روش هشانا؛ آغاز سال نوی یهودی

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، ماه الول، فرصتی است برای درک حقیقت خلقت جهان هستی و رابطه انسان با خد.اوند که در مرکز این آفرینش قرار دارد. در این ماه، هر فرد یهودی رفتار خود با خداوند و انسان ها را مورد بازبینی قرار داده و از خطاها و اشتباهات، توبه می کند. توبه در واقع معالجه است. بازگشت است، بهره برداری از نتیجه اطاعتِ خدا و تسلیم در برابر دستورهای دینی و پاک شدن و دگرگونی واقعی است.

پذیرفته شدن توبه، خود سنتی است در کنار سنتها و قوانین طبیعی و اجتماعی پروردگار

توبه یکی از مهمترین راههای لطف الهی است چنانچه حضرت داود در کتاب مزامیر (فصل ۲۵ آیه ۸) می فرماید:
خداوند شایسته و عادل است بنابراین به گناهکاران راه را آموزش می دهد.

همچنین توبه نمودن و اقرار کردن به خطاها امری است از اوامر الهی در تورات مقدس (تثنیه فصل۳۰ آیه ۲) آمده است:
به درگاه خدا خالقت توبه کن از صمیم قلب و اوامرش را اطاعت نما چنانکه من امروز به تو و به فرزندانت توصیه می نمایم.

و در کتاب یشعیا نبی (فصل ۵۵ آیه ۶ و ۷) می فرماید: خدا را طلب کنید تا او را بیابید، بخوانید او را که نزدیک می باشد: شخص شریر راه بدش را و مرد نابکار افکارش را ترک نماید. برگردد بسوی خدا که رحم خواهد کرد به او چون خدای ما بخشنده است.

هر که به گناهان خود اقرار می آورد ولی قلبش تصمیم ترک نمودن آنرا نمی گیرد مثل کسی است که شیئی ناپاک را در دست دارد و مشغول غسل کردن می باشد. با آنکه توبه برای همیشه مفید است ولی طبق اعتقادات یهود، توبه در ماه اِلول (آخرین ماه تقویم عبری) و ده روز توبه بین روش هشانا (اول سال) تا کیپور (روزه بزرگ) سریعتر مورد قبول واقع خواهد شد.

ماه الول را ماه رضامندی نیز می نامند زیرا در روز اول ماه الول بود که حضرت موسی به کوه سینای صعود نمود تا برای مرتبه دوم لوحه های پیمان الهی را دریافت نماید. حضرت موسی چهل شبانه روز در کوه توقف نمود که پایان آن روز دهم تیشری می باشد. این روز مصادف با روز کیپور (روزه بزرگ) است که توانست برای قوم یهود موجب بخشودگی و آمورزش گردد. در چنین روزهایی پروردگار متعال نسبت به قوم بر سر لطف آمده از خطای آنها در گذشت.

از آن زمان این روزها بعنوان روزهای رضامندی توبه و تزکیه نفس تعیین گردید.

از دومین شب ماه اِلول  مؤمنین در کنیساها اجتماع نموده و مجموعه نمازهای مخصوصی را که به نام سلیحُوت معروف است با تضرع و التماس می خوانند. کلمه سلیحُوت از لغت عبری سِلَح مشتق شده و معنی آن بخشیدن و آمرزیدن است. خواندن سلیحوت تا کیپور ادامه دارد.

مجموعه سلیحُوت اساساً نوعی سرود مذهبی عارفانه است و هدف آن درک صفات باریتعالی و نزدیک شدن به حضرت حق و توصیف احساسات درونی و مذهبی فرد و اجتماع، درخواست بخشایش از خداوند و توبه از خطاست.

