حاخام حمامی لاله‌زار: گاهی رعایت فضایل اخلاقی در یهودیت بر شریعت مقدم است

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، از مشترکات ادیان توحیدی، تاکید بر ارزش‌ها و فضایل اخلاقی و تزکیه رفتار است. منشاء ارزش‌های اخلاقی، خداوندست. همان‌طور که در تفسیر تلمود برآیه‌ای از تورات که می‌فرماید: «در تمام راه‌هایش سلوک کنید و به او (خداوند) ملحق شوید». (سفر تثنیه فصل ۱۱ آیه ۲۲) بیان می‌شود : چگونه خداوند مهربان است تو نیز مهربان باش، چگونه باریتعالی به مخلوقاتش خیر می‌رساند تو نیز چنین عمل نما و … یا گفته می‌شود : «تورات ابتدایش اعمال حسنه است»: «خداوند برای آدم و حوا لباس‌هایی از جنس پوست ایجاد کرد و آنها را پوشانید (سفر پیدایش ۲۱:۳ ) و پایانش نیز اعمال حسنه است (سفر تثنیه ۶:۳۴) : «او (حضرت موسی) را درگَی دفن کرد» (تلمود – رساله سوطا برگ ۱۴ الف).

ارزش‌های اخلاقی مبتنی بر دین است که تمدن‌ها را حرکت بخشیده و تضمینی برای اجرای قوانین و احکام ایجاد می‌نماید. این ارزش‌ها می‌تواند و باید در ابعاد مختلف زندگی جاری گشته تا ناهنجاری‌ها را از چهره جامعه و جهان بزداید.

فضایل اخلاقی در یهودیت به حدی ارزشمند است که رعایت اخلاق پسندیده مقدم بر شریعت است و شرط لازم آن قلمداد گردیده (تلمود – رساله پدران فصل ۳ بند ۲۱) و آموزش تورات بدون رعایت ارزش‌های اخلاقی، امری باطل سنجیده شده است (همان فصل ۲ بند ۲)

در بین فضایل اخلاقی، موردی که به عنوان پایه و اساس بسیاری دیگر از ارزش‌هاست، صداقت و راستی می‌باشد که بارها در کتب مقدس یهود مورد تاکید قرارگرفته است. در زبان عبری کلمات مختلفی به این مفهوم به کارمی‌روند:

الف : «صِدِق» کلامی است که به صورت معمول برای مفهوم «صداقت» در زبان عبری به کار می‌رود و دارای معانی مختلفی شامل :
۱- درستی، راستی، صداقت.
۲- عدل، عدالت، انصاف.
۳- حقانیت و حق می‌باشد و ۱۱۹ بار در کتاب مقدس به کار ر فته است.

ب : «صداقا» به معنای عدالت، صداقت، احسان و نیکوکاری، صدقه و حقانیت که ۱۵۷ بار در کتاب مقدس استفاده شده است که این دو واژه با کلماتی مانند «صَدیق» به معنای فرد صدیق، عادل، خداترس و پرهیزکار،
«صدَیقوت» به معنای درستی، عدالت و پرهیزکاری هم خانواده هستند.

ج : «اِمِت» کلام دیگری است که به معنای راستی، حقیقت در زبان عبری کاربرد فراوانی دارد و ۱۲۷ بار درکتاب مقدس به کاررفته است.
کاربرد گسترده این مفاهیم در تورات نشانه‌ی اهمیت و توجه‌ی خاص به آنها می‌باشد.

در بین ۶۱۳ فرمان تورات مقدس تنها در مورد صداقت است که امر به پیگیری و تعقیب آن شده است (سفر تثنیه ۲۰:۱۶) و تنها در مورد اجتناب از گفتار دروغ است که امر به دوری جستن می‌شود. (سفر خروج ۷:۲۳) به این مفهوم که نه فقط پرهیز از دروغگویی لازم است بلکه در نظر گرفتن حریمی برای دوری از هر نوع کلام دروغی ضروری است.

