسلمانان ستم‌دیده حامی حزب حاکم ستمگر شده‌اند؟ پاسخ در سرمایه‌گذاری مودی بر روی اقلیت‌ها و گروه‌های حاشیه‌ای در میان مسلمانان است؛ یعنی آغوش گشودن حزب بهاراتیا جاناتا بر روی طبقات سرکوب‌شده از جامعه مسلمانان و اقلیت‌هایی همچون اسماعیلی‌های آقاخانی، بهره‌ها و شیعیان دوازده امامی.
کمپین حزب حاکم هند در حمایت از مسلمانان پس‌مانده
«پس‌مانده» واژه‌ای فارسی است و به گروهی از افراد اطلاق می‌شود که عقب مانده‌اند و نتوانسته‌اند پیشرفت کنند. این واژه برای نخستین بار توسط علی انور انصاری، نماینده سابق مجلس و رهبر «آل اندیا پس‌مانده مسلم محاذ (جبهه مسلمانان پس‌مانده تمام هند)» در کتاب «نبرد مساوات» در اواخر دهه ۱۹۹۰ مفهوم‌سازی شد. از این نظر، پس‌مانده یک مقوله سکولار است که اشکال مختلفی از قشربندی اجتماعی را در خود جای می‌دهد.
علی انور، که خود یک مسلمان پس‌مانده به شمار می‌آید، در این کتاب ساختار سلسله‌مراتبی جوامع مسلمان در هند را برجسته می‌کند. او در این کتاب تلاش می‌کند تا نشان دهد چگونه مسلمانان به سه دسته اجتماعی طبقه‌محور تقسیم می‌شوند: اشرف (گروه‌های مسلمان خارجی که ترجیح می‌دهند خود را اصیل‌زاده یا طبقه بالا بخوانند)، اجلف (جماعت‌های مسلمان‌شده که در این سلسله‌مراتب کاستی پایین‌تر به حساب می‌آیند) و ارذل (معادل طبقه دالیت‌ها که محروم‌ترین مسلمانان هستند). گفتمان «پس‌مانده» در تقابل با طبقه اشرف هویت می‌یابد و با زیر سوال بردن این سلسله‌مراتب اجتماعی، مسلمانان هند را به نابودی کامل نظام کاستی فرا می‌خواند.
سال‌ها است که سرشماری کاست در هند انجام نشده است. طبق یک برآورد، ۱۵ درصد از کل جمعیت هند را مسلمانان تشکیل می‌دهند که از این تعداد حدود ۸۰ درصد را مسلمانان پس‌مانده تشکیل می‌دهند. با وجود اکثریت بودن، پس‌مانده‌ها، چه مسلمان و چه هندو، به ندرت نمایندگانی در جایگاه‌های اجتماعی و سیاسی مهم داشته‌اند.
حزب حاکم بهاراتیا جاناتا، سیاست قابل توجهی را در قبال مسلمانان پس‌مانده در پیش گرفته است. این حزب کاملاً بر مسئله طبقه‌بندی اجتماعی در میان مسلمانان تمرکز کرده تا وضعیت اسفبار پس‌مانده‌ها را برجسته کند. این در حالی است که مسلمانان پس‌مانده همواره بیشترین آسیب‌ها را از فشارهای حزب حاکم و هواداران آن علیه مسلمانان متحمل شده‌اند.
حزب نارندرا مودی که انتخابات سراسری ۲۰۲۴ را پیش رو دارد، کمپین خود برای مسلمانان پس‌مانده را در سال ۲۰۲۲ راه‌اندازی کرد و از آن زمان رویدادهای زیادی را با حضور اعضا و روشنفکران برجسته جامعه مسلمانان پس‌مانده برگزار کرده است. در اوایل ژوئیه ۲۰۲۲، مودی در نشست اجرایی ملی حزب که در حیدرآباد برگزار شد، از ابتکاری با عنوان «سنه یاترا (راهپیمایی محبت)» پرده برداشت. مودی در این نشست گفت که حزب باید با مسلمانان پس‌مانده ارتباط برقرار کند و از رهبران ایالت اوتار پرادش، که پرجمعیت‌ترین ایالت هند است و بیشترین جمعیت مسلمان را در خود جای داده، خواست تا مسلمانان پس‌مانده را با عشق و محبت در آغوش بگیرند. مودی پیشنهاد کرد که حزب «یاتراهای محبت» را برای جذب مسلمانان در سراسر کشور سازماندهی کند.