در موارد مختلف در کتاب مقدس تاکید شده است که سلیحا به معنی بخشایش به لطف و اراده ذات خداوند بستگی داشته و به انسان تواب اعطا می شود. آیات ذیل مبین این نظریه هستند:

رحمت و مغفرت از آن خداوند خالق ما است (دانیال ۹-۹) و نیز در کتاب مزامیر داود می فرماید: بخشایش نزد تو است تا از تو بترسند (مزامیر داود فصل ۱۳۰ آیه ۴) و همچنین در کتاب نحمیا این گونه ذکر شده است: اما تو خدای غفور و کریم و رحیم و دیر غضب و کثیر احسان بوده ایشان را ترک نکردی (نحمیا ۹-۱۷)

قسمت های مختلف مجموعه سلیحُوت در یک زمان واحد و در یک مکان معین و تالیف نشده‎ اند بلکه این مجموعه در زمانهای مختلف و بوسیله افراد جوامع مختلف یهودی به رشته تحریر درآمده است. قدیمی ترین نسخه سلیحُوت در کتاب سیدوری است که ((راو عمرام گائون)) در قرن نهم میلادی تالیف نموده است. ساختن این نوع اشعار مذهبی عرفانی و تا قرن شانزدهم ادامه داشته است. در سلیحوت های سفارادی که مورد استفاده یهودیان ایران نیز می باشد هدف و متن اصلی سلیحوت یعنی درخواست انسان از پیشگاه خداوند و طلب بخشایش بخوبی حفظ شده است ولی در سلیحُوت های برادران اروپائی، راجع به رویدادهای ناگوار تاریخی، مخصوصا از شهیدانی که خون آنان به ناحق ریخته شده است نیز مطالبی آورده شده است.

شوفار (کرنا) چیست؟

شوفار یکی از قدیمی ترین آلات موسیقی است که تاکنون بشر آنرا شناخته است. آن را از شاخ حیوانات حلال گوشت می سازند و به همین علت در عالم قدیم در موارد مختلف از آن استفاده می شد. در کتاب مقدس موارد مختلف استعمال شوفار ذکر شده است.

معنی حقیقی کلمه شوفار معلوم نیست برخی آن را از ریشه شوفار بمعنی درخشان بودن یا تیز بودن دانسته اند. شاید بدلیل اینکه صدای آن تیز و نت هائی که از آن خارج می شود گوش خراش می باشند، چنین نامی برای آن انتخاب شده است.

امر نواختن شوفار از کتب مقدس

تورات مقدس (سفر اعداد فصل ۲۹آیه۱) می فرماید: ((روز اول ماه هفتم مقدس است(رو ش هشانا) در آن روز هیچ کاری را انجام ندهید برای شما روز نواختن باشد)) و یا در سفر لاویان (فصل ۲۳ آیات ۲۴و۲۵) آمده: ((با بنی اسرائیل متکلم شده بگو که اول ماه هفتم برای شما روز تعطیل و یادگار مقدس نواختن است هیچگونه کاری را انجام ندهید و قربانی آتشی را برای خداوند بگذرانید.))

کتاب یشعیا فصل ۵۸ آیه۱ می فرماید: با صدای بلند از گلوی خود فریاد نموده و دریغ مکن. مثل شیپور صدای خود را بلند کن و قوم مرا از خطاهای آنها آگاه نما

همچنین در کتاب هارامبام (قسمت توبه فصل ۳ بند ۴) آمده: ((اشارات مرموزی راجع به نواختن شوفار داده شده و مقصود این است که ای خفتگان بیدار شوید و ای چرت زدگان هوشیار گردید و اعمال خود را تجسس کرده و توبه نمائید و خالق خود را به خاطر بیاورید …. هر کس از اعمال بد خود منصرف گردد)).

در کتاب یهوشوع (فصل ششم) چنین آمده که سپاهیان آن حضرت، روزی یک مرتبه در حالی که ۷ کاهن در پیشاپیش آنان در حرکت بودند و ((کرنا )) می نواختند شهر ((یریحو)) را طواف می کردند. در روز هفتم ۷ مرتبه این عمل تکرار گردید، حصارهای شهر فرو ریخت و شهر تسلیم شد.

