سیره رفتاری امام رضا (ع) | گزاره‌هایی برای تمام بشریت

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، استاد ابوالقاسم علیدوست، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در گفت‌وگویی اظهار داشت: ما از امام رضا (ع) مانند سایر ائمه (ع) سه نوع گزاره‌های معرفتی داریم. برخی از این گزاره‌ها درون مذهبی است یعنی برای مفاهمه و دیالوگ میان دو شیعه به کار‌ می‌آید مانند گزاره‌های مربوط به احکام شرعی و مقامات ائمه (ع). دسته دیگر گزاره‌ها، درون دینی است یعنی یک طرف صحبت ما‌ می‌تواند مسلمان غیرامامی باشد یعنی گفت‌وگو میان شیعه و سنی یا گفتگو میان شیعه و زیدی. قسم سوم که مربوط به همه ائمه (ع) است و در عصر امام رضا (ع) پررنگ و برجسته است، گزاره‌هایی برای تمام بشریت است. بسیاری از گزاره‌هایی که ما از امام رضا (ع) داریم حتی سنت رفتاری امام رضا (ع) از این قبیل است که متاسفانه این بخش را پررنگ نمی‌کنیم و کمتر به معارف انسانی ائمه بویژه امام رضا (ع) که‌ می‌تواند برای امروز همه جوامع مفید باشد، توجه‌ می‌کنیم.

این استاد خارج فقه با اشاره به سخن معروف امام رضا (ع) که فرمودند: «لَوْ ان الناس عَلِمُوا مَحاسِنَ کَلامِنا لاَتَّبَعُونا» به «شفقنا» گفت: در دیدارهایی که با عالمان دیگر ادیان داریم، وقتی کلماتی از ائمه معصومین (ع) را بیان‌ می‌کنیم متوجه‌ می‌شویم که چقدر این سخنان و کلمات برای آنها مطبوع است. در سفری که به واتیکان داشتم، وقتی حدیث پیامبر(ص) درباره جهاد را برای کاردینال مسیحی خواندم، به اندازه‌‌ای مورد استقبال این عالم مسیحی قرار گرفت که در پایان سفر به من گفت: «تو معلم خوبی برای من بودی، این حدیث خیلی برای من آموزنده بود».

رئیس انجمن فقه و حقوق حوزه‌های علمیه به نمونه‌‌ای از سیره اجتماعی امام رضا (ع) اشاره کرد و گفت: زمانی که امام در خراسان بودند، والی نیشابور به مامون‌ می‌نویسد که یک زرتشتی در قلمرو ما فوت شده است و مال زیادی از خود برجای گذاشته است که بین نیازمندان تقسیم شود. ما آنها را بین فقرای مسلمان نیشابور پخش کردیم. مامون با امام رضا (ع) مشورت‌ می‌کند یا نامه را به ایشان‌ می‌دهد، امام رضا(ع)‌ می‌فرمایند: کار صحیحی نکرده است. چون وقتی یک زرتشتی وصیت یا وقف‌ می‌کند برای همکیشان فقیر خود این وصیت یا وقف را انجام‌ می‌دهد بنابراین به والی نیشابور‌ می‌رسانند که معادل مالی که از این زرتشتی به فقرای مسلمان داده است به فقرای همکیش وی دهد.

علیدوست رفتار عملگرایانه امام رضا (ع) را مورد توجه قرار داد و افزود: همواره در طول تاریخ اندیشه‌هایی است که‌ می‌گویند «اگر اعتقاد سالم بود کافی است» و روی دوستی محض با اهل بیت (ع) تاکید‌ می‌کنند. اما امام رضا(ع) در نامه‌‌ای به برادرشان زید، او را به شدت ملامت‌ می‌کنند با این مضمون که «اى زید این مقام ویژه حسن و حسین علیهما السلام فرزندان بلا واسطه فاطمه زهرا است، اگر تو آلوده به عصیان و هر کار زشتى باشى و در قیامت وارد بهشت شوى، موسى بن جعفر بندگى کند، روزها را به روزه بگذراند، و شب‌ها را به عبادت صبح کند، او هم وارد بهشت شود، پس مقام تو برتر از موسى بن جعفر است!!» درحقیقت امام رضا (ع) بر این اصل قرآنی «امنوا و عملوا الصالحات» تاکید‌ می‌کنند. این پدیده‌ می‌تواند به عنوان یک اخلاق نیک اجتماعی در جامعه راهگشا باشد.

