شیعیان نیجریه و چرخه خشونت
اسلام و مسیحیت دو دین اصلی نیجریه هستند، ادیان دیگر نیز پیروانی دارند. اسلام از قرن هفتم مـیلادی توسّط بازرگانان مسلمان عرب که از شمال صحرای آفریقا به نیجریه می‌آمدند، وارد این کشور شد، قبیله هاوسا از نخستین قبیله‌های ساکن در آفریقای غربی بود که اسلام را پذیرفت.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، اخیراً نیجریه شاهد دور دیگری از خشونت بین شیعیان با پلیس در ۲۵ اوت در شهر ابوجا بود. این حادثه زمانی رخ داد که عزاداران حسینی IMN (جنبش اسلامی نیجریه)، راهپیمایی آرامی در پایتخت انجام دادند. ولی متأسفانه پلیس نیجریه همچون گذشته آن را به خاک و خون کشید.
اسلام و مسیحیت دو دین اصلی نیجریه هستند، ادیان دیگر نیز پیروانی دارند. اسلام از قرن هفتم مـیلادی توسّط بازرگانان مسلمان عرب که از شمال صحرای آفریقا به نیجریه می‌آمدند، وارد این کشور شد، قبیله هاوسا از نخستین قبیله‌های ساکن در آفریقای غربی بود که اسلام را پذیرفت. بعدها طریقه‌های تصوّف، در نشر اسلام و تأسیس امپراتوری فولانی نقش مهمی ایفا کردند. در قرن هجدهم میلادی حرکتی اسلامی از سوی مسلمانان به رهبری شیخ عثمان دن فودیو شکل گرفت که به تشکیل خلافت اسلامی منجر شد، این حکومت یکصد سال پا بر جا بود و در نهایت توسط مهاجمان انگلیسی برچیده شد. ورود مسیحیت به نیجریه همزمان بـا ورود پرتـغالی در قرن پانزدهم به نیجریه بوده است.
نیجریه بزرگترین جامعه مسلمانان در آفریقا را دارد، مرکز تجمع مسلمانان در شمال این کشور است. مسلمانان این کشور اغلب پیرو مذهب مالکی هستند، فرقه‌های صوفیه مانند تیجانیه، قادریه و احمدیه نیز در آن فعّالند، شماری وهابی نیز در این کشور حضور دارند. بیش از نیمی از جمعیت حدود ۲۳۰ میلیونی نیجریه را مسلمانان تشکیل می‌دهند و شیعیان این کشور، پرجمعیت‌ترین گروه شیعی در قاره آفریقا هستند.
اما ظهور و گسترش تشیع در نیجریه به سال ۱۹۷۹ میلادی و پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به‌رهبری امام راحل (ره) بازمی‌گردد.
۹۵ درصد شیعیان، پیشتر مذهب یا دین دیگری داشتند؛ ولی در ۳ دهه اخیر به تشیع گرویده‌اند که به مستبصرین معروف‌اند. مرکز شیعیان نیجریه در شهر زاریا در ایالت کادونا است. به جز شیعیان بومی، شماری مهاجر لبنانی شیعی نیز در نیجریه زندگی می‌کنند. شیعیان این کشور دوازده امامی هستند و در مناطق کانو، لاگوس و زاریا سکونت دارند. شیعیان نیجریه علاوه بر برگزاری مراسم مذهبی، مانند دسته‌های چند هزار نفری عاشورا، روزنامه، مجله، کتاب، سایت و تولیدات صوتی و تصویری درباره مذهب اهل بیت و ائمه معصومین به زبان‌های بومی نیجریه دارند.
آمار دقیقی از جمیت شیعیان نیجریه در دست نیست، ولی برآوردها حاکی از آن است که در نیجریه حدود سه تا هفت میلیون شیعه زندگی می‌کنند. شبکه BBC انگلیس نیز آمار شیعیان این کشور را تا هفت میلیون تن اعلام کرده است.
جنبش اسلامی نیجریه متعلق به شیعیان این کشور است که رهبری آن را شیخ ابراهیم زاکزاکی بر عهده دارد.
