معنویت‌گرایی و تحول درونی در اندیشه امام(ره)؛ عامل محدثه و مبقیه انقلاب و نظام
معنویت‌گرایی و تحول درونی در تفکر امام خمینی(ره) از چنان قدرتی برخوردار است که می‌تواند تحول تک‌تک افراد جامعه را به تحولی جمعی تبدیل کند و به مثابه موتور محرکه انقلاب و جنبش بی‌سابقه‌ای را در قرن بیستم پدید آورد و پس از چهل و یکسال از انقلاب حفظ این روحیه و تحول‌خواهی توانسته یک نظام مبتنی بر دین را به منزله الگویی جهانی معرفی کند. لذا می‌توان از این عنصر به منزله عامل محدثه و مبقیه انقلاب و نظام یاد کرد.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، انقلاب اسلامی در یک نگاه کلان به دنبال تحقق چهار هدف و آرمان والای انسانی و الهی است؛ آزادی، عدالت، استقلال و معنویت دین‌محور. نکته مهم‌تر اینکه مردم در تحقق این آرمان‌ها نقش اساسی را ایفا میکنند و حکومت اسلامی باید زمینه عملی شدن این آرمان‌ها را از سوی خود مردم فراهم کند.
لذا برای اینکه تصویر دقیق‌تری از این آرمان‌های چهارگانه و نقش مردم در تحقق آنها ترسیم شود، لازم است اندیشه بنیانگذار کبیر انقلاب درباره هر یک از این موارد تحلیل و بررسی شود تا هم شناختی مبتنی بر واقع برپایه اندیشه امام خمینی(ره) از این آرمان‌ها حاصل شود و هم تعبیرات نادرست و انحرافی از این آرمان‌ها شناسایی و مانع از آن شود که به نام اندیشه امام(ره) به جامعه منتقل شود.
بررسی جایگاه معنویت در تفکر امام خمینی(ره)
یکی از مؤلفه‌‌هایی که منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد و امام خمینی(ره) نیز از آن به عنوان یکی از عوامل تحول‌ساز در جامعه اسلامی چه در دوران پیروزی انقلاب و چه دفاع مقدس یاد می‌کردند، معنویت و گرایش مردم به دین و ارزش‌های الهی است.
در واقع امام (ره) تحول روحی و معنویت‌گرایی مردم را عامل مهم‌تری از عوامل اقتصادی و سیاسی در روند پیروزی انقلاب می‌دانستند و می‌فرمایند: «شما ملت بزرگ ایران، همان معنایی که در صدراسلام بود محقق کردید. ابتدا از مدرسه فیضیه بلند شد صدا، و مدرسه فیضیه را خراب کردند. جوان‌های ما را بعضی‌شان را شهید کردند. لکن استقامت اسباب این شد که شکست روحی نخورند. این استقامت موجب شد که اقشار گوناگون به هم پیوستند. دعوت‌های اسلامی را به جان خریدند و این قطره‌ها به هم پیوستند و سیل عظیمی ایجاد کردند؛ قیام همگانی و برای اسلام. قیام برای خدا، قـیام برای جمهوری اسلام. این قیام در تمام اقشار ملت ریشه کرد و تمام اقـشار را به هـم پیوند داد و ایمان در همه ظهور پیدا کـرد. یک تحول روحی، یک تحول فکری، با اراده مصمم !… همه اقشار با هم قیام کردند و استقامت کردند؛ «ان تقوموا لله»، قیام برای خدا، جمعاً و فرداً. مادامی که این قیام برای خداست، مادامی که این وحدت باقی است، پیروز هستید.» (صحیفه امام(ره)، ج ۷، ص ۲۴۵)
یا در جای دیگر این‌گونه بیان میکنند: «این دست غیب است که این تحولات را در کشور ما ایجاد کرده است… این خداست که در یک شب کـَاَنـّه قـلب‌های این ملت را متحول کرد و تمام این ملت را در مقابل آن قدرت‌های بسیار عظیم شیطانی به ایستادگی واداشت و دست همه قدرت‌ها را از کشورمان کوتاه کرد… ایـن ملت را خدای تبارک و تعالی با دست عنایت خودش و با قدرت کامله خودش قدرتمند کرد و متحول کرد به انسان‌های الهی، انسان‌هایی که برای خدا قیام کردند و برای خدا ادامه می‌دهند.» (همان، ج ۱۵، ص ۳۸۲)
همانطور که ملاحظه می‌شود آنچه عامل قیام و نهضت اسلامی شد، تحول و اصلاحی بود که در درون و قلب یک ملت رخ داد و منجر به حرکت و جنبش عظیم اجتماعی دین‌محور شد و همین مسئله به پشتوانه بزرگی در دوران دفاع مقدس و مقاومت در مقابل رژیِم بعثی صدام و متحدان غربی و شرقی او شد.
