آینده ادیان در افق ۲۰۵۰

به گزارش ادیان نیوز (ردنا)؛ همزمان با تغییر شتابنده الگوها و روندهای جهانی، مشخصات و سیمای مذهبی جهان نیز به‌سرعت در حال تغییر بوده و تحت‌تأثیر عوامل مختلفی همچون تفاوت در نرخ باروری، تعداد جمعیت جوان و همچنین تغییر مذهب، دگرگونی‌های شگرفی در جغرافیا و ماهیت مذهبی جهان پدیدار خواهد شد.

بر اساس این روندها و تحت‌تأثیر متغیرهای مختلف، تا سال ۲۰۵۰، اسلام با پیشی‌گرفتن از مسیحیت، بیشترین پیروان را در سراسر جهان خواهد داشت و هندوییسم نیز با ۴/۱ میلیارد نفر، به‌عنوان سومین آیین پرطرفدار جهان محسوب می‌شود.

در مورد دیگر ادیان و بر اساس این روند، جمعیت بوداییان در سال۲۰۵۰ نسبت به سال۲۰۱۰ تغییری نخواهد کرد و بدین‌ترتیب درصد پیروان آن، نسبت به ‌کل جهان با کاهش روبه‌رو خواهد شد. جمعیت هندوها از یک میلیارد نفر در سال ۲۰۱۰ به یک میلیارد و چهارصدمیلیون نفر در سال ۲۰۵۰ می‌رسد که روندی هماهنگ با رشد جمعیتِ کل جهان را طی می‌کند. جمعیت یهودیان نیز به‌عنوان کوچک‌ترین گروه مذهبی جهان، از چهارده‌میلیون ‎نفر در سال۲۰۱۰ به شانزده‌میلیون‎ نفر در سال۲۰۵۰ می‌رسد که نشان‌دهنده ۱۶درصد رشد نسبت به شرایط امروز خواهد بود.

هرچند در اروپا و آمریکای شمالی نیز، جمعیت افراد غیرمذهبی و بی‌خدا افزایش خواهد یافت و از ۳/۱میلیارد نفر کنونی به ۶/۱ میلیارد نفر در سال ۲۰۵۰ می‌رسد، اما نسبت کلی آن‌ها در جمعیت جهان از ۱۶‌‌درصد در سال ۲۰۱۰ به ۱۳‌درصد کاهش خواهد یافت.

آمار مذکور هرچند به‌نوبه خود نویدبخش افقی روشن برای گسترش اسلام به‌عنوان کامل‌ترین دین است، اما ترکیب گروه‌های مختلف مسلمانان نیز نکته مهمی است که نباید از آن غافل شد. موضوع دیگر جغرافیای پراکندگی ادیان مختلف از جمله اسلام است که می‌تواند به‌عنوان ابزاری کارآمد در خدمت برنامه‌ریزی سیاست‌گذاران کشورهای مختلف و از جمله ایران قرار گیرد.

ازاین‌رو، در ادامه تلاش می‌شود با بررسی ابرروندهای مؤثر بر تغییرات مذاهب گوناگون، تصویری کلی از آینده ادیان در افق سال ۲۰۵۰ ارائه شود.

ابرروندها و پیشران‌های آینده دین

جمعیت

در سال ۲۰۱۰ مسیحیان با حدود ۲/۲ میلیارد نفر جمعیت، ۳۱‌درصدِ جمعیت ۹/۶ میلیارد نفری جهان را تشکیل می‌دادند و پیروان اسلام نیز با ۶/۱ میلیارد نفر و اختصاص ۲۳درصد از جمعیتِ کل جهان، در جایگاه دوم بودند؛ اما با توجه به جمعیت جوان و نرخ باروری بالای مسلمانان، پیش‌بینی می‌شود این گروه در سال ۲۰۵۰، ۳۵‎ درصد جمعیت ۳/۹ میلیارد نفری جهان را تشکیل داده و با توجه به نرخ رشد جمعیت در میان مسیحیان، تعداد مسلمانان و مسیحیان جهان با یکدیگر برابر شود.