شاخ هر حیوان اهلی مانند قوچ و بز برای ساختن شوفار و نواختن آن در روز روش هشانا (اول سال) و آخر روز کیپور (روزه بزرگ) مناسب است. اما علمای یهود برای شاخ قوچ مزیت و ارجحیتی مخصوص قائل شده اند زیرا در هنگام قربانی حضرت اسحق قوچی پدیدار گشت و بجای آن حضرت قربانی شد بنابراین شاخ قوچ برای نواختن شوفار انتخاب شده است. تنها استثنائی که برای شاخ حیوانات اهلی قائل شده اند شاخ گاو است زیرا به یاد آورنده خطاهای گذشته است.

علت نواختن شوفار

یکی از علمای یهودی قرن چهاردهم میلادی (( داوید بن یوسف ابودرهم)) در سال ۱۳۴۰ میلادی کتابی راجع به قواعد و تفسیر نمازها برشته تحریر درآورده است. در این کتاب برای نواختن شوفار از قول راو سعدیا گائون (۹۴۲-۸۸۲) ده علت ذکر می کند که عبارتند از:

۱- روش هشانا (اول سال) روز آفرینش جهان و روز سلطنت الهی خداوند است. در روز تاجگذاری شاهان در گذشته رسم بود که شیپور نواخته می شد.

یهودیان به وسیله نواختن شوفار وفاداری و اطاعت خود را نسبت به ذات خداوند ابراز می دارند.

۲-  روش هشانا (اول سال) ابتدای ده روز توبه است. در این ایام هر فردی موظف به ارزیابی اعمال و پی بردن به زندگی حقیقی و برگشت بسوی حیات معنوی و اخلاقی است. صدای شوفار بشارت دهنده شروع این مرحله از زندگی است

۳- اعطاء تورات مقدس در کوه سینای با نواختن شوفار همراه بود. در روز روش هشانا با نواختن شوفار این خاطره بزرگ تاریخی را زنده کرده و وفاداری و ایمان خود را به تعالیم تورات مقدس اعلام می کنیم.

۴- تأدیب، توبیخ و نصایح  انبیای یهود به صدای شوفار تشبیه شده است. در روش هشانا، تعالیم ارزشمند و جهانی انبیای بزرگ خویش را که هدف آن اصالت بخشیدن و بهبود کیفیت زندگی بشر است به خاطر می آوریم.

۵- بت همیقداش – بیت المقدس یا معبد سلیمان – در حالی که فاتحان مشغول نواختن شوفار بودند خراب و ویران گردید و مرکز مقدس و روحانی عظیمی از روی زمین محو گشت. در این روز با نواختن شوفار این واقعه را به خاطر آورده تمنای تجدید افتخارات دینی گذشته را داریم.

۶- در داستان قربانی حضرت اسحق در آخرین لحظات قوچی پدیدار می شود و بجای آن حضرت قربانی می گردد. در این روز با نواختن شوفار، امتیازات و شایستگی اجداد خود را بیاد آورده و تاکید می کنیم که از خود گذشتگی در راه خدمت و عبادت پروردگار یکتا و اطاعت فرامینش اصل بزرگ مذهبی محسوب می شود.

۷- یکی از انبیای یهود به نام ((عاموس)) (فصل سوم، آیه۶) چنین می گوید:  آیا اگر در شهر شوفار نواخته شود مردم هراسان نخواهند شد؟

در قدیم صدای شوفار خبر از نزدیک شدن خطر می داد. شیطانی وجود دارد که باید در دنیای خارج و درون خویش بر آن غلبه کنیم. باید به پاکی و طهارت روانی خود به حدی مطمئن باشیم که ترس از ذات پروردگار مفهومی شبیه به ترس و وحشت نداشته باشد بلکه باید در حضور ذاتش احساس آرامش و اطمینان کنیم.

۸-     یکی دیگر از انبیای یهود بنام صفنیا (در فصل اول آیه۱۶کتاب خود) روز بزرگ عدالت الهی را به روز نواختن شوفار تشبیه کرده است:
روش هشانا بازتابی است که باید در برابر عدل الهی حاضر شده و برای اعمال نیک یا بد خویش داوری شویم.

