برج طغرل از ویژگی‌های معماریِ اعجاب‌برانگیزی برخوردار است

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، حجت الاسلام والمسلمین دکتر حمیدرضا شریعتمداری عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در یادداشتی در بازدید از برج طغرل آورده است:
روز سه‌شنبه ۲۴ بهمن‌ماه ۱۴۰۲ در سفری کاری و علمی که با همکارانِ دانشکده شیعه‌شناسیِ دانشگاه ادیان به تهران رفته بودیم، مطابق با پیشنهادی که پیش‌تر به مدیر برنامه داده بودم، بعد از زیارت حضرت عبدالعظیم و بازدید از موزه و مرکز نجوم آستان، از برج طغرل در جوار آرامگاه ابن‌بابویه هم دیدار کردیم.
سالیانی است که مشتاق بازدید از برج طغرل بودم. اولین بار وصف آن را حدود دو دهه قبل از همسرم، خانم عاشوری، دبیر بازنشسته‌ی تاریخ شنیده بودم که همراه با انجمن تاریخ‌ِ آموزش و پرورشِ قم، بازدیدی از این برج داشتند. دست‌کم، دوبار تلاش کردم به داخل مجموعه‌ی برج راه پیداکنم، اما هربار با درهای بسته روبه‌رو شدم. آخرین بار در معیت جمعی از فضلای حوزه، ازجمله، جناب دکتر محدرضا غفوریان که چیره‌دستِ رَصَد و استاد فقه نجوم است، راهی برج شدیم و با درهای بسته روبه‌رو شدیم. زمانی که درِ شمالیِ را کوبیدیم، با صدا و سیمای متصدیِ برج، آقای قنبری روبه‌رو شدیم که با ادبیات بسیار محترمانه و فاخرش عذر ما را خواست و گفت که به دلیل تعمیرات، نمی‌تواند در را به روی ما باز کند!
اما این بار به حکم وساطت تشریفات آستان عبدالعظیم و رئیس محترم میراث فرهنگی شهرری، جناب قنبری با روی گشاده، در را به روی ما باز، و توضیحات جامعی درباره‌ی برج طغرل ارائه کرد، گرچه می‌شود حدس زد اگر صاحبنظری در نجوم و تقویم، با ما همراه می‌بود، حتما حظِّ علمیِ بیش‌تری می‌بردیم!
سال‌ها پیش برجی شبیه برج طغرل را در رادکان، در ۲۶ کیلومتری چناران(غیر از برج رادکان در ناحیه‌ی کردکوی که کارکرد نجومی و تقویمی نداشته است)، دیده بودم که علاوه بر توانایی تعیین چهار فصل، تشخیص سال کبیسه، شب یلدا و آغاز نوروز را نیز میسور می‌سازد. این برج به میل رادکان موسوم است.
اما برج طغرل، هم از ویژگی‌های معماریِ اعجاب‌برانگیزی برخوردار است، هم کارکردهای تقویمیِ شگرفی دارد، ازجمله، آنکه چونان ساعتی آفتابی، ساعت(و کمتر از ساعت)را در همه‌ی اوقات روز(و در همه‌ی فصول) نشان می‌دهد، همچنان‌که ماه و فصل و نیز مواقیت نماز را نیز تعیین می‌کند. این برج، کارکرد ساعتی‌اش را مرهون ۲۴ زاویه‌ای است که بین هرکدام از آنها و قبلی و بعدی‌اش ۶ آجر تعبیه شده که تابش خورشید بر هر کدام از آنها ده دقیقه طول کشیده، ده دقیقه را نشان می‌دهد.
در خصوص ابعاد معماری‌اش، می‌شود به موارد ذیل اشاره کرد: ترکیبات ساچ متناسب با آب‌وهوای اقلیم ری(با افزوده‌ی گرانیت یا خارا)، پژواک صدا(حالت آکوستیک)در مرکز بنا(به‌رغم آنکه سقفی ندارد)، نقش‌مُهرها که در ترمیم عهد قاجاری زیر بندها رفته و به‌تازگی، بخشی از آنها مکشوف شده است و سرانجام، زه‌کش‌ها یا هواخورهایی در دوطرف ستونِ برج برای جلوگیری از تخریبِ ناشی از نم و نیز زلزله.