نکته مهم در تفکر امام(ره) این است که معنویت مدنظر ایشان نشئت گرفته از اسلام و آموزه‌های ناب الهی است نه معنویتی که دست‌ساخته یا مخلوط با آموزه‌های معنوی جعلی باشد؛ «هرکسی اسلام را مطالعه کرده باشد، قرآن کریم را مطالعه کرده باشد، کافی است که بفهمد اسلام و قرآن کریم تربیت می‌کند جامعه را در همه چیز. فرق مابین اسلام و سایر قوانین که در دنیا هست… با آن چیزهایی که به دست بشر درست شده است، این است که آن چه بشر درست کرده است یک جنبه ضعیف را ملاحظه کرده است… قوانینی وضع کرده‌اند که مال همین معاشرت دنیاست و کیفیت سیاست دنیوی، ابعاد دیگری که بشر دارد هیچ مورد توجه او نیست. شما وقتی اسلام را ملاحظه می‌کنید به حسب ابعاد انسانیت او طرح دارد.» (پایگاه خبری حوزه، معنویت‌گرایی در نهضت امام خمینی)
با قائل شدن چنین جایگاهی برای معنویت است که امام(ره) اشتباه نظام پهلوی را در دست کم گرفتن نقش این عنصر در تحرک‌بخشی به جامعه ایران دانسته و می‌فرمایند: «ملت ما جریان تاریخ را عوض کرد! آنها [رژیم پهلوی و حامیانش] هم حساب همه چیز را می‌کردند الاّ یک حساب، و آن حساب معنویت [بود].» (همان، ج ۶، ص ۳۱۰)
در واقع در نگاه امام(ره) از آنجا که اسلام و معنویت حاصله از آموزه‌های آن قابلیت تحول در روح و قلب انسان‌ها را دارد، می‌تواند انقلاب اسلامی را حتی با تشکیل جمهوری اسلامی به طور مستمر زنده نگه دارد و در واقع روح و هویت این نظام سیاسی باشد؛ «قرآن کتاب انسان‌سازی است، مکتب اسلام مکتبِ انسان‌سازی است، انسان به همه ابعاد. نه فقط یک انسان مادی می‌خواهد درست بکند، یک انسان الهی می‌خواهد درست بکند؛ همه ابعاد انسان مورد نظرش هست.» (همان، ج ۶، ص ۴۲)
البته هدف مهم‌تر امام(ره) از توجه دادن جامعه به عنصر معنویت و اسلام‌خواهی این است که به مجموعه ساختارهای نظام رسوخ کند و فقط محدود به دوران پیروزی انقلاب نشود تا مانع انحراف ساختارها، نهادها و تصمیمات به سمت وسویی غیر از اسلام شود. به همین دلیل پس از رأی به جمهوری اسلامی می‌فرمایند: «آیا… هر کدام باید برویم سراغ کارهایمان یا خیر، آسوده نیستیم، باز هم بین راه هستیم الان ما باز محتوای اسلام را، واقعیت اسلام را در ایران اجرا نکرده‌ایم، همه ما رأی دادیم به جمهوری اسلامی، صحیح، صرفاً با رأی اسلام نمی‌آید. به حسب رسمیت، مملکت ایران الان جمهوری اسلامی است به حسب رأی همه مردم اما محتوای اسلام باید در این جمهوری اسلامی تحقق پیدا بکند، فقط ما بگوییم جمهوری اسلامی و همه جهاتش غیر اسلامی باشد این اسلام نمی شود. آن هم که سابق می‌گفت اسلام، معاویه هم داد می‌کرد اسلام، نماز جماعت هم می‌خواند، امام جماعت هم بود… آن روزی ما به آخر مقصد رسیدیم که همه چیزمان اسلامی باشد» و یا «ما اسلام را قبول کردیم، رژیم‌مان حالا رِژیم اسلامی است، از طاغوت مستقل شدیم به الله، از حکومت شیطان بیرون آمدیم تحت حکومت رحمان رفتیم… کارها را باید عوض کرد، باید تحول پیدا کرد… باید انقلاب باطنی بکنیم، باید نفوس‌مان هم منقلب بشود. اگر تا حالا تحت سلطه شیطان و طاغوت بوده است، متحول بشویم و بیرون برویم از این پوشش شیطانی به پوشش رحمانی.» (پایگاه خبری حوزه، همان)
به عبارتی از نگاه امام(ره) رمز بقای انقلاب و پیروزی نظام برخاسته از آن، حفظ همان روحیه معنوی و تحول درونی است که به پیروزی انقلاب اسلامی منجر شد؛ «رمز پیروزی امروز ما این است که اتکا به خدای تبارک و تعالی داشتیم، رمز پیروزی ما این است که جنبه فقط سیاسی نبود. فقط برای نفت و امثال اینها نبود، جنبه، جنبه معنوی بود. توجه داشته باشید که نهضتهای سابق نهضتهایی بود که یا سیاسی بود یا نیمه اسلامی، نهضت امروز، تمام اسلامی است، نهضت امروز برای خداست… این رمزی است که ما را پیروز کرد و شما هم این رمز را حفظ کنید.» (قرآن کتاب هدایت از دیدگاه امام خمینی(ره)، ص ۲۳۵)
در پایان باید گفت که در تفکر امام خمینی(ره) معنویت از چنان قدرتی برخوردار است که می‌تواند تحول تک‌تک افراد جامعه را به تحولی جمعی تبدیل کند و به مثابه موتور محرکه، انقلاب و جنبش بی‌سابقه‌ای را در قرن بیستم پدید آورد و پس از چهل و یکسال از انقلاب حفظ این روحیه و تحول‌خواهی توانسته یک نظام مبتنی بر دین را به منزله الگویی جهانی معرفی کند؛ الگوی حکمرانی براساس دین و معنویت.