بدین‌ترتیب و به‌رغم افزایش نسبی جمعیت هندوها و یهودیان، مسلمانان سریع‌ترین رشد را نسبت به دیگر ادیان تجربه خواهند کرد.

این گسترش هرچند در ذات خود پدیده مثبتی است اما با توجه به ترکیب جمعیتیِ شیعیان و اهل‎تسنن، نرخ باروری پایین شیعیان نسبت به اهل‎تسنن و تبلیغات گسترده عربستان برای ترویج اسلامِ مبتنی بر وهابیت*، موضوع آینده میزان جمعیت اهل‌تشیع و ارتقاء نقش و نیز اثربخشی شیعیان در جهان، از جمله مباحث مهمی است که باید در دستورکار سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران کشور قرار گیرد.

تغییر مذهب

علاوه بر نرخ رشد جمعیت، تغییر مذهب، یکی از پیشران‌هایی است که ترکیب مذهبی جهان را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد.

این امر اگرچه تحت تأثیر عوامل و الگوهای پیچیده‌ای انجام می‌شود، اما مطالعات مرکز پژوهشی «پیو» در هفتاد کشور نشان می‌دهد که در آینده، بسیاری از مردم به دینی غیر از آن چه بدان تعلق داشته‌اند گرایش پیدا خواهند کرد. برای مثال، بررسی مدل‌های تغییر مذهب نشان می‌دهد اغلب افراد غیرمذهبیِ فعلی، قابلیت گرایش به مسیحیت را خواهند داشت.

بااین‌حال، بررسی الگوی تغییر مذهب نشان می‌دهد که مسیحیت بیش ترین آسیب را از این تغییر خواهد دید.

بر اساس روندها و الگوهای موجود، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ چهل‌میلیون‌ نفر به مسیحیت متمایل شده و این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود صدوشش‌میلیون نفر از مسیحیت به دیگر ادیان گرایش پیدا کنند.

بر اساس مطالعات انجام شده، بیش ترین رشد آیین هندو در فاصله دوری از خاستگاه خود، در کشورهای شمال اروپا و حوزه اسکاندیناوی تجربه شده و تحت تأثیر فضای پست‌سکولاریسم، شهروندان این مناطق پس از تجربه اوج رفاه و آشکارشدن معایب لیبرالیسم، با هدف جبران خلاء مذهبی، جذب مذاهب و عرفان‌های مختلف به‌ویژه ادیان شرقی می‌شوند.

در این زمینه، پیش‌بینی می‌شود تحت تأثیر اسلام‎هراسی و تبلیغات منفی کشورهای غرب علیه اسلام، نود و هفت‌میلیون نفر جذب آیین هندو شوند. در مقابل، سی‌وشش‌میلیون نفر نیز از پیروان این آیین‌ها از آن خارج شده و جذب ادیان دیگر می‌شوند.

بر اساس بررسی‌های مؤسسه پیو، سه میلیون نفر هم از راه تغییر مذهب، جذب اسلام شده و یهودیان سیصدهزار و بوداییان نیز سه‌میلیون نفر از پیروان خود را از دست خواهند داد.

مهاجرت

مهاجرت از دیگر عوامل مؤثر در تغییر جغرافیای مذهبی جهان است. بر اساس پژوهش‌های مرکز پیو، بدون در نظر گرفتن الگوهای مهاجرت و تنها با توجه به نرخ رشد جمعیت، پیش‌بینی می‌شود جمعیت مسلمانان اروپا از ۹/۵‌ درصد فعلی به ۱۰درصد و در آمریکای شمالی به ۴/۸‌ درصد در افق ۲۰۵۰ برسد. این در حالی است که با توجه به نیاز روزافزون کشورهای توسعه‌یافته به نیروی کار، ناآرامی‌های گسترده غرب‎آسیا و شمال‎آفریقا و نیز مهاجرت گسترده آوارگان و پناه‌جویان کشورهای منطقه، به اروپا و دیگر مناطق امن، این آمار به‌طور قطع، با افزایش چشمگیری همراه خواهد بود.

