هم‌صدایی مذاهب اسلامی در جواز توسل به انبیاء و صالحان

به گزارش ردنا (ادیان‌نیوز)، یکی از مهم‌ترین فتواهایی که اخیراً در رسانه‌های مصر دوباره بر سر زبان افتاده، مقوله جواز توسل به پیامبر اکرم(ص) و صالحین بوده که در حال حاضر به دلیل شیوع کرونا برای بسیاری از مسلمانان این کشور که شفا و درمان را از رسول اکرم(ص) مسئلت می‌کنند، مورد سؤال واقع شده است.

کمیته فتوای مجمع تحقیقات اسلامی الازهر در پاسخ به پرسشی درباره حکم توسل به پیامبر(ص) برای برطرف شدن بیماری کرونا بار دیگر و با صراحت اعلام کرد: توسل به پیامبر(ص) پس از وفات ایشان بنا بر قول جمهور فقهای مالکی، شافعی، متأخران حنفی و نزد حنبلی‌ها جایز است.

کمیته فتوای مجمع تحقیقات اسلامی الازهر می‌افزاید: توسل به پیامبر(ص) پس از وفات ایشان جایز است به اینکه شخص بگوید «خدایا به حق پیامبرت، محمد یا به آبروی پیامبرت، محمد از تو می‌خواهم چنین و چنان کنی».

این کمیته پاسخ خود به قول أبو زکریا یحیی بن شرف النووی (۶۳۱ – ۶۷۶ قمری)، عالم، مجتهد و حدیث‌شناس مسلمان برجسته اهل سنت و نویسنده کتاب‌های متعدد در فقه و حدیث که محبوبیت و مقبولیت بالایی نزد اهل سنت و سایر مذاهب اسلامی دارد و در مذهب امام شافعی بوده و صاحب کتاب «اذکار النووی» است، اشاره کرده که می‌گوید «شخص می‌تواند برای حاجات خود به پیامبر متوسل شود و او را نزد خدای متعال، شفیع گرداند و ابن الحاج، متکلم و شاعر کرد سده هفده و هجده میلادی و مشهور در کلام و علوم دینی نیز می‌گوید: توسل جایز است، زیرا پیامبر(ص) شفیعی است که شفاعت او رد نمی‌شود و کسی را که درِ خانه‌اش آمده و از او کمک خواسته، ناامید نمی‌سازد و کسی که به او متوسل شود و از او حاجتی بخواهد، درخواست او را رد نمی‌کند».

کمیته فتوای الازهر همچنین در بیان ادله جواز توسّط به پیامبر(ص) گفته است: یکی از این دلایل این است که «روزی مردی نزد پیامبر(ص) آمد و گفت: از خدا بخواه مرا عافیت دهد. پیامبر فرمود: بگذار این دعا را به تأخیر بیندازم که برای آخرت تو بهتر است و اگر هم می‌خواهی برایت دعا کنم. آن مرد گفت: خیر برایم دعا کن. پیامبر به او فرمود وضو بگیر و دو رکعت نماز بخوان و این دعا را بخوان: خدایا به حق پیامبرت، محمد صلی الله علیه و علی آله و سلم که پیامبر رحمت است، رو به سوی تو می‌کنم و از تو می‌خواهم. ای محمد من به واسطه تو حاجتم را از خدایم می‌خواهم تا برآورده شود و تو را در آن شفیع می‌گردانم. و آن مرد این کار را انجام داد و بهبود یافت».

این بدان معناست که علمای اهل سنت نیز به توسل به صلحا، چه در طول حیات، و بعد از وفات، اعتقاد داشته و نه تنها مردم را از این سنت اسلامی بر حذر نمی‌دارند، بلکه از این سنت به عنوان فضیلتی دینی یاد کرده و آنان را بر این سنت حسنه فرا می‌خوانند.

دیگر علمای بزرگ مصر نیز در سال‌های اخیر به این مسئله پرداخته و در رد سخنان ابن تیمیه و جواز توسل به پیامبر اسلام(ص) و صلحا نظرات خود را بیان کرده‌اند.

علی جمعه مفتی، اعظم سابق مصر و عضو هیئت علمای بزرگ الازهر، که خود شافعی‌مذهب است، پیش از این در گفت‌و‌گو با شبکه سی بی سی مصر با بیان اینکه تبرک جستن و مسح و بوسیدن قبر پیامبر اکرم(ص) در اثنای حج عمره و تمتع صحیح است، اذعان داشته است: این مسئله‌ای است که در میان فقها اختلافی در آن نیست. چه اینکه اعراب از قدیم‌الایام اینگونه عمل می‌کرده‌اند.

وی برای نمونه بیان می‌کند: «عطاء ابن ابی‌رباح» سید تابعین، منبر پیامبر اکرم(ص) را می‌بوسید و هنگامی که ابوجعفر تصمیم گرفت منبر پیامبر اکرم(ص) را با مروارید و مرجان تزئین کند، امام مالک آن را نهی تا مبادا مردم از اثر وجودی پیامبر اکرم(ص) غفلت کنند.

مفتی سابق مصر همچنین توسل به پیامبر اکرم(ص) را مورد تأیید قرار داده و گفت: هنگام توسل جستن به پیامبر اکرم(ص) دعایی است که باید آن را بگوییم که می‌گوید «اللهم إنی أتوسل إلیک بنبیّک محمد أن تقضی حاجتی» چرا که پیامبر اکرم(ص) جایگاه بالایی نزد خداوند تبارک و تعالی دارد.

