عدالت در دین یهود

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، علاوه بر ادیان و دین یهود می‌توان باور داشت که عدالت از دیرینه‌ترین کلمات در تاریخ بشر است. از زمانی که انسان خویش را شناخت و به‌خصوص به زندگی جمعی روی آورد نیاز به عدالت را بیشتر احساس نمود. برجسته‌ترین آرزوی بشر در همۀ ادوار و اعصار عدالت بوده و هست. در ساحت رسیدن به این آرزو، خون‌ها ریخته شده و گاه بانام آن جنگ‌ها شکل‌گرفته و یا برای ستیز با آن، قتل‌عام‌ها برپا گردیده است. گاهی دست‌آویز ستمکاران برای به مسلخ بردن عدالت گرایان شده و در همه‌وقت شعار الهام‌بخش و برانگیزاننده ستمدیدگان و محرومان علیه ستمگران تاریخ بوده است.

عدالت چونان خون است در پیکرۀ جامعه. اگر جامعه بر محور عدل بچرخد، آدمیان طراوت می‌گیرند و اگر کم‌فروغ گردد، پژمردگی و رکود و مرگ انسانیت را در پی خواهد داشت. عدالت نیاز همه لایه‌های زندگی جمعی انسان‌ها در اقتصاد و معیشت، در تعاملات اجتماعی، در مناسبات قدرت و ملت و در رفع تخاصمات و دعاوی است.

خداوند مهربان که عدالت از خواسته‌های او و عادل بودن از ویژگی‌های اوست با فرستادن انبیاء خود و ابلاغ شریعت الهی بهترین اسوه در برقراری عدالت و والاترین راه و روش در اجرای آن را در اختیار ما قرار داده است تا با تلاش در این زمینه، روزی با ظهور منجی موعود، عدالت و به دنبال آن همزیستی مسالمت‌آمیز و صلح در سطح جهان برقرار گردد.

برای «عدالت» که در لغت به «دادگری و داد» معنا می‌شود در زبان عبری کلمات صِدِق (عدل، داد)، صِداقا (عدالت) و یا میشپاط (داوری عادلانه) به کار می‌رود. کلمۀ صدق ۱۱۹ بار، صداقا ۱۵۷ دفعه و کلمۀ میشپاط ۴۲۴ بار در کتاب مقدس یهود ذکر شده‌اند که نشان‌دهندۀ ارزش این مفاهیم و تأکید بر پیروی و اجرای صحیح آن‌هاست.

عدالت، زمینه‌ها و ابعاد مختلف و بسیار گسترده‌ای را در برمی‌گیرد که بر اساس جنبه‌های مختلف بیان‌شده در کتب مقدس یهود می‌توان آن را حداقل در پنج بخش کلی زیر دسته‌بندی کرد.

الف – عدالت الهی :

این‌که خداوند عادل است، دوستدار عدل و انصاف بوده و جهان خود را بر این مبنی آفریده و هدایت می‌نماید درآیات مختلف کتاب مقدس و در تلمود مورد تأکید قرار می‌گیرد که به ذکر نمونه‌هایی از آن‌ها می‌پردازیم:

۱- پروردگار، کارش بی‌عیب و کامل است زیرا که تمام راه و روش‌هایش از روی داوری و انصاف است، قادر امین، بدون بی‌عدالتی و ظلم، او عادل و درستکار است. (سفر تثنیه فصل ۳۲ آیه ۴)

۲- آیا داور کل جهان از روی عدالت داوری نمی‌کند؟ (سفر پیدایش فصل ۱۸ آیه ۲۵)

۳- خداوند، عدالت و انصاف را دوست می‌دارد، جهان از رحمت خداوند مالامال است. (مزا میر حضرت داود فصل ۳۳ آیه ۵)

۴- زیرا خداوند عدل و انصاف را دوست دارد. (مزا میر حضرت داود فصل ۳۷ آیه ۲۸)

۵- (خداوند) مظلومان را دادرسی می‌کند. (مزا میر حضرت داود فصل ۱۴۶ آیه ۷)

۶- (خداوند) جاده‌های انصاف و عدالت را مراقبت می‌کند (امثال حضرت سلیمان فصل ۲ آیه ۸)

۷- قپان و ترازوی عدالت از آن خداست. (امثال حضرت سلیمان فصل ۱۶ آیه ۱۱)

