نگاهی به بازار کتاب ترکیه؛ افزایش کتابخوانی و کاهش آثار دینی

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، براساس گزارش سالانه اتحادیه ناشران ترکیه که ماه گذشته میلادی منتشر شد در سال ۲۰۱۹ مردم ترکیه ۸ میلیارد و ۸۵۲ میلیون لیر (به صورت تقریبی ۱ میلیارد و ۴۵۰ میلیون دلار) کتاب خریده اند که نسبت به سال گذشته میلادی ۲۷ درصد رشد داشته است. در همین سال مجموعه کتابهای چاپ شده در کشور ۴۲۳ میلیون و ۶۰۲ هزار و ۸۲۵ نسخه بوده است.

در سال ۲۰۱۹ صنعت نشر ترکیه ۶۸ هزار و ۵۵۴ عنوان کتاب جدید تولید کرده است که بر همین اساس در رتبه بندی های بین المللی همچنان در ردیف ششم جهانی قرار میگیرد.

با توجه به مجموعه کتاب به فروش رفته در این کشور هر شهروند ترک به طور متوسط در سال گذشته ۶.۹ کتاب خریداری کرده است.

اصلی ترین و فعالترین حوزه های بازار نشر ترکیه حوزه آثار پژوهشی، ادبیات و کودکان هستند که ۳۵ درصد از کل بازار را به خود اختصاص میدهند و نسبت به سال ۲۰۱۸ رشدی ۵ درصدی داشته اند.

نکته جالب توجه در گزارش بازار کتاب سال ۲۰۱۹ ترکیه کاهش قابل توجه در تولید آثار دینی است. بازار کتاب های دینی با کاهشی ۱۷ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۸، ۳۶ میلیون و ۸۹۹ هزار و ۹۰۷ نسخه کتاب تولید کرده است.

همچنین در سال ۲۰۱۹ بازار ترکیه شاهد واردات ۵ میلیون و ۲۹۰ هزار و ۷۳۱ کتاب به کشور بوده است که بازار کتاب های وارداتی نیز نسبت به سال گذشته آن ۱۰ درصد کاهش را نشان میدهد. به نظر میرسد کاهش ارزش لیر در برابر ارزهای خارجی و گرانتر شدن کتابهای وارداتی دلیل این کاهش خرید و طبیعتا کاهش واردات باشد.

در این میان از ویژگی های بازار نشر ترکیه عدم رشد کتابهای الکترونیک و پلتفرم های فروش کتاب الکترونیکی است. به طوری که کتابهای الکترونیک تنها ۲ تا ۳ درصد از کل بازار کتاب ترکیه را به خود اختصاص داده اند. کتابخوانهای ترک به رغم قیمت کمتر نسخه های الکترونیکی همچنان در استفاده از نسخه های چاپی کتابها اصرار دارند. با این وجود ناشران ترک معتقدند در حالی که کتابهای الکترونیکی ۲۵ درصد از بازار نشر آمریکا و ۲۰ درصد از بازار نشر اروپا را به خود اختصاص میدهند قطعا جامعه کتابخوان ترکیه نیز در آینده به این سو حرکت کرده و سهم بیشتری برای نشر الکترونیک در سبد مطالعاتی خود اختصاص خواهند داد. در کنار عدم اقبال جامعه کتابخوان ترک به نشر مجازی، عدم وجود قوانین دقیق حقوقی و اداری در این حوزه و تلاش های هکرها و قاچاقچیان کتاب برای سوء استفاده از نسخه های الکترونیکی نیز اصلی ترین علت سردی نگاه ناشران ترک به این عرصه است.

البته طبیعی است که این وضعیت زمانی که کتاب به شکل رایگان و قاچاق در فضای مجازی عرضه شود متفاوت خواهد بود. چراکه با وجود قوانین سختی که برای قاچاق کتاب در نظر گرفته شده است اما این حوزه از بازار کتاب نیز در ترکیه بسیار فعال است. علاوه بر سایتهای اشتراک گذاری پی دی اف و یا نسخه الکترونیک کتابها که از مراجعه قابل توجهی برخوردارند فروش کتابهای پرفروش خصوصا در دو حوزه ادبیات و تاریخ به صورت چاپ افست غیرقانونی نیز از رواج بالایی دارد. برخی افراد معتقدند خود انتشاراتی ها جزء متهامان ردیف اول چاپ افست غیرقانونی کتابهای پرفروش هستند. چرا که با توجه به قوانین حقوقی سختگیرانه امتیاز نشر در ترکیه انتشاراتی ها مجبور به پرداخت مبالغ قابل توجه به نویسندگان در قبال تجدید چاپ کتاب هستند که با نشر زیرزمینی امکان فرار از این پرداختها را پیدا میکنند. نکته قابل توجه در حوزه کتابهای قاچاق در ترکیه روی آوردن به این سمت صرفا به دلیل فروش بالا و کسب سود بیشتر است. چرا که نوعا هیچ کدام از کتابهای پرفروش یا قابل توجه در ترکیه مشکل اجازه نشر و یا سانسور پیش از چاپ ندارند و حوزه نشر دلیلی برای حرکت به سوی چاپ زیرزمینی به دلیل مشکلات آزادی بیان ندارد.