فعالیت‌های ضدشیعی
حرکت‌های ضد شیعی در شمال نیجریه با نزاع‌های سیاسی داخلی این کشور گره خورده است. در جولای ۲۰۰۷م به دنبال قتل یک روحانی سنی در سوکوتو، حملات زیادی به شیعیان شد، شماری از آنان کشته و زخمی شدند. همچنین بسیاری از خانه‌ها از جمله مرکز شیعه تخریب شد.
شیعیان در این کشور به جز چند مورد محدود، اجازه داشتن مسجد و حسینیه را ندارند.
ارتش نیجریه بارها به راهپیمایی شیعیان در شهرهای زاریا، کانو، کادونا و… حمله کرده در این حملات شماری از شیعیان از جمله چهارتن از فرزندان شیخ زاکزاکی شهید شدند و حسینیه بقیه الله و برخی دیگر از اماکن متعلق به آنان تخریب شده است.
۱۴ نوامبر ۲۰۱۶، (۲۴ آبان ۱۳۹۵)، در جریان تیراندازی نیروهای ارتش نیجریه به شیعیان حاضر در آیین پیاده‌روی نمادین اربعین حسینی در شهر کانو، نزدیک به ۱۰۰ نفر که در میان آنها زنان و کودکان هم بودند، شهید شدند. کمیسیون غیردولتی حقوق بشر اسلامی مستقر در لندن، این خبر را برای اولین بار منتشر کرد و اعلام کرد ارتش علاوه بر تیراندازی به تجمع پیاده‌روی اربعین، با تعقیب خانه به خانه، اقدام به کشتن شیعیان کرده است. پیاده‌روی نمادین مذکور را جنبش اسلامی نیجریه برگزار کرده بود.
در پی این رخداد، کمیسیون ملی حقوق بشر نیجریه، وزارت امور خارجه ایران، آیت الله صافی گلپایگانی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و حزب الله لبنان، با صدور بیانیه‌هایی واکنش نشان دادند.
در راهپیمایی اربعین سال ۱۳۹۷ش گروهی از شیعیان نیجریه در واکنش به زندانی بودن ابراهیم زکزاکی در شهر ابوجا دست به تظاهرات زدند و خواستار آزادی او شدند. ارتش نیجریه به تظاهرکنندگان حمله کرد و بنا به گزارش منابع خبری بیش از ۴۰ تن از شیعیان در این حملات شهید شدند.
فعالیت‌های سیاسی – اجتماعی ابراهیم زکزاکی، رهبر جنبش اسلامی نیجریه، با وجود مسالمت‌آمیز بودن همواره او را رودرروی مقام‌های دولتی نیجریه قرار داده‌است. مقام‌های نیجریه همواره به ابراهیم زکزاکی و جنبش اسلامی نیجریه با سوءظن نگاه می‌کنند. این سوءظن به‌ویژه با افزایش روزافزون هواداران زکزاکی بیشتر شده‌اند. بی‌اعتمادی متقابل موجب شد جنبش اسلامی نیجریه از ارتباط با حکومت بپرهیزد.
هیچ‌کس در نیجریه به دلایل سیاسی به اندازه شیخ زکزاکی زندان نرفته است
همه حکومت‌های نیجریه از اوباسناجو و شاگاری و بوهاری گرفته تا بابانگیدا و آباچا او را حبس کرده‌اند. روی‌هم رفته ۹ سال در ۹ زندان کشور به سر برده؛ از جمله زندان انوگو (۱۹۸۱-۱۹۸۴)، زندان پورت هارکورت، و زندان کادونا.
خودش معتقد است که درگیری‌اش با مقام‌های نیجریه به خاطر فعالیت‌هایش است نه کارهای علمی‌اش. او می‌گوید: “شاید مقامات جمع کردن مردم را دوست ندارند. اگر فقط به یاد گرفتن و یاد دادن بپردازم، شاید دیگر مشکلی نداشته باشند.”