۸- خداوند، داوری عادلانه را کج و منحرف نمی‌سازد . (حضرت ایوب فصل ۳۴ آیه ۱۲)

۹- خداوند، مسکینان را باانصاف رهبری خواهد کرد. (مزا میر حضرت داود فصل ۲۵ آیه ۹)

۱۰- متبارک است خداوند که به درگاه او نه بی‌عدالتی راه دارد و نه فراموشی، نه از کسی ملاحظه می‌کند و نه رشوه می‌گیرد. (تلمود، رساله پدران فصل ۴ بند ۲۹)

و آیات و گفتارهای بسیار دیگری که بیانگر عدالت خداوند در ابعاد گوناگون است. خداوند در آفرینش خود عدل و انصاف را برقرار نموده است. برای آدمی اشرف مخلوقات خود، کشش به‌خوبی ها و فطرت پاک و تمایل به نفس اماره را به حالت تعادل درآورده (خداوند همچنین این را در مقابل دیگری ایجاد کرده است، کتاب جامعه فصل ۷ آیه ۱۴) و در مقابل استعداد و توانی که به هر فرد بخشیده به همان میزان از او توقع دارد. خداوند،، در مقابل ظلم و بی‌عدالتی انسان‌ها نیز بی‌تفاوت نمی‌ماند و علی‌رغم صبر و شکیبایی خود به خاطر این‌که فرصتی برای توبه و جبران برای آدمی باشد، نهایتاً هر فردی را بر اساس اعمالش داوری نموده و پاداش یا کیفر می‌دهد. (اصل ۱۱ از ۱۳ اصول ایمان یهود)

زیرا خداوند هر عملی چه خوب چه بد حتی اگر در خفا انجام شود را به داوری می‌کشد. (کتاب جامعه فصل ۱۲ آیه ۱۴)

بالاتر از همۀ این‌ها خداوند در همۀ موارد، رحمت خود را با عدالتش عجین می‌نماید و با نظر لطف و احسان بر همۀ مخلوقاتش می‌نگرد.

«خداوند برای همگان نیکوست و رحمت‌هایش بر همۀ مخلوقات است». (مزا میر حضرت داود فصل ۱۴۵ آیه ۹)

به حدی که خداوند در مرحلۀ نخست به تنبیه فرد شریر نیز مایل نیست مگر به اصلاح او: «من خواهان مرگ شخص شریر و بدکار نیستم مگر این‌که شخص شریر از راه و روش (بد) خود توبه و بازگشت نموده تا زنده بماند». (حزقیال نبی فصل ۳۳ آیه ۱۱)

تأکید بر عدالت الهی از این جنبه نیز حائز اهمیت است چراکه انسان به پیروی از راه و روش خداوند و الحاق به آن موظف گردیده است:

« درراه و روش‌های خداوند، سلوک نما» (سفرتثنیه فصل ۲۸ آیه ۹)
تا بدین گونه وجود خود را مقدس نموده و به خدای خود نزدیک‌تر نماید.

ب – عدالت اجتماعی :

عدالت اجتماعی در همۀ گسترۀ آن نیز دغدغۀ بخش مهمی از آیات الهی است که به برخی از آنها می پردازیم:

۱. وظیفه پادشاه یا قدرت حاکمه در برقراری حکومت عادلانه و عدم تبعیض و ظلم در جامعه:
پادشاه موظف گردیده که پس از رسیدن به قدرت، طوماری از تورات برای خود نوشته تا همیشه همراه او باشد و آن را قرائت نماید و بیاموزد تا از خدا ترس داشته باشد و کلیه فرامین و احکام تورات را رعایت نماید و از دستورات آن به راست یا چپ منحرف نگردد. (سفرتثنیه فصل ۱۷ آیات ۲۰-۱۸)

– در وصیت و سفارش حضرت داود (ع) به حضرت سلیمان (ع) فرزندش که به عنوان جانشین به جای پدر به پادشاهی انتخاب گردیده است: «پاس خدای خالقت را نگهدار برای این که در راه و روش های او سلوک نمایی. قوانین، دستورات، احکام و شهادت هایش همانطور که در شریعت حضرت موسی مکتوب است، را نگهدار تا در هر کاری که انجام می دهی و به هر جایی که رو می کنی، موفق باشی». (پادشاهان جلد اول فصل ۲ آیه ۳)