از ویژگی های قابل توجه بازار نشر ترکیه فعالیت قدرتمند سایت های فروش کتاب است که امکان دسترسی به آخرین کتابهای تازه نشر در کشور را برای تمام نقاط ترکیه فراهم می آورد. اگرچه این سایتها با برنامه های هوشمند سنجش علایق مخاطبان خود امکان عرضه محصولات متنوع به مخاطب و جلب مشتری بیشتری به دست آورده و خصوصا با طرح های تخفیفی قابل توجه تبدیل به بلای جان کتابفروشی ها شده اند اما از سوی دیگر عاملی برای عدالت در توزیع کتاب نیز هستند. به طوری که هیچ تفاوتی میان یک روستایی در یکی از دورافتاده ترین نقاط کشور و یک فرد ساکن مرکز استانبول یا آنکارا برای اطلاع از آخرین تحولات بازار نشر و دسترسی به آثار تولید شده وجود ندارد که همین امتیاز باعث رویکرد بسیار مثبت به این سایت ها و گردش مالی بالای آنها شده است. در این میان بحران کرونا، ممنوعیت های رفت و آمد آزاد در شهرها، بسته بودن مراکز تجاری و اقدامات پیشگیرانه شهروندان باعث رونق بیشتر سایتهای فروش کتاب شده اند.

تحکم این سایتها بر بازار کتاب به حدی است که اساسا اطلاع از پرفروشترین کتابهای بازار نشر ترکیه بر اساس میزان فروش این سایتها سنجیده میشود.

توجه به پرفروشترین آثار این سایت ها نشان دهنده سیطره حوزه ادبیات بر بازار کتاب ترکیه و خصوصا توجه به حوزه ترجمه است.

در حالی که جورج اورویل، استفان زوینگ، گبریل گارسیا ماکز، ری بردبوری، جان اشتاینبک، ویرجینا وولف، داستایوسکی، میلان کوندرا، ویلیام گولدینگ، مادلین میلر، ژوزه ساراماگو جز اصلی ترین نویسنده هایی هستند که در حوزه ادبیات مورد توجه قرار میگیرند در میان نویسندگان ترک نیز کسانی همچون  صباح الدین علی و احمد امید در شمار پرمخاطبترین رمان نویسان ترک هستند. نکته بسیار جالب در این میان رقابتی است که ایلبر اورتایلی و سونر یالچین با رمان نویسان ترک و خارجی دارند.

سال گذشته ایلبر اورتایلی به عنوان یکی از شناخته شده ترین تاریخ نگاران و اساتید دانشگاه ترکیه به عنوان ستاره اصلی بازار کتاب ترکیه شد. کتاب “یک عمر را چطور میشود زندگی کرد” او که در واقع زندگی نامه و توصیه های او به جوانان است پرفروشترین کتاب سال گذشته ترکیه بوده است. کتابهای دیگر او از جمله مجموعه سفرنامه های او و کتابهایی که با موضوع تاریخ امپراتوری عثمانی نوشته است در شمار کتابهایی هستند که در بیشتر قفسه های خانه های ترکیه میتوان آنها را یافت.

سونر یالچین، روزنامه نگار و پژوهشگر ترک نیز از دیگر چهره های اصلی بازار نشر ترکیه در سال گذشته میلادی بوده است. توجه به سونر یالچین و نیز کتابهای پژوهشی که در آمارهای رسمی نیز به رقابت این حوزه با حوزه ادبیات اشاره شده است نشان دهنده تمایل قابل توجه به حوزه مطالعاتی سیاسی و تاریخی در جامعه کتابخوان ترکیه است.

از نکته های قابل توجهی که در مورد حوزه ادبیات ترکیه باید به آن توجه کرد تفاوت چهره هایی است که به عنوان نماد ادبیات ترک در خود ترکیه و در ایران شناخته میشوند.