سپتامبر ۲۰۰۹، حکومت آباچا، خودش را زندانی و مرکز اسلامی و محل سکونتش را در زاریا خراب کرد.
در سال ۲۰۰۹ که حکومت نیجریه رهبر گروه بوکوحرام و اعضای خانواده‌اش را بدون رویه قانونی کشت، زکزاکی مقام‌های این کشور را متهم کرد که خودشان این شورشی‌ها را علم کرده‌اند که اسلام را بدنام کنند و مسلمانان را سرکوب.
صدها نفر از اعضای جنبش در بمب‌گذاری‌هایی که تصور می‌شد کار بوکوحرام است کشته شده اند. بمب‌گذاری سال ۲۰۱۳ در مراسم اربعین بود که یک بمب‌گذار انتحاری در کانو حدود سی نفر را کشت و ده‌ها نفر را زخمی کرد. زکزاکی مسئولیت حمله را به گردن دی.اس.اس، پلیس مخفی نیجریه، انداخت.
ژوئن ۲۰۱۴، هنگام راهپیمایی روز قدس، نظامیان نیجریه به سوی مردم تیراندازی کردند و ۳۴ نفر از جمله سه پسر زکزاکی را کشتند.
این نخستین بار بود که اعضای خانواده این روحانی مستقیماً مورد هدف قرار می‌گرفتند. پسرانش احمد، حمید و محمود به ترتیب ۲۲، ۲۰ و ۱۸ ساله بودند و در دانشگاه‌های چین و لبنان تحصیل می‌کردند. نظامی‌ها هر سه را ربودند و کشتند. علی، کوچکترین پسر زکزاکی که ۱۵ سال بیشتر ندارد تیر خورد اما زنده ماند.
بسیاری نگران بودند که جنبش اسلامی به تلافی کشتن پسران زکزاکی رو به خشونت بیاورد. اما شیخ گفت از مراجع قانونی پیگیری می‌کند.
اندکی بعد یک هیئت تحقیق نظامی تشکیل شد، اما نتایج تحقیق هرگز علنی اعلام نشد. زکزاکی پرونده را به کمیسیون حقوق بشر نیجریه برد، اما آن‌جا هم کسی مجازات نشد. سرانجام کمیسیون حقوق بشر اسلامی که در لندن مستقر است، واقعه را بررسی کرد که حاصل کار گزارشی بود با عنوان کشتار زاریا و نقش ارتش (اکتبر ۲۰۱۴).
انتقاد از سعودی ها
شیخ زکزاکی از منتقدان سرسخت حکومت آل سعود در عربستان است. تا کنون چندین سمینار و تجمع اعتراضی علیه سیاست‌های عربستان سعودی برپا کرده است. از جمله در اعتراض به حمله به یمن، نقش عربستان در بحران بحرین و سرکوب اقلیت شیعه و واقعه منا در حج سال ۲۰۱۵ که هزاران کشته داد.
این نقدها او را در قطب مخالف مسلمانان سنی نیجریه قرار داده، به ویژه سلفی‌ها که مکتب‌شان برآمده از وهابیت سعودی است. در نگاه بسیاری از سنی‌های نیجریه، راه‌پیمایی‌های مناسبتی جنبش اسلامی، به خصوص راهپیمایی روز اربعین که در راه‌های اصلی برگزار می‌شود، در حقیقت قدرت‌نمایی آرام شیعه‌ها و نوعی نادیده گرفتن حقوق آن‌هاست.
بنابراین تعجبی ندارد که عده‌ای از برخورد ارتش با جنبش خشنود شده‌اند.
درگیری روز ۱۲ دسامبر ۲۰۱۵ (۲۱ آذر ۱۳۹۴) زمانی آغاز شد که تلاش گروهی مسلح برای ترور فرمانده ارتش نیجریه ناکام ماند. ترور نافرجام به جنبش نسبت داده شد. جنبش این اتهام را رد کرد و گفت سازمانی مسالمت‌جو است که هیچ‌گاه علیه هیچ‌کس سلاح به دست نگرفته.
