خاخام صحیح است یا حاخام؟

ردنا (ادیان نیوز) – قصه از کتاب «یهود علیه صهیونیسم» شروع شد. من هم مثل همه این واژه را «خاخام» تلفظ می کردم و می نوشتم. تا اینکه روزی در حال مطالعه کتاب «یک قرن مبارزه یهود علیه صهیونیسم» نوشته «یاکوب رابکین» ترجمه «عبدالرسول دیانی» بودم. مترجم محترم در صفحه ۳۷۳ اثر آورده بود:

حاخام (Hakham) به معنای شیخ، عاقل و یا باهوش است که معادل رابین در گویش سفاردی هاست. ترک ها عنوان حاخام باشی، را به حاخام اعظم سفاردی اطلاق می کردند. این کلمه در فارسی به غلط خاخام تلفظ می شود.

همین عبارت آخر مرا به شک انداخت که خاخام صحیح است یا حاخام؟ از چند استاد این مسئله را پرسیدم. دسته ای می گفتند «حاخام» صحیح است و دسته دیگری می گفتند «خاخام». دست آخر دست به دامن استاد بادامچی که در دانشگاه هاپکینز امریکا درس خوانده و متخصص زبان عبری است، شدم. در کمال تعجب ایشان فرمودند: این واژه در فارسی باید «حاکام» نوشته شود!

دردی که دوا نشد هیچ، یک طبقه ی دیگر به بنای شک مان اضافه شد.

خانه از پای بست ویران است

این اختلاف در کتاب های فارسی زبانی که از یهودیت بحث می کنند نیز وجود دارد. برخی کتاب ها نظیر آثار استاد حسین سلیمانی واژه «حاخام» را می آورند و برخی «خاخام». متاسفانه این دوگانگی در سایت انجمن کلیمیان تهران نیز وجود دارد. انجمنی که بعنوان مرجع آموزش زبان عبری در کشور شناخته می شود و باید عاری از این بی دقتی ها باشد. در برخی مطالب از «حاخام» و در برخی «خاخام» را به کار برده است. علامه «ویکی پدیا» نیز گاهی از حاخام و گاهی از خاخام استفاده نموده است.

زبان عبری چه می گوید؟

در زبان عبری این واژه به صورت «חָכָם» نوشته می شود. حرف اول یعنی «ח» در زبان عبری «حِت» نام دارد و در حکم «ح» فارسی است. اما «خ» تلفظ می شود. در واقع این واژه در عبری «حاخام» نوشته و «خاخام» تلفظ می شود. لذا قدر مسلم تلفظ صحیح این واژه «خاخام» است. انگلیسی زبان ها از آنجا حرف «خ» ندارند گاهی این حرف را در نگارش با «X»، گاهی با «Ch» یا «Kh» یا «H» می نویسند و در تلفظ آن نیز همین پراکندگی وجود دارد. در خصوص این واژه به جای اینکه از روی «تلفظ» معادل آن را بنویسند، از روی رسم الخط عبری معادل آن را ساخته اند. منشاء این دوگانگی در فارسی هم همین است. برخی مترجمین مانند جناب آقای عبدالرسول دیانی که کتاب های انگلیسی را به فارسی ترجمه می کنند تلفظ حقیقی واژه «Hakham» را «حاخام» تصور کرده و گمان برده اند که تلفظ رایج (خاخام) غلط است. (در حالیکه اگر می خواستند تلفظ انگلیسی Hakham را به فارسی برگردانند در اصل باید بقول دکتر بادامچی «حاکام» می نوشتند.)

به نظر اینجانب روش صحیح تر این است که ما یک واژه ی عبری را به جای اینکه از انگلیسی معادل سازی کنیم، مستقیما از زبان اصلی معادل بگیریم. در عبری این واژه «حاخام» نوشته می شود و «خاخام» تلفظ می شود.

ما باید آنچه که می شنویم را به فارسی برگردانیم و نگارش فارسی بر اساس آوا ها باشد نه رسم الخط زبان بیگانه. شاید بفرض زبان عبری آن را به صورت «פָפָך»(فافاخ!!) بنویسد ولی آن را «خاخام» تلفظ کند آیا ما هم باید در فارسی آن را «فافاخ» بنویسیم و «خاخام» تلفظ کنیم!؟

مگر در زبان انگلیسی حروفی که تلفظ نمی شوند را باید در معادل فارسی اش بنویسیم؟ مثلا بفرض اگر کلمه know در فارسی معادل معنایی نداشته و بخواهیم عینا آن را وارد فارسی کنیم، آیا باید آن را «کـنـو» بنویسیم و بعد بگوییم «ک» آن تلفظ نمی شود؟ بلاشک پاسخ منفی است.

نتیجه ی بحثم این است که واژه «חָכָם» در فارسی باید «خاخام» نوشته و تلفظ شود و استفاده از «حاخام» و «حاکام» بنظر اینجانب صحیح نیست.

منبع: پژوهش های حقوق و ادیان