عبارات زیادی در کتاب مقدس و تلمود به صداقت و راستی می‌پردازند که برخی از آنها عبارتند از:

• پیروی از حقیقت و راستی یکی از ملاک‌های ایمان به خداوند و عامل تحکیم آن است با راست‌اندیشی و راست‌گویی انسان به شناخت بهتری از پروردگار خود و به دنبال آن ایمان قوی‌تر به او می‌رسد. در حالی که دروغ‌گویی او را از این راه دور می‌سازد، به حدی که در تلمود (رساله سنهدرین ۹۲ الف) بیان می‌شود: «هر که دروغ می‌گوید مثل این است که بت‌پرستی نموده است.»

• اهل صداقت بودن و پیگیری آن، در تورات ضامن طول عمر و زندگی توام با سعادت و خوشبختی عنوان شده است (سفر تثنیه ۲۰:۱۶) «کدام فرد است که مایل به زندگی است، طول عمر را دوست دارد تا خوبی را ببیند؟ زبانت را از بدی نگهدار ولبانت را از سخنان حیله‌‌آمیز» (مزامیر حضرت داود ۳۴: ۱۳-۱۴)

• در ویژگی افرادی که به دوران نجات و موعود می‌رسند این گونه مطرح شده است: بی‌عدالتی نکرده و سخن دروغ نمی‌گویند و در دهانشان زبان مکر و حیله یافت نمی‌شود. (صفنیا نبی ۱۳:۳)

• حقیقت و راستی است که برای همیشه پایدار می‌ماند. «لب راستگو تا ابد استوار می‌ماند» (امثال سلیمان نبی ۱۹:۱۲)

• شرط رسیدن به وصال خدا و جایگزینی در مأوای الهی درکلام حضرت داود (ع) پیروی از صداقت و بیان حقیقت می‌باشد: «خداوندا! چه فردی در خیمه‌ی تو ساکن می‌گردد، در کوه مقدست کی ساکن می‌شود؟ آن که با بی‌ریایی سلوک کرده وعدالت را به جا آورد ودر دل خود راستگو باشد. (مزامیر حضرت داود ۱۵: ۱-۲)

• حقیقت، صفت و ویژگی خداوند است. «خداوند، خدای حقیقی است» (ارمیای نبی ۱۰:۱۰) و انسان موظف به پیروی از صفات الهی از جمله صداقت و راستی است دروغ در بارگاه الهی جا ندارد. «لب‌های دروغ‌گو نزد خدا مکروه است» (امثال سلیمان نبی ۲۲:۱۲)

• مهر خداوند، حقیقت و راستی است. (تلمود رساله شبات ۵۵ الف)

• شرط نزدیکی به پروردگار و اجابت درخواست‌ها و نیازها از جانب او حقیقت و راستی است: «خداوند، به آنانی که او را می‌خوانند، به آنانی که او را به راستی می‌خوانند، نزدیک است. آرزوی ترسندگان خود را به جا می‌آورد و تضرع ایشان را شنیده، آنها را نجات می‌بخشد». (مزامیر حضرت داود ۱۴۵: ۱۸-۱۹)

• صداقت و درستکاری در داد و ستد و معاملات بیش از سایر فضیلت‌ها در زندگی اخلاقی نقش دارد و در تورات و تلمود بر آن تاکید بسیار شده است:

«به یکدیگر دروغ نگویید»(سفر لاویان ۱۹: ۱۱)

«هرگاه مالی به همنوعت بفروشی یا از دست همنوعت بخری همدیگر را فریب ندهید» (سفرلاویان ۲۵: ۱۴)

«در داوری وسنجش، کجی روا مدارید چه در اندازه گرفتن (طول)، چه در وزن کردن و چه در پیمانه کردن، ترازوی صحیح، وزنه‌ی درست، پیمانه جامدات راستین و پیمانه مایعات حقیقی برای شما باشد… (سفرلاویان ۱۹: ۳۵-۳۶)

«وقتی انسان را پس از مرگ به دادگاه عدل الهی می‌آورند، نخستین سؤالی که از او می‌پرسند، چنین است: آیا در داد و ستد و معاملات خود درستکار بوده‌ای؟» (تلمود رساله شبات ۳۱ الف)

«فریب دادن مردم ممنوع است، حتی اگر آنها بت‌پرست باشند» (تلمود – رساله حولین ۹۴الف)

