حجت الاسلام شریعتمداری: حجاب امری فرادینی است

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، به همت معاونت فرهنگی و دانشجویی دانشگاه ادیان و مذاهب وبینار تخصصی «حجاب در سپهر عمومی» با حضور و سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین دکتر حمیدرضا شریعتمداری؛ دانشیارِ گروه شیعه‌شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با موضوع «حجاب به مثابه یک معروف» برگزار شد.

دکتر شریعتمداری حجاب را یک تکلیف دینی و درعین‌حال، انتخابی آگاهانه و از روی ادراک و مطالعه‌ی تجربه‌های انسانی خواند و گفت: که بنابه مطالعات تاریخی، حجاب امری فرادینی و سنتی کهن و اصیل است.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب بیان داشت: دین اسلام در خصوص حجاب، تکلیف مازاد و اضافی‌ای بر عهده مسلمانان بار نکرده است و فقط به آنچه بنابر طبع و فطرت انسانی پسندیده بوده، قالبی دینی داده است. ممکن است که عفاف مساوی با حجاب نباشد و ما مجاز نباشیم کسانی را که در امر حجاب به گونه دیگری رفتار می‌کنند، به کاستی در عفاف متهم کنیم، اما حجاب مسیر مطمئنی به سوی حیا و عفاف است. حتی اگر دین‌دار هم نباشیم، برای تأمین و تضمین حیا و عفاف که ارزش‌هایی انسانی و اخلاقی هستند، باید به حجاب توجه کنیم و آن را تقویت نماییم.

وی تصریح کرد: حکومت چه دینی باشد و چه غیردینی، باید دغدغه حجاب و پوشش را داشته باشد، چرا که درهرحال، اکثر مردم، دیندار و دغدغه‌مندِ این مسئله هستند و به همین جهت، حکومت هم در این خصوص، مسئولیت‌هایی دارد. ما می‌توانیم هم خودمان را و هم نهاد دین و روحانیت و هم حکومت را به اتخاذ تدابیر مناسب در انجام مسئولیت در امر حجاب و دیگر امور دینی و غیردینی توصیه کنیم، اما نمی‌توانیم از حکومت بخواهیم که کاری به این امر مهم نداشته باشد. بله، می‌توانیم حاکمیت را به بررسی‌های کافی و اتخاذ تدابیری که مطمئن باشیم ما را به نتیجه می‌رساند توصیه کنیم. حکومت باید از راهکارهای در دسترس و آسان، کم‌هزینه و پرفایده‌تر استفاده نماید.

این استاد دانشگاه ادیان و مذاهب افزود: ما اگر متون دینی خودمان را دنبال کنیم می‌بینیم که مؤمنان را علاوه بر دین‌داری و دین‌ورزیِ فردی به مجموعه‌ای از مسئولیت‌ها نیز مکلف می‌کند. هیچ تردیدی نیست که یک انسان متدین و دین‌دار علاوه بر دینداری، نسبت به رواج دین و امر دینی در سپهر جامعه هم مسئولیت داشته باشد. اگر تعالیم و تدابیر اسلامی را دنبال کنیم با سه دسته وظیفه دینی برای مؤمنان در قبال ترویج دین یا مقابله با دین‌گریزی روبه‌رو می‌شویم. دسته اول صِرف تعلیم و ارشادِ دیگران است. تعابیری چون تبلیغ، دعوت،  انذار و مذکِّربودن، معطوف به این دسته هستند. دسته دوم فراتر از ابلاغ و تبلیغ پیام، ناظر به تلاش برای انسان‌سازی است. تلاش برای جامعه‌سازی و تربیت انسان‌هایی است که به این پیام، ملتزم باشند. دسته سوم نیز اقدام و مواجهه‌ی  عملی است. اقدام عملی فراتر از ابلاغ پیام و تربیت انسان‌هاست. ما در اینجا عملا وارد میدان می‌شویم و در قبال پدیده‌های نامشروع و نادرست اقدام می‌کنیم. این اقدام ممکن است در حدّ برخورد زبانی یا از آن فراتر باشد.

وی ادامه داد: دو مسئولیت اول روشن است که متوجه همه متدینان نیستند و نیازمند توانایی‌های علمی و صلاحیت‌های عملی خاص هستند. این دو دسته، تکالیف عمومی نیستند. اما اقدام عملی و نشان دادن موضع در قبال وضعیت دین در جامعه، با هدف ترویج دین‌داری رسالتی عمومی برای همه مومنان و مسلمانان است. این اقدام علمی دارای مراتب است. مرتبه‌ای از آن در صلاحیت و مسئولیت عموم افراد متدین است. این تکلیف عام، همان  امر به معروف و نهی منکر، و تواصی به حق و خیر است. تکیه این تعلیم دینی بر واژه و تعبیر «معروف» است.

دکتر شریعتمداری تصریح کرد: ما می‌خواهیم از حجاب به عنوان یک معروف سخن بگوییم. اگر رویکرد فقهی داشته باشیم، معروف آن چیزی است که شرع پذیرفته و پسندیده. اما اگر از چارچوب فقهی خارج بشویم و کاربرد معروف را در متون دینی بجوییم، با دو نکته نهفته در این تعبیر مواجه می‌شویم.