این خشونت ها همچنان ادامه دارد. در زیر به چند نمونه از خشونت های پلیس و نیروهای امنیتی در سال ۲۰۲۴ علیه شیعیان اشاره می شود:
درگیری پلیس و شیعیان در کادونا بر سر راهپیمایی روز قدس
در آخرین جمعه ماه رمضان در کادونا زمانی که ماموران پلیس شیعیان را که برای بزرگداشت روز جهانی قدس در پایتخت این ایالت در راهپیمایی بودند، متفرق کردند. این راهپیمایی به خشونت کشیده شد و باعث شد تا بازرگانان مغازه ها را ببندند. مردم با شنیدن صدای شلیک گلوله ترسیده و شروع به پناه گرفتن کردند. صدای تیراندازی از هر طرف به گوش می رسید و وحشت و اضطراب در بین جمعیت موج می زد. یک شاهد عینی گفت که پلیس تلاش کرد تا اعضای جنبش اسلامی نیجریه (IMN) موسوم به شیعیان را که در حال برگزاری یک راهپیمایی در اطراف جاده کانو، احمدو بلو کادونا بودند، متفرق کند. «از هر دو طرف تلفات وارد شد، بیم آن می رفت که حدود ۲ شیعه کشته شوند. تعدادی از نیروهای پلیس نیز زخمی شدند. آنها به سرعت به بیمارستان منتقل شدند.»
سایت خبری لیدرشیپ در گزارشی تعداد کشته ها و مجروهان را ۴ کشته و ۲۳ زخمی در درگیری پلیس و شیعیان در کادونا اعلام کرد.
راه پیمایی عزاداران حسینی و خشونت پلیس نسبت به آنها
در پی راه پیمایی مسالمت آمیز شیعیان در اربعین حسینی امسال، متأسفانه پلیس به روی عزاداران حسینی آتش گشود.
گزارش‌های غیررسمی حاکی از آن بود که ۱۰ نفر از جمله چند پلیس در این درگیری کشته شدند، در حالی که چندین نفر دیگر در این خشونت‌ها با گلوله مجروح شدند.
همچنین خودروهای گشتی مستقر در محل حادثه در جریان نبرد پلیس با شیعیان در منطقه به آتش کشیده شدند.
جنبش اسلامی نیجریه، طی بیانیه ای اعلام کرد که پلیس نیجریه به پیاده روی نمادین اربعین در ووسه، ابوجا حمله کرده و بسیاری از عزاداران را شهید و زخمی کرده است. ماموران امنیتی تعدادی از عزاداران را دستگیر و مانع کمک های پزشکی به مجروهان شدند.
اعتراضات مسالمت آمیز شیعیان نسبت به خشونت های پلیس
با این که پلیس و نیروهای امنیتی همیشه نسبت به شیعیان با خشونت رفتار می کند، اما گروه های شیعی همیشه بصورت دموکراتیک و قانونی از آنها انتقاد می کند. آنها همیشه نسبت به قتل عام و یا خشونت پلیس به نهادهای حقوق بشری پناه می برند و از هرگونه انتقام خودداری می کنند. در آخرین خشونت پلیس در منطقه ووسه که به شهید و زخمی شدن تنی چند از خواهران و برادران شیعی منجر شد، آنها یا بیانیه صادر کردند یا به نهاد های حقوق بشری پناه بردند برای مثال:
انجمن جعفریه آزار و اذیت شیعیان توسط دولت نیجریه را محکوم کرد
جامعه مسلمانان شیعه در نیجریه با عنوان انجمن گسترش جعفریه (AJDA) از دولت فدرال به دلیل حمله، آزار و اذیت اعضای خود در این کشور انتقاد کرده است.
به گفته این گروه، جامعه مسلمانان شیعه در نیجریه مجبور است به آزار و اذیت مستمر شیعیان در نیجریه پاسخ دهد. این جامعه اعلام می دارد با وجود اینکه شیعیان در نیجریه جامعه ای صلح طلب و مطیع قانون هستند ولی متأسفانه مدام با حملات بی امان و آزار و اذیت دولت ها مواجه هستند.
