تفاوت اهمیت محیط زیست در اسلام و قوانین کنونی

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، حجت‌الاسلام عزیزالله فهیمی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم و دانشیار دانشکده حقوق دانشگاه قم، که مطالعات گسترده‌ای در زمینه تخریب محیط زیست از منظر حقوقی انجام داده است، با تأکید بر اینکه مجازات همیشه باید با جرم تناسب داشته باشد، گفت: اگر کسی جنگلی را آتش بزند، آیا با جریمه مالی یا چند سال حبس آن تخریب جبران و مشکل حل می‌شود؟ متأسفانه مجازات‌های تخریب محیط زیست در کشور ما با خسارت‌ها تناسب ندارد.

وی در ادامه گفت: محیط زیست اموال عمومی و متعلق به تمام مردم ایران و جهان است اما متأسفانه مردم به این مسئله کم‌توجه هستند. برای اینکه فردی را که به محیط زیست صدمه زده مجازات کنیم، ابتدا باید ثابت کنیم که جنگل، درخت، رودخانه و … «مال» هستند و کسی که به این مال آسیب رسانده، بدهکار به صاحبان آن مال یعنی همه مردم است. نظر برخی فقها این است که رودخانه، جنگل و … مال نیستند اما با بهره‌مندی از نظرات مرحوم شهید صدر توانستیم ثابت کنیم که محیط زیست «مال» و متعلق به عموم مردم است و باید در صورت آسیب دیدن آن به دنبال احقاق حق صاحب مال باشیم.

فهیمی با تأکید بر اینکه در اسلام و حقوق ایران آسیب ‌زدن به اموال محیط زیست ممنوع است و جرم محسوب می‌شود، گفت: در جنگ‌ها پیامبر(ص) می‌فرمودند که شما با کفار دشمن هستید نه با درختان نخل و مزارع. پس این اموال را تخریب نکنید و به شدت از تخریب محیط زیست نهی می‌کردند، یعنی مخالفت و ممانعت از آسیب رساندن به محیط زیست پیشینه عمیقی در نگاه اسلامی دارد.

این استاد دانشگاه پیدا کردن مقصر در آسیب رساندن به محیط زیست را بسیار مهم دانست و تصریح کرد: از نظر حقوقی بسیار مهم است که ثابت شود زیانی رخ داده و این زیان مربوط به اموال عمومی است و از سوی دیگر جریمه این زیان باید کجا، از سوی چه کسی و چگونه خرج شود و مدعی این پرونده چه کسی باید باشد. متأسفانه علی‌رغم اینکه خسارت‌های واردشده به محیط زیست زیادند، مجازات کمی تعیین و در پرونده‌های محیط زیستی با تسامح برخورد می‌شود.

پرونده‌های زیست‌محیطی پیگیری نمی‌شوند

فهیمی اظهار کرد: آتش‌سوزی‌هایی مانند گچساران زیاد اتفاق می‌افتد اما با جدیت پیگیری نمی‌‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که معمولاً پرونده‌های زیست‌محیطی با شکست روبه‌رو می‌شوند، چون هم قاضی انگیزه زیادی برای مجازات خاطی ندارد و هم کسانی که این مسئله را دنبال می‌کنند، از آنجا که انگیزه و سود شخصی ندارند خیلی پیگیر پرونده نمی‌شوند. براساس اصل ۴۵ و ۵۰ قانون اساسی، دولت موظف است گنجینه‌های محیط زیست را برای نسل‌های بعدی حفظ کند، در غیر این صورت مسئول تلقی می‌شود و اگر دولت اهمال و کوتاهی کرد و موجب شد که یک جنگل به آتش کشیده شود، در قبال مردم مسئول است و باید از خزانه برداشت و آسیب را جبران کند.

وی در پاسخ به اینکه آیا افراد می‌توانند به بهانه اینکه از قانون محیط زیست اطلاع نداشته‌اند و اقدامی که انجام داده‌اند عمدی نبوده درخواست تبرئه کنند؟ گفت: جهل به قانون در حقوق ما پذیرفته‌شده نیست. طبق ماده ۲ قانون مدنی، ۱۵ روز پس از تصویب یک قانون اصل بر این است که همه افراد جامعه قانون را می‌دانند و کسی نمی‌تواند مدعی شود که چون قانون را نمی‌دانسته مرتکب جرم شده است.

حجت‌الاسلام فهیمی با اشاره به اینکه باید قوانین محیط زیستی از سوی رسانه‌ها به اطلاع مردم رسانده شود، افزود: البته در سطح ائمه جمعه نیز اقداماتی از سوی ما انجام شده و در جلسات ائمه جمعه سخنرانی‌هایی در خصوص حفظ محیط زیست و نگاه اسلام به این مسئله ایراد شده و همچنین کتاب‌هایی تهیه و در اختیار ائمه جمعه قرار داده شده است. رسول الله(ص) فرمودند که اگر فردی نهالی در دست دارد و قیامت در حال برپا شدن است، اول آن نهال را بکارد. این حدیث به خوبی نگاه محیط‌زیستی اسلام را نشان می‌دهد. در منابع اسلامی کاشت یک درخت همانند داشتن یک اولاد صالح دانسته شده و صدقه جاریه است؛ حتی در اسلام نگاه کردن به سبزه و چمن توصیه شده است.

مجازات بی‌فایده است

عضو هیئت علمی دانشگاه قم در واکنش به این خبر که مجازات آتش زدن جنگ‌ها و مراتع حداقل ۱۰ سال حبس اعلام شده است، گفت: ۱۰ سال حبس آیا می‌تواند درختی را که سال‌ها طول کشیده تا به تنومندی برسد را بازگرداند؟ برای ایجاد یک گرم خاک ۵۰ هزار سال طول می‌کشد، برای تجزیه یک بطری پلاستیکی پنج هزار سال زمان نیاز است. با تخریب درخت‌ها سیل‌ جاری می‌شود و آب‌هایی که نمی‌توانیم کنترل کنیم خاک‌ها را می‌شوید و تخریب می‌کنند؛ این خاک سرمایه‌ بزرگی است که اصلاً به آن توجه نمی‌شود؛ آیا ۱۰ سال حبس واقعاً با این جرم بزرگ همخوانی دارد؟

وی ضمن تأیید این مطلب که کشاورزان و روستاییان در صف اول مراقبت از مراتع و جنگل‌ها قرار دارند، گفت: در زمان ریاست خانم ابتکار بر سازمان حفاظت محیط زیست از آنجا که ایشان اعتقاد داشتند مطالبی که از زبان روحانیون بیان می‌شود، بیش از قوانین و لوایح مورد پذیرش مردم است، کتابچه‌ای برای روحانیون و ائمه جمعه که برای تبلیغ به مناطق مختلف می‌رفتند تهیه و به آنها ارائه شد.

نویسنده کتاب مسئولیت مدنی ناشی از تخریب محیط زیست در فقه و حقوق ایران (مطالعه تطبیقی در حقوق فرانسه و اسناد بین‌المللی) در پایان اظهار کرد: ما انسان‌ها فقط یک زمین داریم؛ درختی که در گچساران آتش می‌گیرد فقط متعلق به مردم ایران نیست، بلکه متعلق به مردم دنیا و نسل‌های کنونی و بعدی است. تعفن ماهی‌ای که در اقیانوس اطلس از بین می‌رود، در زندگی مردم ایران نیز تأثیر دارد، اما متأسفانه هنوز این نگاه در بین مردم و روحانیون نهادینه نشده است.