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم درباره موضع امام رضا(ع) پیرامون آزادی رفتار و گفتار گفت: «آزادی» یک اصل پذیرفته شده در دین اسلام و سیره ائمه (ع) است و برای آزادی نباید دنبال دلیل گشت. اصل بر آزادی است مگر آنکه مولفه‌‌ای آن را محدود کند چنانکه در سخنان حضرت امیر(ع) داریم که‌ می‌فرمایند: «لا تَکُنْ عَبْدَ غَیْرِکَ وَ قَدْ جَعَلَکَ اللّهُ حُرّاً». این اصل هم بین افراد و هم برای حاکمیت و هم در رفتار امام معصوم با دیگران حاکم است البته نمی توان گفت هیچ عنصری این آزادی را تحدید نمی کند بلکه اگر کسی مزاحم دیگران باشد یا بخواهد افکار دیگران را هدف قرار داده و بدون رعایت هنجارها تبلیغاتی را صورت دهد باید با آن برخورد شود.

علیدوست به مناظره‌ها امام رضا(ع) اشاره کرد و افزود: بنی عباس به دلایل مختلف در زمان امام رضا (ع) به این نتیجه رسیده بودند که آزادی یک گفت وگوی کنترل شده در جامعه را بدهند و آنچه از موضع امام رضا(ع) در این زمینه گزارش شده است، استقبال از آن و حضور در مناظره‌ها است که در آن افراد شبهات خود را مطرح کرده و حضرت پاسخ‌ می‌دادند و این گفت وگوها به سرعت منتشر‌ می‌شد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تصریح کرد: این آزادی گفت وگوها و مناظرات که به اقناع جامعه، شفافیت، کنترل حاکمان و صاحبان مکنت و قدرت کمک‌ می‌کند. به هرصورت سیره رفتاری امام رضا(ع) آزادی انسان‌ها را جز در موارد ضروری تائید‌ می‌کند.

این استاد حوزه علمیه قم آزادی گفت‌وگو، اخلاق اجتماعی با مردم، ارزش عمل صالح، عدم اکتفا به برخی مولفه‌های اعتقادی بدون عمل را مورد تاکید امام رضا (ع) برشمرد.

وی درباره میزان تبیین سیره امام رضا(ع) در جامعه گفت: در این زمینه کار فراوان صورت گرفته ولی خیلی خیلی هم کار بویژه با نگاه و بیان و راهکارهای جدید باقی مانده است. مشکل دیگری که وجود دارد این است که کارهایی هم که انجام‌ می‌شود به مردم منتقل نمی‌شود که این هم به دلیل حجاب معاصرت است؛ مثلا اگر فاضل حوزوی و دانشگاهی ما مطلبی را بیان کند آنگونه که شایسته است در رسانه ما یا در جامعه منتشر نمی‌شود. در این باره نمی‌توان نمره خوبی داد اما باید به آینده امیدوار بود.

علیدوست در پایان گفت: نکاتی که امام رضا (ع) درباره اعتقادات و غیر آن بیان کردند به شدت مورد نیاز جامعه است، اگر از اخلاق، توحید و امامت در مناظرات خود‌ می‌گویند باید برای مردم بیان کرد. تمام آموزه‌های امام رضا(ع) برای همه زمان‌ها مفید است و مشمول مرور زمان نمی‌شود.