– در درخواست حضرت سلیمان (ع) از خداوند: (خدایا) به بنده ات دل فهیم عطا فرما تا قومت را عادلانه داوری نمایم. بین خوب و بد را تمیز دهم … (پادشاهان جلد اول فصل ۳ آیه ۹ )

۲- توزیع عادلانه امکانات و ثروت، عدم احتکار و گرانفروشی، منع رباخواری :

– در هنگام ورود به سرزمین مقدس یهودیان، زمین به صورت یکسان بین افراد تقسیم می گردد:

آن سرزمین به ملکیت موروثی به تعداد نام ها (افراد) بین اینها تقسیم گردد. به آنهایی که جمعیت زیاد دارند، زمین ارثی زیادتری و به آنهایی که کم جمعیت هستند، زمین ارثی کمتری بده، به هر کدام طبق شمرده شدگانش، زمین ارثی داده شود (سفر اعداد فصل ۲۶ آیات ۵۴-۵۳)
– دستورات مکرر نسبت به رسیدگی به فقرا به حدی که مسکین باقی نماند، کمک به یتیم و بیوه زن و دستور برای جدا کردن ده یک از درآمدها:

«تا این که در میان تو مسکین نباشد». (سفر تثنیه فصل ۱۵ آیه ۴)
و هر گاه در میان تو …………. مسکین باشد دلت را بر برادر مسکینت سخت نکن و دستت را نبند. بلکه حتماً دستت را برای او باز کن، حتماً به اندازۀ نیازش، آن چه را کسر دارد به او قرض بده. (سفر تثنیه فصل ۱۵ آیات ۸-۷)

– قوانین سال هفتم زراعی (شمیطا) و سال پنجاهم (یُووِل)
رها کردن زمین در سال هفتم و سال پنجاهم و مباح بودن محصولات کشاورزی برای استفاده عموم و بازگردانده شدن زمین موروثی فروخته شده به صاحب اصلی زمین در سال یوول و فردی که به خاطر دزدی فروخته شده نیز در این سال آزاد می گردد. (سفر لاویان فصل ۲۵ آیات ۲۸-۱)

– یکدیگر را مغبون نکنید. (سفر لاویان فصل ۲۵ آیه ۱۷)

– اگر برادرت یا غریب و مقیمی که نزد توست تهیدست شده، متزلزل گردد، دستش را بگیر تا با تو زندگی کند. از او نزول و سود نگیر، از خداوند خود ترس داشته باش تا برادرت در کنار تو زندگی کند.

ج – عدالت قضایی :

عدالت قضایی پایانی بر بی عدالتی هاست قضای عادلانه هر رنجی را پایان می دهد و هر ناهنجاری در ساحت امنیت، خانواده و اجتماع را مرهم می باشد. جامعه ای که عدالت قضایی در آن استوار و نهادینه گردد، راه صلاح و کامیابی را می پوید و رخنه در عدالت قضایی در همۀ حیطه های اجتماعی، ناهنجاری به ارمغان می آورد. بی جهت نیست که بیشترین آیات الهی در ارتباط با عدالت، به این بخش می پردازد.

۱- تعیین قضات عادل و عدم جانبداری در داوری :

در تمام قلمروهایت ….، داوران و مأموران اجرائی برای خودت تعیین کن تا قوم را عادلانه، داوری کنند. داوری را منحرف مساز و طرفداری منما و رشوه نگیر. (سفر تثنیه فصل ۱۶ آیات ۱۹-۱۸)

– قضاتتان را آن هنگام، چنین دستور دادم: به اختلاف برادرانتان گوش دهید و بین هر فرد و برادرش و بیگانه اش (غیر یهودی) به عدالت داوری کنید. در داوری طرفداری نکنید، به موضوع یا به مدعی چه کوچک چه بزرگ باشد، گوش دهید از حضور فردی نهراسید زیرا داوری از آن خداوند است. (سفر تثنیه فصل ۱ آیات ۱۷-۱۶)

– از بینوا (هم) در مرافعه اش طرفداری نکن. حق مسکین و بیچاره ات را در مرافعه اش پایمال نکن (سفر خروج فصل ۲۳ آیات ۴ و ۶)

– در داوری بی عدالتی نکنید، از بینوا طرفداری نکن و بزرگ را محترم ندار، همنوعت را با عدالت داوری نما. (سفر لاویان فصل ۱۹ آیه ۱۵)