«یاترا» راهپیمایی مذهبی هندوها به منظور زیارت اماکن مقدس است که در دوره معاصر گاه کارکردهای سیاسی نیز یافته است، همچون راهپیمایی راهول گاندی (بهارات جودو یاترا) در سال گذشته که به همراه جمعی از رهبران حزب کنگره ۳۷۰۰ کیلومتر را از جنوب تا شمال هند در میان مردم پیاده رفتند. با به راه افتادن این کمپین، حزب حاکم به طور مداوم از طریق مجموعه‌ای از جلسات، بر مسلمانان پس‌مانده تمرکز کرده است و رهبران بهاراتیا جاناتا در خطابه‌های سیاسی خود با متهم کردن احزاب رقیب به منزوی کردن طبقات پس‌مانده جامعه مسلمان و سوءاستفاده از پایگاه رأی آنها، خود را نگهبان و خدمتگزار مسلمانان پس‌مانده معرفی می‌کنند.
اما این کمپین حزب حاکم از سوی پس‌مانده‌های مسلمان بی‌پاسخ نماند و برای نمونه علی انور که سخن از او رفت و یکی از صداهای بلند در میان سیاستمداران پس‌مانده است، در نامه‌ای سرگشاده به مودی نسبت به سیاست جدید حزب او به شدت اعتراض کرد. او در واکنش به این کمپین از مودی پرسید که آیا درخواست برای اجرای «یاتراهای محبت» با هدف قرار دادن مسلمانان در برابر یکدیگر و در ارتباط با «سیاست بانک رأی» است. انور همچنین مودی را به خاطر افزایش احساسات اسلام‌هراسانه و اینکه چگونه مسلمانان «پس‌مانده» به طور ویژه در طول حملات جمعی هندوها مورد هدف قرار می‌گیرند، محکوم کرد.
گفتنی است که کمپین حمایتی حزب حاکم از مسلمانان پس‌مانده، بیشتر حرکت‌هایی نمایشی یا دست کم بی‌ضرر بوده و تاکنون این حزب راستگرا از برداشتن گام‌هایی واقعی به نفع این طبقه از مسلمانان پرهیز کرده است، تا مبادا صداهای اعتراضی هندوهای تندرو که هم‌اکنون نیز به آرامی از گوشه و کنار شنیده می‌شود، بلند شود. در همین راستا حزب حاکم یکی از خواسته‌های مهم مسلمانان پس‌مانده برای دریافت وضعیت «کاست‌های برنامه‌ریزی‌شده» را رد کرده است. در قانون اساسی هند «کاست‌های برنامه‌ریزی‌شده (Scheduled Castes)» و «قبایل برنامه‌ریزی‌شده (Scheduled Tribes)» به طور رسمی گروه‌هایی از مردم هستند که در میان محروم‌ترین طبقات اجتماعی-اقتصادی در هند قرار دارند.
از زمان استقلال هند، به کاست‌ها و قبایل برنامه‌ریزی‌شده وضعیت «رزرو» داده شده است. وضعیت رزرو تبعیض مثبتی است که قانون هند به نفع این طبقات پایین قائل شده است و تضمین‌کننده سهمی از نمایندگی‌های سیاسی، اولویت در ترفیع رتبه، سهمیه در دانشگاه‌ها، تحصیل رایگان، دریافت کمک هزینه تحصیلی، خدمات ویژه بانکی و برخورداری از دیگر مزایای گوناگون دولتی و قانونی است. با این وجود، به دلیل گسترش مسیحیت و اسلام در میان طبقات پایین جامعه، فقط دالیت‌های هندو، بودایی و سیک می‌توانند از وضعیت کاست برنامه‌ریزی‌شده استفاده کنند و اعضای دالیت جوامع مسیحی و مسلمان از این تبعیض مثبت محروم مانده‌اند.
حمایت حزب حاکم هند از اقلیت‌های مسلمان
در کنار سیاست رسمی و تازه حزب مودی در حمایت از مسلمانان مودی، این حزب سیاستی غیر رسمی و قدیمی نیز نسبت به اقلیت‌های مسلمان در هند دارد. باید توجه داشت که سرکوب مذهبی و اجتماعی مسلمانان، بیشتر متوجه اکثریت اهل سنت در این کشور بوده و پیروان دیگر مذاهب اسلامی، که اقلیت‌هایی در میان اقلیت مسلمان هند هستند، نه تنها چندان از سوی هندوهای حاکم آسیب ندیده‌اند، بلکه گاه امتیازهایی نیز دریافت کرده‌اند. در واقع حزب حاکم با اعطای امتیازاتی نه چندان قابل توجه به اقلیت‌ها، توانسته مسلمانان را دچار تفرقه و چندصدایی کند و با خیالی آسوده‌تر سیاست‌های سرکوب خود را به پیش ببرد.