در بازدید از حریم برج طغرل، مقبره‌ای جلب توجه می‌کند که متعلق به استاد سید محمد محیط طباطبائی است. آن مرحوم بر آن بوده که ابراهیم خواص(متوفای ۲۹۱ق و از مشایخ تصوف که از اقران جنید بغدادی بوده)در این مکان، دفن شده است. تقدیر به گونه‌ای رقم خورد که خودش نیز در این مکان دفن شود.
برج طغرل از بناهای دوران سلجوقی است که برخی آن را آرامگاه طغرل، نوه‌ی سلجوق(سلجُک)و پایه‌گذار سلجوقیان می‌دانند که در ۴۴۷ آل‌بویه را ساقط کرد و در دربار عباسیان، منصب آنان را احراز کرد.
عبدالجلیل قزوینیِ رازی در النقض(ص ۵۷۶) می‌گوید: “عجب است که گورخانهٔ سلطان کبیر سعید طغرل-رحمه الله-به ری ندیده‌ است”. در حال حاضر، هیچ نشانه‌ای از مقبره و هیچ نشانی که حاکی از آرامگاه‌بودن باشد، در این بنا دیده نمی‌شود.
در پایان، یادآور می‌شوم که در سفری که منتهی به بازدید از برج طغرل شد، دیداری از بنیاد عظیم و بنای فخیم ایران‌شناسی، میراث استاد فرزانه، دکتر حسن حبیبی داشتیم که هم‌اکنون تحت مدیریت دکتر محمدحسین رجبی دوانی اداره می‌شود. ایشان با تأکید بر لزوم شناخت و ترویج ایران و ایران‌شناسی از عهد باستان تا دوره‌ی اسلامی، از کم‌توجهی دولت و نیز شهرداری و صداوسیما نسبت به این مرکز شِکوه می‌کرد. هم اکنون در این بنیاد، هنرمندی به نام استاد حسینی در حال خلق هنریِ بزرگ‌ترین پرده‌نقاشی جهان با محوریت قصص انبیاء است که پرده‌هایی از آن اثر عظیم را که نقش پذیرفته، دیدیم، گرچه تناسب این کار با مأموریت‌های بنیاد ایران‌شناسی را درنیافتیم.
ظهرگاهان نیز مهمان دانشنامه‌ی جهان اسلام و مدیر علمیِ دانش‌گستر و فرهنگ‌پرورَش جناب شیخ حسن طارمی و همکاران علمی‌شان، ازجمله، دکتر سلمانی، دوست دیرینم دکتر عدالت‌نژاد و دکتر خندق‌آبادی بودیم. دانشنامه به ساختمان جدیدش در مقابل کتابخانه‌‌ی ملی نقل مکان کرده و با بیش از یکصد عضو هیئت علمی و پژوهشگر درحال تکمیل دانشنامه‌ای با محوریت جهان اسلام است که تاکنون ۳۱ مجلدش منتشر شده است. جلد سی‌ویکم به‌زودی رونمایی خواهد. شد.

ساختمان جدید دانشنامه، گرچه بزرگ‌تر از مقیاس‌ها، معیارها و اقتضائات دانشنامه به نظر می‌رسد، از معماری جذاب(که به دکتر مهندس حافظی، طراح برج میلاد برمی‌گردد)، چشم‌انداز زیبا(که در هوای صاف، قله‌ی دماوند را نیز به تور دیدگان می‌اندازد)و امکانات زیادی برخوردار است که مهم‌ترینِ آنها کتابخانه‌ی بسیار بزرگی است که زیب و زیورش کتابخانه‌های اهداییِ مرحومان عباس زریاب خوئی و طاهری عراقی از ارکان علمیِ دانشنامه است.