– خداوند در میان داوران، داوری می نماید. (مزامیر حضرت داود فصل ۸۲ آیه ۱)

– ای انسان! آن چه را خوب است به تو اطلاع داده است و چه خداوند از تو می خواهد مگر انجام دادن انصاف، دوست داشتن احسان و باحیا و عفت در پیشگاه خالقت رفتار نمایی. (میخا نبی فصل ۶ آیه ۸)

– جهان بر سه پایه استوار و پایدار است : بر راستی و درستی، بر داوری عادلانه و بر صلح و دوستی (تلمود، رساله پدران فصل ۵ بند ۸)

– جنگ و کشتار به جهان می آید به خاطر تعویق در اجرای عدالت و به واسطۀ تحریف آن. (تلمود، رساله پدران فصل ۵ بند ۸)

– اجرای عدالت خیلی مهم تر و والاتر از گذرانیدن قربانی ها در معبد بیت المقدس است (دواریم رَبا ۳:۵)

– قاضی باید پیوسته در نظر خود چنین تجسم کند که نوک شمشیری تیز به سمت قلب او گرفته شده و جهنم زیر پایش دهان باز کرده است. (تلمود، رساله سنهدرین برگ ۷ الف)

– کسی باید به عنوان قاضی شهر خود گمارده شود که عاقل و دانشمند، فروتن و گناه ترس، نکونام و محبوب همنوعان خود باشد (تلمود، توسِفتا رساله سنهدرین فصل ۷ بند ۱)

۲- برابری در مقابل قانون :

– هر گاه مرد یا زنی مرتکب هر گونه خطاهای انسانی گردد. (سفر اعداد فصل ۵ آیه ۶)

– برای بومی و برای غریبی که در میان شما ساکن شده است یک قانون باشد. (سفر خروج فصل ۱۲ آیه ۴۹)

– ای جماعت، برای شما و برای غریبی که (نزد شما) زندگی می کند یک قانون وجود داشته باشد. قانون ابدی برای نسل اندر نسل شما در حضور خداوند، برای شما و غریب باشد. یک قانون و یک حکم برای شما و

برای غریبی که با شما مأوا گزیده باشد. (سفر اعداد فصل ۱۵ آیات ۱۶-۱۵)

– برای کسی که سهوأ خطا کرده است خواه آن که بومی در بنی اسرائیل است خواه برای غریبی که در میان شما ساکن باشد یک قانون خواهد بود . (سفر اعداد فصل ۱۵ آیه ۲۹)

د – عدالت فردی یا عدالت در اخلاق :

اعتقاد به عدالت الهی و ایجاد عدالت اجتماعی و قضایی زمینه های بسیار مناسب برای تحکیم عدالت فردی و ملکه شدن عدالت خواهی در وجود فرد را فراهم می سازد. دستورات الهی با تاکید بر عدالت در اخلاق بر عدالت خواهی در همۀ امور تأکید می ورزد.

– عدالت کامل را پیروی نما تا زنده بمانی. (سفر تثنیه فصل ۱۶ آیه ۲۰)

– همنوعت را با عدالت داوری نما. (سفر لاویان فصل ۱۹ آیه ۱۵)

– قربانی های عدالت را بگذرانید و به خداوند توکل نمایید. (مزامیر حضرت داود فصل ۴ آیه ۶)

– دزدی نکنید، حاشا نکنید و به همنوع خود دروغ نگویید. به نام من به دروغ سوگند یاد نکنید …. به همنوعت ستم نکن، به حق او تجاوز منما، مزد مزدور (روز کار) تا صبح پیش تو نماند. (حتی) کر را دشنام نده و سر راه کور، مانع مگذار و از خداوند ترس داشته باش …. (سفر لاویان فصل ۱۸ آیات ۱۴-۱۱)

– برادرت را در دل دشمن ندار، همنوعت را حتماً نصیحت کن تا به خاطر او خطاکار نشوی. از افراد قومت انتقام نگیر، کینه توزی نکن، همنوعت را مانند خودت دوست بدار ….. (سفر لاویان فصل ۱۹ آیه ۱۸-۱۷)

– در داوری، در اندازه گیری، در وزن و پیمانه بی انصافی نکنید. ترازوی درست، وزنه های درست و پیمانه درست داشته باشید. (سفر لاویان فصل ۱۹ آیه ۳۶-۳۵)

– هر شخص بی انصافی یعنی هر کسی که این کارها را انجام می دهد مورد تنفر خداوند خالقت می باشد. (سفر تثنیه فصل ۲۵ آیه ۱۶)

– یکدیگر را مغبون نکنید. (سفر لاویان فصل ۲۵ آیه ۱۴)
همانگونه که پیش ازاین نیز ذکر گردید فریضه است که«انسان در راه و روش خداوند سلوک نماید، پس اخلاقی را پیشه نماید که مورد پسند و رضایت خداوند است».