بر همین اساس، پیش‌بینی می‌شود به‌رغم سیاست‌های ضدمهاجری و ضداسلامی فرانسه و انگلیس، این کشورها با رشد قابل‌توجه اسلام‎گرایی روبه‎رو شده و بر اساس برخی برآوردها، با تداوم این روند، مسلمانان بیشترین جمعیت این کشورها را تشکیل خواهند داد. دیگر کشورهای اروپایی نیز در وضعیت مشابهی قرار داشته و حتی بدون احتساب ترکیه، جوامع مسلمانان به‌سرعت در اروپا، روسیه، آمریکای شمالی و چین به رشد خود ادامه می‌دهند.

رشد مسیحیت نیز به‌عنوان یکی دیگر از ادیان بزرگ، تحت تأثیر پدیده مهاجرت دستخوش تغییرهایی خواهد شد و تحت تأثیر جذابیت‌های اقتصادی و هم چنین فعالیت‌های ترویجی و تبلیغی، بیش ترین رشد خود را در مکزیک، جنوب‎آمریکا، لهستان و کشورهای واقع در جنوب صحرای آفریقا تجربه خواهد کرد.

چشم‌انداز ادیان در افق ۲۰۵۰

با توجه به نرخ باروری پایین شیعیان نسبت به اهل‌تسنن و نیز فعالیت‌های ترویجی گسترده عربستان برای تبلیغ اسلامِ مبتنی بر وهابیت، انتظار می‌رود بخش قابل‌توجهی از گسترش مرزهای جغرافیایی اسلام در خدمت اهل‎تسنن یا وهابیت قرار داشته باشد. برای مثال، در زمان‌های خاصی از قبیل ظهور پدیده‌ای مشابه با داعش، آموزه‌های وهابیت هم چون کُدی در ذهن تازه‎مسلمانان، فعال شده و زمینه جذب آن‌ها را به سمت اقدامات تکفیری و تروریستی فراهم می‌کند.

با توجه به عملکرد گذشته رهبران وهابی، می‌توان انتظار داشت با ادامه روندهای فعلی، شیعیان بیش ‌از پیش در معرض تهدیدهای این گروه قرار بگیرند.

با توجه به روندهای جمعیتی، توزیع جغرافیایی، الگوهای مهاجرت و تغییر دین، پیش‌بینی می‌شود در آمریکا، نسبت مسیحیان با کاهشی چشمگیر، از ۸۰‌ درصدِ جمعیت در سال ۲۰۱۰، به حدود ۶۰‎درصد در سال ۲۰۵۰ برسد. بر اساس این روندها، یهودیان، دیگر بزرگ‌ترین گروه غیرمسیحی آمریکا نبوده و جمعیت مسلمانان از آن‌ها فزونی خواهد گرفت. همچنین پیش‌بینی می‌شود تحت تأثیر اقدامات تبلیغی کلیسا، یکی از بزرگ‌ترین اجتماعات مسیحیان در آفریقا شکل گرفته و۴۰‌ درصد از مسیحیان کل جهان، در کشورهای جنوب صحرای آفریقا زندگی کنند.

پیشی‎گرفتن جمعیت مسلمانان از مسیحیان، رقابت‌های مذهبی بین آن‌ها را افزایش داده و هر دو گروه تلاش می‌کنند تعداد بیش تری از پیروان سایر ادیان را جذب کنند. در این میان، آفریقا و چین از مهم‌ترین مناطقی هستند که با توجه به جمعیت فراوان، مورد توجه رهبران مذهبی قرار خواهند گرفت.

تشدید رقابت‌های مذهبی بین اسلام و مسیحیت، می‌تواند به حوادث ناخواسته‌ای هم چون منازعات، قحطی، تحریم، انحصار فناوری و تحولات سیاسی دامن زده که با توجه به برتری اقتصادی و فناورانه غرب، عدم توجه به آن‌ها می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری بر کشورهای اسلامی وارد کند.

پانویس ها

* بر اساس آمار، در سال ۲۰۱۰، اهل تسنن ۸۷ تا ۹۰ درصد و شیعیان ۱۰ تا ۱۳ درصد جمعیت مسلمانان را تشکیل می‌دادند.

منابع:

The Future of World Religions: Population Growth Projections, 2010-2050. www.pewresearch.org

www.futuretimeline.net