در بیانیه ای که از سوی مسئول روابط عمومی این جامعه، عبدالله حسن صادر شد، تعقیب شیعیان در نیجریه توسط دولت را محکوم و آن را مورد نقد قرار داد.
“ما از دولت رئیس جمهور تینوبو می خواهیم که به درخواست اخیر یک سازمان حقوق بشری و جامعه مدنی توجه کند تا از تکرار قتل عام شیعیان در زاریا در سال ۲۰۱۵ صرفاً به این دلیل که آنها یک گروه مذهبی اقلیت مسلمان هستند، خودداری شود. به نظر می رسد دولت در حال برنامه ریزی برای اجرای اقداماتی مشابه سال ۲۰۱۵ در کشور است، به دولت هشدار می دهیم که از آن دوری و پرهیز کنند. ما به شدت آزار و اذیت مداوم شیعیان را تحت هر پوشش برای جلب رضایت برخی از منافع داخلی یا قدرت های خارجی را که تخریب وجهه دیپلماتیک نیجریه بدنبال دارد، محکوم می کنیم و اینگونه اعمال تنها منجر به بی ثباتی بیشتر و خدشه دار کردن شهرت بین المللی نیجریه خواهد شد. ما خواستار پایان فوری آزار و اذیت شیعیان هستیم و از حکومت می خواهیم که از حقوق و آزادی های همه شهروندان، صرف نظر از وابستگی مذهبی آنها، صیانت کند.”
نتیجه گیری
رشد و گسترش تفکر شیعی در نیجریه کشورهای همسایه آن را در قاره آفریقا نیز تحت تاثیر قرار داده که همین مسئله موجب نگرانی رژیم صهیونیستی و عربستان و گروه‌های تروریستی و … شده است. همانطور که گفته شد شیعیان نیجریه به طور عمده هدف حملات گروه‌های تکفیری چون بوکوحرام که سال‌ها قبل با داعش بیعت کرد، قرار می‌گیرند. در این میان شیعیان نیجریه خطر بزرگی برای آمریکا و رژیم صهیونیستی محسوب می‌شودند.
از آن گذشته آمریکایی‌ها و صهیونیست‌ها نگران گسترش ایدئولوژی انقلابی و استقلال‌خواهی شیعیان نیجریه که برگرفته از آموزه‌های انقلاب اسلامی ایران است، به دیگر کشورهای آفریقایی نیز هستند که عملاً راه را به روی جاه‌طلبی‌ها و غارتگری‌های بیگانگان می‌بندد.
بر همین اساس و از آنجایی که حکومت نیجریه وابسته به آمریکا و اسرائیل است، شیعیان از دهه‌های گذشته تاکنون در معرض انواع شکنجه‌ها و سرکوب‌گری‌ها قرار گرفته‌اند.
جنبش اسلامی شیعیان نیجریه همیشه بصورت آرام و صلح آمیز مراسم های مذهبی را در ایالت های مختلف برگزار می کند. این جنبش همچنین نقش مهمی در شروع تظاهرات و اعتراضات نسبت به جنایات رژیم اشغالگر قدس داشت. اما نکته قابل تأمل این است که با اینکه اینگونه مراسمات مذهبی و تظاهرات در بسیاری از کشورهای جهان بدون خشونت و در فضایی آرام برگزار می گردد. اما معمولاً پلیس و نیروهای امنیتی نیجریه همیشه در خلال اینگونه تظاهرات دست به خشونت می زند و شیعیان را شهید و زخمی می کند. در واقع آنها این گروه را منتسب به جمهوری اسلامی ایران می دانند و در جریان فعالیت های مدنی و انسان دوستانه به بهانه مختلف اقدام به سرکوب آنها می کنند.
منابع:
https://dailypost.ng/2024/08/26/nigerian-newspapers-10-things-you-need-to-know-monday-morning-38/
https://punchng.com/shiites-accuse-police-of-killing-injuring-arbaeen-mourners/
https://thesun.ng/scores-2-policemen-killed-patrol-vehicles-burnt-during-clash-with-shiites-in-abuja/