حدود ۱۵۰ هزار ارمنی تغییر دیانت داده شده در ترکیه زندگی می کنند

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، ارمنیان هامشن یا ارمنیان تغییر دیانت داده شده به ارمنیانی گفته می شود که طی قرن ها زندگی در ترکیه بزور و از ترس جان تغییر مذهب داده و تاکنون در ترکیه و برخی نواحی روسیه زندگی می کنند.

جامعه ارمنیان هامشن در قرن هشتم میلادی شکل گرفته است. زمانی که از استان های «آراگازودن» و «کتایک» ارمنستان حدود ۱۲ هزار ارمنی به رهبری یکی از فرمانروایان ارمنی، «هامام آماتونی» برای اجتناب از آزار و اذیت اعراب به سواحل جنوب شرقی دریای سیاه «ارمنستان غربی» مهاجرت کرده و در آنجا مستقر شدند. بعدها «هامام آماتونی» شهری در آنجا بنا کرده و آن را «هاماماشن» نام گذاری می کند. به همین دلیل نیز ارمنیان ساکن در آن را «هامشنتسی» (یعنی اهل هامشن) نامیده اند. امروزه شهر هامشن در همان جا واقع است.

روبن ملکونیان، کارشناس مسایل ترکیه در مصاحبه ای با خبرگزاری (Tert.am) ارمنستان در خصوص این ارمنیان می گوید: بعضی ها تعداد ارمنیان هامشن ساکن ترکیه را حدود یک و نیم میلیون نفر ارایه می دهند، ولی به نظر من این آمار چندان واقع بینانه نیست. حدود ۱۵۰ هزار ارمنی هامشن در ترکیه زندگی می کنند. ۴۰ هزار نفر از آنان خود آگاهی ملی، زبان محلی ارمنی خاص خود و عادات و سنن قبل و بعد از مسیحیت خود را حفظ کرده اند.

روبن ملکونیان ارمنیان هامشن ترکیه را به سه گروه مجزا تقسیم می کند.

اولین گروه، گروه هامشن های شرقی است. آنها با این که به دین اسلام گرویده اند ولی تا به امروز گویش ارمنی خود را حفظ کرده اند. علاوه بر این لهجه های «گراپار» (زبان ارمنی کلاسیک) در گویش ارمنیان هامشنی وجود دارد، چیزی که حتی در زبان ادبی ارمنی امروزی نیز حفظ نشده است. این گروه که بعضی از عادات و سنن ارمنیان، مانند موسیقی ارمنی و رقص را حفظ کرده است ، حدود ۴۰ هزار نفر تخمین زده می شود.

دومین گروه، گروه هامشن های غربی است. آنان نیز در ترکیه زندگی می کنند و کاملاً ترک، کرد و مسلمان هستند، یعنی خود را ارمنی نمی دانند. این دسته از ارمنیان هامشن حتی زبان و گویش ارمنی خود را نیز از دست داده اند، اما با این حال بسیاری از آداب و سنن خاص ارمنیان را حفظ کرده اند. امروزه اعیاد «وارداوار» و «عروج آسمانی حضرت مریم» و حتی برخی از اعیاد قبل از مسیحیت را که ارمنیان جشن می گرفتند،در میان آنان حفظ شده و جشن می گیرند. مثلا «دعای استجاب باران» که از سنت های قبل از مسیحیت ارمنیان بوده،توسط این گروه حفظ شده و در موقع خشکسالی با اجرای صحنه هایی خاص انجام می شود. قابل ذکر است که این سنت هنوز هم در استان «سیونیک» و دیگر نقاط جمهوری ارمنستان حفظ و اجرا می شود.

گروه سوم، گروه هامشن های شمالی می باشند. که مسیحی هستند و امروزه در روسیه، باطومی و سوچی زندگی می کنند. این گروه با لهجه و گویش خاص ارمنی هامشنی تکلم کرده و فرهنگ ملی خود را کاملاً حفظ کرده اند.

روبن ملکونیان معتقد است که ارمنستان باید به ارمنیان هامشن توجه بیشتری نشان دهد. ارمنستان باید از تمایل ارمنیان هامشن برای بازگشت به ریشه های ارمنی خود، بیدار کردن خود آگاهی و تلفیق مجدد آنان با سرزمین ارمنستان استفاده کند. برای این کار فقط لازم نیست به مراحل و اقدامات جهانی آن فکر کنیم، بلکه باید بتوانیم به خوبی درک کنیم که آنان در آن زمان در چه شرایطی قرار گرفته اند، ترس مداوم از کشته شدن و از دم تیغ گذشتن آنها را مجبور به تغییر مذهب کرده است.