«خداوند مقدس و متبارک آن کس را که با زبان و دهان خود یک چیز می‌گوید و در دل فکر دیگری می‌کند، دشمن می‌دارد» (تلمود – رساله پساحیم ۱۱۳ ب)

«پارسایان و رستگاران چون گفتند آری همان است و چون گفتند نه همان (روت ربا ۳: ۱۸) یعنی دلشان با زبانشان یکی است و سخنی که می‌گویند هماهنگ با نیت واقعی آنهاست»

«فرد درستکار و امین، برکت بسیار خواهد یافت. (امثال سلیمان نبی ۲۸ :۲۰)

• انسان موظف است نه تنها در عملکرد و گفتار خود صادق باشد و از راستی منحرف نگردد بلکه در افکار خود نیز جز به حقیقت و راستی نیندیشد «در دل خویش به راستی سخن گوید». (مزامیر حضرت داود ۱۵ : ۲)

• بر اساس گفتارتلمود (رساله پدران فصل ۱ بند ۱۸) صداقت و راستی همراه با داوری عادلانه و صلح و صفا سه اصل پایداری و بقای زندگی اجتماعی را تشکیل می‌دهند که بدون هر یک از آنها جامعه‌ی سالمی وجود نخواهد داشت.

• در زمینه‌ی تربیتی نیز پیروی از صداقت و حقیقت نقش مهمی دارد: «انسان به کودکش نگویدکه برای او کاری انجام داده یا چیزی می‌خرد در حالیکه چنین نیتی ندارد تا کودک دروغ گفتن را از او نیاموزد» (تلمود – رساله سوکا ۴۶ ب)

• عدم انحراف از صداقت وراستی در سنجش دیگران: «با صداقت همنوعت را داوری کن» (سفر لاویان ۱۵:۱۹) «هر انسانی را با دید مثبت داوری کن» (تلمود- رساله پدران ۱ : ۶) «دوستت را تا در شرایط او قرار نگرفته‌ای داروی نکن» (تلمود –رساله پدران ۲ : ۵ )

بر اساس آنچه بیان شد، صداقت و راستی از جنبه‌های مختلف در زندگی انسان اهمیت داشته و می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد که مهمترین آنها عبارتند از:

۱- صداقت در ارتباط با خداوند : داشتن ایمان راستین به پروردگار و تابعیت از فرامین او، داشتن نیت کامل در نماز و مناجات با خداوند، پیروی از حقیقت در اقرار به گناهان و بیان پشیمانی و توبه (بدون بازگشت دوباره به گناه) به درگاه باری تعالی.

۲- صداقت در ارتباط با خود: در داوری و حسابرسی به افکار، رفتار، اخلاق و عملکرد خود پیش از بررسی و قضاوت الهی، که انسان در سنجش خود، خود را فریب نداده و به خودش دروغ بگوید و از حقیقت و راستی منحرف نگردد.

۳- صداقت در نیات و افکار.

۴- صداقت در گفتار با دیگران.

۵- صداقت در رفتار،برخورد و داد و ستد با دیگری.

۶- صداقت در قضاوت و داوری دیگری.

در این بین تعریف صحیح و جامع از صداقت و راستی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چرا که بدون روشن نمودن این چهارچوب، پیروی راستین از صداقت و دوری جستن از دروغ، خدشه‌دار می‌گردد. در نگاهی ساده حقیقت، بیان عین واقعه و دروغ هرگونه انحراف و تغییر در آن است. ولی در واقع، موارد بسیاری برخلاف این تعریف وجود دارد. در برخی موارد بیان عین حقیقت شرعاً حرام است (مثل گفت عیب دیگری «غیبت» بدون این که ضرورتی وجود داشته باشد.)

و گاهی لازم است که درگفتن و بیان حقیقت تغییری داد (آن هنگام که بیان حقیقت نه تنها فایده‌ای ندارد بلکه موجب آسیب نیزمی‌گردد)، نتیجه آن که حقیقت موردی است که جز خیر از آن به عمل نیامده و انسان را به میل و خواست خداوند رهنمون سازد و دروغ موردی است که موجب شرگشته و افراد را از خواست و رضایت خداوند دور سازد، پس «دروغ نباید گفتن و هر راستی نشاید گفتن».