برای نمونه شهزاد پوناوالا که توییت آن در آغاز این نوشته آمد و توانسته به عنوان یک مسلمان سخنگوی حزب حاکم شود، یکی از پیروان اسماعیلیه آقاخانیه در هند است. یا بهره‌ها که مودی به طور ویژه از مسجد آنها در قاهره بازدید می‌کند، از دیرباز روابطی صمیمی با این حزب ملی‌گرای هندو داشته‌اند و حتی پیش از در اختیار گرفتن دولت، بارها سران حزب به دیدار رهبران بهره رفته و در مراسم‌های مذهبی آنها شرکت کرده‌اند. در مقابل بهره‌ها نیز احترام ویژه‌ای برای این هندوهای ملی‌گرا قائل هستند و وطن‌دوستی این فرقه اسماعیلی را هر ساله می‌توان در برگزاری پرشور سالروز جمهوری هند (۲۶ ژانویه) به چشم دید.
حضور نخست وزیر هند نارندرا مودی در مراسم «عاشورا» حسینی به میزبانی اسماعیلی‌های بهره، مسجد سیفی در بمبئی، ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۸.
در این میان حتی شیعیان دوازده امامی نیز گاه از کاروان حمایت صریح از حزب حاکم عقب نمانده‌اند. برای نمونه در فوریه ۲۰۲۲ و در آستانه انتخابات محلی در اوتار پرادش، مولانا کلبی جواد از علمای سرشناس شیعیان هند کلیپی با محتوای تشکر از خدمات و اقدامات یوگی آدیتیانات، سروزیر این ایالت و از چهره‌های اصلی حزب راست‌گرای حاکم، پر کرد و از شیعیان هند خواست تا به نفع حزب حاکم رأی بدهند. کلبی جواد پیش از این نیز بارها با سران حزب حاکم و از جمله یوگی آدیتیانات دیدار کرده بود. این در حالی بود که در آن دوره تنش‌ها میان مسلمانان و هندوها بر سر مسأله ممنوعیت حجاب دانش‌آموزان دختر در مدارس در ایالت‌های کارناتاکا و اوتار پرادش به اوج رسیده بود.
دیدار مولانا کلبی جواد با یوگی آدیتیانات، سروزیر ایالت اوتار پرادش، مه ۲۰۱۷
متاسفانه شیعیان هند گاه قربانی تندروی‌های مسلمانان اهل سنت در این کشور شده‌اند. شیعیان هند حافظه تاریخی روشنی از دوره‌هایی که احزاب مسلمان اهل سنت در اتحاد با حزب کنگره به قدرت رسیده‌اند ندارند و مشابه همین آسیب‌های که این سال‌ها مسلمانان از هندوهای تندرو می‌بینند، در دورانی نه چندان دور کم و بیش شیعیان از تندروی‌های مسلمانان سنی چشیده‌اند. با این پیشینه، حزب حاکم نیز به خوبی متوجه این شکاف مذهبی بوده و با سرمایه‌گذاری بر روی آن توانسته سبد آرای شیعیان را به نفع خود کرده و در دوری باطل بر این شکاف بیافزاید و شیعیان را متهم به بی‌تفاوتی نسبت به سرکوب مسلمانان کند.
به هر روی نارندرا مودی و حزب وی، به روشنی بر روی شکاف‌های اجتماعی و مذهبی میان مسلمانان سرمایه‌گذاری کرده‌اند. حزب حاکم در هند با در پیش گرفتن سیاست حاشیه‌گرایی و مرکزیت دادن به گروه‌های درحاشیه‌مانده، تلاش می‌کنند هم خود را نگهبان مسلمانان نشان داده و پرونده سیاه جنایت‌هایشان را سفیدشویی کنند و هم با ایجاد تفرقه در میان جامعه مسلمان هند، با نزدیک شدن به انتخابات ۲۰۲۴ گوشه چشمی به آرای این اقلیت مهم در هند داشته باشند.