۹-     حضرت ((یشعیا)) در فصل سیزدهم کتاب خویش درباره ((ماشیح)) – منجی جهان – نبوت می کند و می فرماید که این ظهور با طنین صدای شوفار همراه خواهد بود. در چنین روزی صلح و صفا بر دنیا حکمفرمایی خواهد کرد، جنگ و نفاق و کشتار از آن رخت بر می بندد و قوانین و سلطنت الهی مورد قبول جهانیان خواهد بود.

۱۰-در روز قیامت شوفار نواخته خواهد شد. در روز روش هشانا هنگامی که ما برای زندگی سعاتمندانه دعا می کنیم، به یاد می آوریم که روح بشر جاویدان است و کیفیت زندگی زود گذر ما می تواند دارای اثرات مهمی باشد.

هارامبام (موسی بن میمون) بزرگترین فیلسوف و فقیه یهودی قرون وسطی در اثر بزرگ خود ((ید هحزاقا)) یا ((میشنه تورا)) راجع به توبه و رابطه آن با شوفار چنین می نویسد: با اینکه نواختن شوفار در روش هشانا فرمانی است الهی معهذا این فرمان فکر و پیامی نیز در بردارد و مانند آن است که به ما می گوید:
((ای که در زندگی بخواب غفلت فرو رفته ای از خواب عمیق خود بیدار شو، به اعمالت تفکر کن و در آنها تفحص نما، پروردگار خالقت را بیاد آور، جزو کسانی مباش که حقیقت را گم کرده و بدنبال سایه ها ی ناپایدار روانند، به ضمیرت نگاه کن، بگذار اعمالت بهتر شوند و نتیجه هر فکر و عمل شیطانی را قبلا پیش بینی کن)).

و بالاخره یکی از متفکرین معاصر یهودی صدای شوفار را چنین توصیف می کند:((صدای شوفار ندائی است که ما را به شنیدن گریه های پنهان بشر و دردهای ناگفتنی جهان زندگی دعوت می کند.این ندا از ما می خواهد تا خود را آماده کارزار با نیروهای مخرب و استثمار کننده روح و جسم بشر کنیم تا شاهد روزی باشیم که اشک از گونه ها سترده و ناله و غم از لبان محو شوند)).

سه نت بنام های (تقیعا وشواریم و تروعا) بوسیله شوفار نواخته می شود. این نُت شوفار به سه گروه بشر تشبیه شده است. صدای محکم و قاطع ((تقیعا)) نماینده انسانی پاک و روح متوازن است. صدای لرزان ((تروعا)) نماینده آدم شریر و پشیمان است. او از این که در برابر وسوسه های شیطان شکست خورده است با تأسف و پریشانی روح دست به گریبان است. صدای شکسته ((شواریم)) نماینده انسان میانه رو می باشد. انسانی که کاملا نه پاک و متواضع و نه کاملا شریر است. بلکه با صداقت سعی می کند بطرف کمال پیش رود و کیفیت اخلاقی زندگی خود را بهبود بخشد.

شوفار از طرف انتهای باریک آن نواخته می شود و صدای نت ها از انتهای بزرگ خارج می شود، در این باره آیه ای از کتاب مزامیر حضرت داود (فصل ۱۱۸ آیه ۵) چنین می فرماید: در تنگی، خداوند را به کمک خواندم، خداوند مرا با وسعت (بزرگی) اجابت فرمود.

کیپور: روز بخشایش گناهان

کلمه کیپور در زبان عبری از کلمه ((کپر)) به معنی کفاره یا آمرزیدن است. در این روز یهودیان از خداوند طلب آمرزش می نمایند. خداوند در تورات مقدس (سِفِر بمیدبار فصل ۲۹ آیه هفتم) می فرماید: ((روز دهم از ماه هفتم، شما برای پرستش خداوند اجتماع کنید روزه بگیرید و هیچ کاری انجان ندهید)) و در سِفِر وییقرا (فصل۱۶ آیه۳۰) آمده است:
زیرا در این روز است که شما بخشوده می شوید و از تمام گناهانتان پاک می گردید و در حضور خداوند تطهیر می شوید