در حالی که در ایران با شنیدن لفظ ادبیات ترک الف شفق و اورهان پاموک متبادر به ذهن میشوند اما در خود ترکیه چهره های بسیار سرشناس تر دیگری به عنوان نماد ادبیات این کشور شناخته میشوند. جامعه ادبیاتی این کشور خصوصا الف شفق را جدی نمیگیرد و او را در شمار نویسندگان عامه نویس میشناسد تا نویسنده ای در سطح کلاسیک های ترک.

در میان جامعه کتابخوان و ادبیاتی ترک افرادی همچون صباح الدین علی، رشاد نوری گولتکین، یعقوب قدری، کمال طاهر، احمد حمدی تانپینار، یاشار کمال، خالده ادیب، پیامی صفا و چند تن دیگر به عنوان استوانه های ادبیات معاصر ترک به شمار می آیند.

از دیگر ویژگیهای جامعه ادبیاتی ترکیه توجه بالا به نسل نخست ادیبان معاصر ترکیه است. چرا که تعداد رمانهایی که قدمتی صد ساله و حتی بیشتر دارند و هم چنان چاپ و خوانده میشوند بسیار قابل توجه است و در مقایسه با ایران این حجم توجه بسیار چشمگیر است. به عنوان مثال افرادی مثل محمد رئوف، خالد ضیا، احمد مدحت افندی، فاطمه عالیه، خالده ادیب، شمس الدین سامی، احمد هاشم و رجائی زاده محمود اکرم که همگی یا قبل از جمهوریت زندگی کرده اند و یا اصلی ترین آثارشان را قبل از جمهوریت نوشته اند هنوز خواننده جدی دارند و انتشاراتی های مهم ادبی ترک آنها را منتشر میکنند. نکته جالبتر این است که زبان ترکی در صد و اندی سال گذشته چنان تحولی را از سر گذرانده که علی القاعده باید این آثار منسوخ میشد و امکان ارتباط مخاطب معاصر ترک با این آثار ۱۰۰ ساله ممکن نمی بود اما ویرایش های معاصر این آثار و حتی نسخه های اورجینال آنها همچنان خوانده میشود.

از ویژگی های دیگر بازار نشر ترکیه در حوزه ترجمه توجه به زبان فرانسوی است. به طوری که چه در حوزه ادبیات و چه خصوصا در حوزه آثار پژوهشی سیاسی و تاریخی میزان ترجمه از زبان فرانسوی به زبان ترکی بسیار قابل توجه است. شاید ریشه این امر را بتوان در تداوم سنت روشنفکری اواخر عثمانی در ترکیه روز دانست که تعلیم زبان فرانسوی و توجه به جهان فرانسوی از ویژگی های آن به شمار می رفت.

به عنوان آخرین نکته در مورد بازار نشر ترکیه میشود به جایگاه نویسندگان ایرانی در بازار نشر ترکیه اشاره کرد. در میان نویسندگان غیر ادبیاتی بی شک مرحوم علی شریعتی اصلی ترین جایگاه را به خود اختصاص میدهد و آثار او را که همچنان در شمار پرفرشترین آثار دینی در ترکیه هستند میتوان در اکثر قفسه های کتابخانه های شخصی ترکیه پیدا کرد. پس از او نیز سید حسین نصر قرار دارد که در حوزه اسلامشناسی، سنت گرایی و تمدن اسلامی توجه ها را به خود جلب کرده است. در کنار نصر داریوش شایگان نیز از اهمیت قابل توجهی برخودار است که البته بیش از آنکه در قالب توجه به حوزه ایران قرار بگیرد میتوان او را در بخش نمونه هایی از توجه جامعه نشر ترکی به حوزه فرانسوی زبان به شمار آورد. در حوزه ادبیات نیز بی شک دو چهره شناخته شده ترین افراد هستند: فروغ فرخزاد و صادق هدایت. آثار آنها بارها تجدید چاپ شده و این دو شناخته شده ترین چهره های ایرانی در میان قشرهای کتابخوان ترک هستند.

از دیگر نویسندگان ایرانی که در ترکیه از سوی انتشاراتی های قابل توجه ترجمه و منتشر شده اند میتوان به یحیی یثربی، آیت الله جوادی آملی، شهید مطهری و غلامحسین دینانی اشاره کرد.

در میان نویسندگان ایرانی نیز غلامحسین ساعدی، رضا امیرخانی، سیدمهدی شجاعی و مصطفی مستور از دیگر کسانی هستند که میتوان کتابهای آنها را در برخی کتابفروشی های ترکیه به دست آورد.