از اجتهاد فقهی شیخ مفید چه می‌دانید؟

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، محمد بن محمد بن نُعمان مشهور به شیخ مفید (۳۳۶ق یا ۳۳۸ق ـ ۴۱۳ق) متکلم و فقیه امامیه در قرن‌های چهارم و پنجم قمری بود. گفته شده شیخ مفید با تدوین علم اصول فقه، روشی جدید در اجتهاد فقهی ارائه داد که راه میانه‌ای بود در برابر دو روش عقل‌گرایی افراطی و اکتفاکردن به روایات بدون توجه به عقل. شیخ صدوق، ابن جنید اسکافی و ابن قولویه مشهورترین استادان شیخ مفید بودند. شیخ طوسی، سید مرتضی، سید رضی و نَجاشی نیز از شاگردان معروف او به شمار می‌روند. المُقنِعَه در علم فقه، اوائل المقالات در دانش کلام و الاِرشاد در شرح‌حال‌ امامان شیعه معروف‌ترین آثار شیخ مفید شمرده شده‌اند.

ویژگی‌های اخلاقی

گفته‌اند شیخ مفید بسیار صدقه می‌داد، فروتن بود، بسیار نماز می‌خواند و روزه می‌گرفت و لباس خشن بر تن می‌کرد؛ تا آنجا که وی را «شیخ مشایخ الصوفیه» (استاد استادان صوفیان) خواندند.ابویعلی جعفری داماد وی، گزارش کرده است که او شب‌ها کم می‌خوابید و بیشتر وقتش صرف مطالعه و نماز و تلاوت قرآن و یا تدریس می‌شد. در نامه ای که امام زمان(ع) برای شیخ مفید نوشته، او را با عناوین مانند: سَدید (استوار و راست) و ولیِّ رشید خطاب کرده است (۱)

به‌طور خلاصه شیخ مفید در نظر عموم علمای اسلام مرد دانشمند و بزرگی بود و در علوم مختلف اسلامی، مانند علم حدیث، اصول، فقه، کلام، رجال، ادبیات، متبحر و استاد بوده و دارای عالی‌ترین خصال و ملکات نفسانی بوده است و آنچه ذکر شد نمونه‌ای از سخنان دانشمندان شیعه و سنی است که در توصیف مفید گفته‌اند، ولی حقیقت این است که هیچ‌یک از این سخنان به هر اندازه پرمغز و بلند باشد، باز هم نمی‌تواند مقام ارجمند شیخ مفید را معرفی کند؛ زیرا کسی که در مدت هفتاد و چند سال که از عمرش گذشت با نبودن وسائل کافی بتواند متجاوز از دویست جلد کتاب در علوم مختلف اسلامی بنویسد و نوشته‌ها و مناظراتش در مباحث امامت و اثبات مذهب شیعه تا بدان پایه باشد که بنا به گفته علامه متتبع حاجی نوری تا این زمان همگی جیره‌خوار خوان او و خوشه‌چین خرمن او باشند.

آن مرد بزرگواری که در مقام خدمت‌گزاری به ساحت قدس حضرت صاحب‌الامر(عج) و آباء گرامش بدان پایه رسد که به نقل طبرسی صاحب کتاب«احتجاج» از میان علمای شیعه به توقیعات شریف از آن ناحیه مقدسه ممتاز گردد و به خطاباتی چون:«سلام علیک أیها الولی المولی المخلص فی الدین المخلص فینا بالیقین … أدام الله توفیقک لنصره الحق و أجزل مثوبتک علی نطقک عنا بالصدق».

یا مانند توقیع دیگر:«هذا کتابنا إلیک أیها الأخ الولی المخلص فی ودّنا، الصفی الناصر لنا … حرسک الله بعینک التی لا تنام».(۲)
یا مانند توقیع دیگر:«سلام علیک أیها العبد الصالح الناصر للحق الداعی إلیه …» و امثال این‌گونه کلمات مفتخر گردد و از برکت وجود او بسیاری از گم‌گشتگان وادی ضلالت به شاهراه هدایت راهنمایی شوند و در مرگش دشمنان دین و مذهب اظهار سرور و شادمانی کرده و جشن بگیرند، چنین شخصیت بزرگواری مقامش ارجمندتر و شخصیتش بزرگ‌تر از آن است که با این مختصر بتوان او را معرفی نمود.

برترى دهنده هاى روایتهاى ناسازگار (مرجحات متعارضین):

شیخ مفید و شاگردان مکتب او و نیز پسینیان، در مقام فتوا، با نگهداشت همه سویه معیارها و ترازهاى برترى دادن روایتى بر روایت دیگر ( ترجیح ) بسان: درستى سند، هماهنگى با مشهور و اجماع و ناسازگارى با عامه، روایت برتر را حجت دانسته و براساس آن، فتوا مى داده اند.

در حالى که در نزد فقیهان پیش از شیخ مفید، توجه و اعتماد به معیارها و ترازهاى برترى دادن روایتى بر روایت دیگر و روایات علاجیه در مقام فتوا، رایج نبوده است.

(۱)ویکی شیعه

(۲)مرکز تحقیقات اسلامی