ملکونیان در ادامه می گوید: در ادبیات علمی، ارمنیان ساکن هامشن را ارمنیان «پنتوس» نیز می نامند. (پنتوس نام سرزمینی باستانی در جنوب دریای سیاه در ترکیه کنونی‌است. این نام در پایان دوران کلاسیک بیشتر به بخش شمالی آناتولی داده‌ می‌شد. پونتوس با کاپادوسیه و ارمنستان هم‌مرز بود.) بعدها این ارمنیان از آنجا پراکنده شده و دامنه جغرافیایی خود را گسترش داده و در این مکان ها به صورت نیمه مستقل تا قرن پانزدهم میلادی ادامه حیات داده اند و در این مدت فرمانروایانی از خاندان های ارمنی «آماتونی» و «باگراتونی» بر آنان حکومت می کردند. در قرن پانزدهم، وقتی عثمانی ها از راه رسیدند و این مناطق را تصرف کردند و امپراطوری عثمانی را بنیان نهادند، سیاست پذیرش اجباری دین اسلام را علیه غیر مسلمانان ساکن در این نواحی از جمله ارمنیان، یونانیان، گرجی ها و لازها در پیش گرفتند. در اوایل قرن هجدهم قسمتی از ملل یاد شده اجباراً تغییر مذهب داده و مسلمان شدند. البته تعدادی از آنان ظاهراً تغییر مذهب دادند و قسمت دیگری نیز مسیحیت خود را حفظ کردند. گروهی از ارمنیان هامشن که مسیحی باقی ماندند، برای اجتناب از فشارهای مذهبی به آبخازیا و آجاریا مهاجرت کردند.

در دوره اتحاد جماهیر شوروی، مطابق پیمان میان اتحاد جماهیر شوروی و ترکیه (معاهده قارص) برخی از روستاهای باطومی به اتحاد جماهیر شوروی ملحق شدند و بعضی دیگر تحت تسلط ترکیه قرار گرفتند. در روستاهای یاد شده، از قرن هجدهم ارمنیان هامشن که به اسلام گرویده بودند زندگی می کردند.

بعدها در طی جنگ جهانی دوم در ۱۹۴۴ به دستور استالین ارمنیان هامشن مسلمان شده از روستاهای ملحق شده به اتحاد جماهیر شوروی به کشورهای آسیای میانه مانند قرقیزستان و قزاقستان و غیره تبعید می شوند، زیرا استالین آنان را جاسوسان بالقوه می دانست و این موضوع مرتبط با برنامه استالین برای حمله نظامی به ترکیه بود. در آسیای میانه ارمنیان هامشن تبعید شده، محل های زندگی خود را بنا نهادند و آداب و رسوم و گویش خاص ارمنی خود را حفظ کردند.

ارمنیان هامشن دوبار خواستار مهاجرت به ارمنستان شدند. دوره اول در زمان اتحاد جماهیر شوروی و دوره دوم بعد از فروپاشی که متاسفانه هر دو بار این برنامه با شکست مواجه شد. برنامه بازگشت ارمنیان هامشن، برنامه ای جدی و واقع بینانه بود. در اولین قدم قرار بود حدود ۷۰۰-۸۰۰ نفر به ارمنستان مهاجرت کنند. آنها به ارمنستان آمده و تحقیق کرده بودند که کدام مناطق برای سکونت مناسب است، زیرا آنان اکثراً دامپرور هستند و برای سکونت خویش مناطق کوهستانی و مراتع را مد نظر داشتند، ولی متاسفانه به علت نبود رویکردی دولتی، این برنامه با شکست مواجه شده است.

در واقع هیچ اقدام مشخصی در این خصوص انجام نگرفته است. هم در ارمنستان و هم در جامعه ارمنیان آسیای میانه مانند کراسنودار روسیه و آبخازیا، ارمنیان هامشن نتوانستند در ارمنیان ادغام شوند، سد راه این ادغام، مسئله مذهبی بوده است. با این حال برخی از این ارمنیان مورد استقبال گرم در جوامع دیاسپورا «جوامع ارمنی نشین خارج از ارمنستان» واقع شده اند و بیشتر آنان مجدداً به ریشه های اصلی خود برگشته و به مسیحیت گرویدند.

روبن ملکونیان در انتهای اظهاراتش گفت: ما به عنوان مسیحی موظف هستیم و باید آنان را درک کرده و دوباره قبولشان کنیم. شاید این راهی برای آنان باشد تا بتوانند به ریشه های اصلی خود بازگشته و هویت از دست رفته خود را باز یابند و تبدیل به شهروند جمهوری ارمنستان گردند.