هـ – عدالت نهایی :

۱- دوران منجی موعود :

دوازدهمین اصل ایمان در یهودیت، اعتقاد به ظهور ماشیح (منجی موعود) و انتظار برای اوست. طبق دیدگاه موسی بن میمون (دانشمند، فقیه و فیلسوف بزرگ یهودی قرن ۱۲ میلادی) هر فرد یهودی که به ماشیح اعتقاد نداشته باشد و یا چشم به راه آمدن او نباشد منکر سخنان حضرت موسی کلیم ا… و سایر انبیای یهود است.

روزی فرا خواهد رسید که حق بر ناحق پیروز شده و صلح و صفا، برادری و صمیمیت، عدل و انصاف بر جهان حاکم می گردد:

– بدی و فسادی نخواهند کرد زیرا جهان از معرفت خداوند مملو خواهد شد همانند آب هایی که دریا را می پوشانند. (یشعیا نبی فصل ۱۱ آیه ۹)
– بین امت ها داوری خواهد نمود و اقوام بسیاری را تأدیب می نماید، آنها شمشیرهای خود را شکسته و به گاوآهن (تبدیل خواهند کرد) و نیزه های خود را به قیچی های شاخه زنی (مبدل می کنند) ملتی بر ملت دیگر شمشیر نخواهد کشید و دیگر جنگ نخواهند آموخت. (یشعیا نبی فصل ۲ آیه ۴ – میخا نبی فصل ۴ آیه ۳)

– روح خداوند بر او (ماشیح) قرار خواهد گرفت روح حکمت و فهم، روح تدبیر وتوانایی، روح معرفت و ترس خدا، …. تهیدستان را با عدالت داوری کرده و برای مظلومان زمین به راستی حکم خواهد نمود و (ظالمان) زمین را با عصای دهان خود می کوبد و شریران را با نسیم لب های خود از بین خواهد برد. کمربند کمرش عدالت خواهد بود …. (یشعیا نبی فصل ۱۱ آیات ۵-۲)
این گونه با لطف و یاری خداوند در زمان حکومت آن حضرت عدل و انصاف بر همه جاری گشته و صلح و آرامش بر همه جا حکمفرما خواهد بود. دورانی که درآن امکان و شرایط اجرای هر چه بهتر وکامل تر شریعت الهی فراهم می گردد و جهان از دانش و نعمات خداوند لبریز خواهند شد.

۲- رستاخیر مردگان و روز قیامت :

آخرین حلقه از عدالت الهی بر روی زمین، پس از دوران نجات توسط ماشیح با احیای مردگان و روز جزای الهی شکل می گیرد که آخرین اصل از اصول سیزده گانه ایمان یهود است.

– مردگان تو زنده خواهند شد …. ای شما که در خاک ساکنید، بیدار شده و ترنم نمایید. (یشعیا نبی فصل ۲۶ آیه ۱۹)

– بسیاری از خفتگان خاک زمین بیدار خواهند شد گروهی (صالحین) برای زندگی جاودانه و گروهی (فاسدان) برای خجالت و حقارت ابدی. حکیمان مثل روشنایی افلاک خواهند درخشید و آنانی که بسیاری را به راه عدالت رهبری می نمایند مانند ستارگان خواهند بود برای همیشه. (دانیال نبی فصل ۱۲ آیات ۳-۲)
به امید روزی که عدل و انصاف بر همه سایه افکنده و نشانی از ظلم و بی عدالتی نباشد.

حاخام دکتر یونس حمامی لاله زار

کارشناس فرهنگی – مذهبی انجمن کلیمیان تهران

زمستان ۱۳۹۰

ارائه شده در سمینار بین المللی ادیان توجیدی – اصفهان