وی گفت: نکته اول این است که معروف (در کاربردهای قرآنی‌اش) فقط آنچه شرع می گوید نیست. معروف در آموزه های دینی و قرآنی محدود به امر شرعی نیست. هر آنچه جامعه آن را بپسندد و مطبوع بداند و متعارف انسان‌ها باشد، مشمول تعبیر معروف است. در فرهنگ‌های لغت، معروف را به معلوم و محبوب معنا کرده‌اند. معروف، یعنی جمیل و آنچه زیبا تلقی می‌شود. در لسان العرب ، معروف را هر فعل و کار پسندیده و هر رفتار منصفانه می‌داند(النِّصفه مع الناس). بنابراین، هر آنچه را مربوط به محیط زیست و مناسبات انسان ها با یکدیگر باشد یا در سلامت و بهداشت انسان‌ها مؤثرباشد، باید معروف تلقی کنیم که در آنجا امر به معروف نیز مطرح می‌شود.

دکتر شریعتمداری ادامه داد: نکته دوم در باب معروف، در جایی است که معروفِ شرعی مطرح است. در آنجا هم در امر شرعی‌ای که ما مکلف به امر به آن هستیم، یک خصیصه‌ای ملحوظ شده و آن اینکه این امر دینی وشرعی متعارف باشد. در نظر و طبع عمومی جامعه و از نگاه فرهنگ یک جامعه، مقبول افتاده باشد. به نظر می رسد که وقتی صحبت از امر به معروف است، ما مکلف به توصیه های دینی نسبت به همدیگر هستیم، اما در جایی که آن امر دینی علاوه بر جایگاه دینی‌اش در نگاه جامعه نیز مقبولیتی پیدا کرده باشد. علاوه بر مشروعیت به معنای شرعی‌بودن، باید مقبولیت نیز پیدا کند تا تکلیف امر به معروف صدق کند و نتیجه بدهد.

معنای این سخن، این نیست که تکلیف امر به معروف را در حالت تعلیق قرار دهیم تا امر دینی، امری متعارف بشود، مقصود این است که:

۱. در مواجهه با امر دینی‌ای که جا نیفتاده یا در ذهنیت مردم نسبت به آن، دگردیسیِ محسوسی رخ داده است، وجهه‌ی همت ما زمینه‌سازی و بسترسازی فرهنگی باشد، نه صِرف امر و نهی؛

۲. در امر و نهی، شیوه‌های فرهنگی و اقناعی را بر رفتارهای قهری یا مواجهه‌های حقوقی و قضائی، ترجیح دهیم.

اینکه امر به معروف و نهی از منکر با دیگر واجبات دینی فرق می‌کند و معطوف به نتیجه، و مشروط به تأثیر یا احتمال تأثیر است، نشان می‌دهد که علاوه بر دینی‌بودن، الزامات دیگری هم مطرح است که ازجمله‌ی آنها نگاه فرهنگی، بسترسازی فکری و فرهنگی و تبدیل امر دینی به امری فرهنگی و متعارف است.

دکتر شریعتمداری در پایان افزود: بنابراین اگر یک امری فقط دینی باشد و بسترسازی های فرهنگی برای آن امر دینی انجام نگرفته باشد، ما قبل از مکلف‌بودن به امر معروف، مکلف به معروف‌ساختنِ آن امر هستیم. در اینجا سخن از فرهنگ و فرهنگ‌سازی می‌شود. زمانی امر به معروف اثرگذار می‌شود که مقاومت فرهنگی در مقابل آن نباشد. بدون اینکه ما بخواهیم مداخله‌های حکومت و نهادهای دینی را در اموری مثل حجاب زیر سؤال ببریم،  می‌توانیم بگوییم که یک کاستی و یک خلأ و یک کوتاهی‌ای در اینجا وجود دارد و آن هم این است که ما امر به معروف را فارغ از فضای فرهنگی دنبال می‌کنیم و تاوان کوتاهی‌هایمان در دو مرحله‌ی ابلاغ پیام، و تربیت و تزکیه را گاهی می‌خواهیم با برخوردهای حقوقی و قهری بدهیم.

وی در پاسخ به پرسش‌های مخاطبان، به عنوان نمونه‌ای از سوء تدبیر از دستورالعمل اخیر برخی مقامات درخصوص داروخانه‌هایی که مراجعه‌کنندگانش حجاب را رعایت نمی‌کنند و اینکه سهمیه‌ی داروی آنها کاهش خواهد یافت، یاد و انتقاد کرد که علاوه بر آنکه اخلاقی و انسانی نیست، مقتضای تدبیر و عقلانیت نیز نیست.

وی همچنین درخصوص نقش و تکلیف مردان در فریضه‌ی حجاب و امربه‌معروف، اظهار داشت که در خصوص غایتِ حجاب که حیاء و عفاف است، همه مکلف و مسئول هستند. اگر حجاب به‌معنای قرآنی‌اش، یعنی عدم اختلاط مطرح باشد، باز مردان به‌عنوان یک طرف ماجرا مکلف هستند. حتی حجاب به معنای سَتر و پوشش که مستندات قرآنیِ خودش را دارد، محدود به زنان و دختران نیست. مردان، هم درخصوص پوشش، تکالیفی دارند، هم درخصوص پوشش زنان که هم نقش صیانتی دارند، هم مکلف به پرهیز از سوق‌دادن زنان به برخی رفتارهای نامطلوب هستند.

وی بااشاره به ماجرای اخیرِ بدزبانیِ برخی تماشاگران مرد، خطاب به زنان تماشاگر در مسابقه‌ی فوتبال بین پرسپولیس و سپاهان، از نقش منفیِ مردان که می‌تواند محدودیت‌هایی را بر زنان تحمیل کند، انتقاد کرد و از رأی کمیته انضباطی فدراسیون فوتبال که در بازی بعدیِ این دو تیم، بازی فقط با حضور زنان تماشاگر برگزار خواهد شد،  تقدیر کرد.