بیشتر پیامبران یهود اعمالی از قبیل اشک ریختن، روزه گرفتن، لباسها را پاره کردن و یا در پلاس و خاکستر نشستن را اگر همراه با شکستن قلب و پشیمانی نباشد مردود دانسته اند، چنانچه در کتاب یوئل (فصل ۲ آیه ۱۳و۱۲) آمده:

ولکن حالا خداوند می فرماید: با تمامی دل و با روزه و گریه و ماتم بسوی من توبه کنید: و دل خود را چاک دهید، نه لباس خویش را و به سوی خدای خود بازگشت نمائید زیرا او رئوف و رحیم است و دیر خشم و کثیر احسان و از بدی صرف نظر می نماید.

در کتب مقدس در می یابیم، تنها گناهانی که بین ما و خداوند وجود دارند در این روز بخشوده می شوند ولی گناهانی که بین ما و افراد بشر از هر طبقه و نژاد صورت گرفته در این روز کفاره نمی شوند مگر قبل از رسیدن روز کیپور نزد آنها رفته و با طلب بخشش از آنها به کدورت و اختلافات پایان دهیم.

روز کیپور مهمترین عید یهودی ها در همه اعیاد سال است (عید به معنای روز برجسته است که با روزهای معمولی فرق دارد و الزاما روز شادی نمی باشد) در میدراش چنین آمده است (میدراش مجموعه ای است از سخنان حکیمان که در عصر تلمود و بعد از آن بصورت سخنرانی و یا موعظه گفته شده است):

«چهل روز آخری که حضرت موسی برای آوردن لوحه های دوم رجوع نمود ملت یهود آن روزها را اعلام به اجتماع کردن و روزه داری نمودند. روز آخر آن چهل روز را همگی برای اینکه نفس اماره بر آنها چیره نشود شب را نیز به همان حال روزه بسر بردند و فردای آن روز سحرخیزی کرده و برای استقبال از حضرت موسی بسوی که سینای روانه گشتند. با مشاهده او، هم آنها و هم حضرت موسی به گریه در آمدند. شدت گریه آنها به اندازه ای بود که صدای آن به عرش اعلی رسید. در این هنگام رحم خداوندی شامل حال آنها گردیده به ایشان مژده تسلی بخش اعطاء فرموده چنین گفت: فرزندانم، بنام بزرگ خویش سوگند یاد می کنم که این گریه ها به گریه شادی مبدل شده این روز برای شما و برای فرزندانتان تا پایان نسل ها، روز کفاره، آمرزش و بخشایش خواهد بود».

یشعیا نبی ( فصل ۵۸ آیه های ۷ و ۶) می گوید: مگر روزه ای که من می پسندم این نیست شرارت را که بندهای بگشائید و گره های یوغ را باز کنید و مظلومان را آزاد سازید و هر یوغ را بشکنید؟ مگر این نیست که نان خود را به گرسنگان تقسیم نمائی و فقیران رانده شده را به خانه خود بیاوری و چون برهنه را ببینی  او را بپوشانی و خود را از آنانی که از گوشت تو می باشند مخفی نسازی؟

نکات برجسته برگزاری مراسم یهودیان در بت همیقداش در روز کیپور پس از خرابی معبد در تلمود اینطور بیان گردیده است. یکبار ربان یوحانان بن زکای با شاگرد خود ربی یهوشوع بر سر خرابی های معبد ایستاده بودند و خیره به آن نگاه می کردند. ربی یهوشوع گفت: وای بر ما که محل تجمع یهودیان را برای بخشودگی گناهان از دست داده ایم. ربی یوحانان به او پاسخ داد که ما شفیع دیگری داریم که دقیقا به همان اندازه برای توبه و بخشش گناهان موثر است و آن خوبی و محبت به نوع بشر است چنانکه خداوند در کتاب هوشع می فرماید: مراد من شفقت و رحمت است نه قربانی کردن برای شفاعت.

منبع: انجمن کلیمیان تهران