شیخ سامی العساله، مسئول بازرسی دینی وزارت اوقاف مصر و از دانش‌آموختگان و علمای الازهر از دیگر شخصیت‌های اهل سنت است که پیش از این در گفت‌و‌گو با شبکه الکوثر به این مسئله پرداخته است.

وی با اشاره به تفاوت نظر اهل سنت با وهابیت درباره مسائلی مانند توسل به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) و اولیاء و صالحان می‌گوید: اهل سنت قائل به جواز و بلکه استحباب توسل به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) و اولیاء و صالحان هستند.

این استاد الازهر می‌افزاید: پیش از آنکه به شبهات وهابی‌ها در این زمینه اشاره کنم باید بگویم خداوند متعال ما را به توسل به پیامبر(ص) هم در زمان حیات ایشان و هم پس از وفات ایشان دستور داده و فرموده: «وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحیما» اگر این مخالفان هنگامی که به خود ستم می‌کردند (و فرمان‌های خدا را زیر پا می‏‌گذاردند) به نزد تو می‏‌آمدند و از خدا طلب آمرزش می‌کردند و پیامبر هم برای آنها استغفار می‌کرد، خدا را توبه‌پذیر و مهربان می‌یافتند.(نساء،۶۴) و شما می‌دانید که «جاؤوک» در این آیه مطلق است و شامل زمان حیات و ممات پیامبر(ص) می‌شود.

توسل به معنای واسطه قرار دادن شخص یا چیزی نزد خداوند، برای تقرب به او و برآورده شدن حاجت‌ها، یکی از موضوعات مهم اعتقادی است که همواره مورد اختلاف اندیشمندان فِرق اسلامی بوده است.

همه مذاهب و فرق اسلامی جز پیروان فرقه ضاله وهابیت و ابن تیمیه در اصل توسل اتفاق نظر دارند. اما ابن تیمیه اشکالاتی را این باره مطرح کرده‌ است که علمای شیعه و غالب اهل سنت این اشکالات را نپذیرفته‌اند.

اشکالاتی که از سوی محمد بن عبدالوهاب، بعد از قرن‌ها تشدید یافت و توسل را بدعت و امری نامشروع توصیف کرد و امروز به عنوان بهانه‎ای در دستان جنبش‌های افراطی و خشونت‌آمیز تکفیری مانند داعش، القاعده، النصره و غیره برای نسبت دادن مسلمانان به شرک قرار گرفته است.

ابن تیمیه مؤسس فکری وهابیت، اولین نفری است که با نادیده‌انگاری همه شواهد تاریخی و روایات معتبر عامه، حکم به بدعت و شرک بودن توسل را صادر کرد.

وی در این باره می‌گوید: «خطاب میت در قبر یا خطاب غایب به این که از خداوند برایم چیزی بخواه، یا برایم در نزد خدا شفاعت کن، یا از خدا بخواه تا بر دشمنم غالب شوم، یا خواستن بخشش از خداوند و… مخالف اجماع صحابه و تابعین است؛ آنها بعد از رحلت پیامبر چنین درخواست‌هایی نکرده‌اند! و ائمه مسلمین در کتاب‌های خود ذکر نکرده‌اند!»

منافات توسل با اصل توحید، صحیح بودن توسل به دعای پیامبر(ص) و صالحان تنها در زمان حیات آنها از و بدعت خواندن توسل از دلایل ابن تیمیه برای رد این عمل است؛ ادعایی واهی که نه تنها با بسیاری از روایات ذکر شده در کتب تاریخی و روایی معتبر شیعه و اهل سنت بلکه با نص قرآن و آیات متعددی در این باره در تناقض است. از جمله آیه ۳۵ سوره مائده که می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَهَ وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ ای کسانی که ایمان آورده‏‌اید پرهیزگاری پیشه و وسیله‏‌ای برای تقرب به خدا انتخاب کنید و در راه او جهاد کنید، باشد که رستگار شوید» و یا آیه ۹۷ سوره یوسف که با نقل توسل پسران یعقوب(ع) به پدر برای دستیابی به بخشش خداوند می‌فرماید: «قَالُوا یَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا کُنَّا خَاطِئِینَ: گفتند پدر! از خدا آمرزش گناهان ما را بخواه که ما خطاکار بودیم».

همچنین نمونه‌های متعددی از توسل بزرگان اهل سنت و صحابه نقل شده است که از جمله آنها می‌توان به این نمونه‌ها اشاره کرد: توسل خلیفه دوم به عباس بن عبدالمطلب در هنگام طلب باران که در کتاب «اسد الغابه فی معرفه الصحابه» به آن پرداخته شده است و خطیب بغدادی، از علمای بزرگ اهل سنت، در کتاب «تاریخ بغداد» صفحه ۱۳۳ نیز درباره توسل یکی از بزرگان مذهب حنبلی به قبر نورانی امام کاظم(ع) می‌نویسد: ابوعلی خلال، دانشمند معروف حنبلی، می‌گفت: «هیچ امر مهمی برای من اتفاق نیفتاد جز آن که قصد قبر موسی بن جعفر(ص) را کردم و به او متوسل شدم تا آن که خداوند متعال برای من آنچه را که دوست داشتم، تسهیل کرد.»