فروپاشی نظام اخلاقی در دنیا نتیجه سکولاریزه شدن رفتار بشر است

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، حجت‌الاسلام والمسلمین علی فضلی، مدیر گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در نوزدهمین نشست دوره عرفان و معنویت با عنوان «تأثیر توحید در زندگی سلوکی و معنوی» اظهار کرد: ابتدا باید مشخص شود که برای ساخت زندگی معنوی باید از کجا آغاز کنیم؟ از معرفت به سمت عمل یا از عمل به سمت معرفت برویم؟ بر معرفت باید تکیه کنیم یا روی عمل باید تأکید بورزیم؟ کدام را باید پایه زندگی معنوی قرار دهیم؟

وی تصریح کرد: به این مسئله در بستر تاریخ در ادیان مانند مسیحیت و اسلام توجه شده و بزرگانی مانند آگوستین در مسیحیت و صدرالمتألهین و  علامه طباطبایی در اسلام به آن پرداخته اند.

مدیر گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه بین متدینان، زاهدان، سالکان و عارفان دیدگاه مختلفی وجود دارد، گفت: این بزرگان مباحثی در درمان رذایل اخلاقی مطرح می‌کنند ولی باید بدانند که معرفت توحیدی مهمتر از درمان عملی است بنابراین به جای عمل باید به معرفت، محبت و عبودیت تکیه کنند.

وی به سیاست‌گذاری‌های تربیت دینی جامعه اشاره و خاطرنشان کرد: جامعه باید به چه سمت و سویی حرکت کند آیا باید روی معرفت و باورهای جامعه سرمایه‌گذاری کنیم یا زمینه‌ها و گفته‌ها و تشویق‌ها به سوی رفتارها و گفتارها و کردارهای دینی فرد سوق دهیم؟ انتظار رفتارگرایانه یا توحید گرایانه باشد؟

حجت‌الاسلام والمسلمین فضلی عنوان کرد: باید به دو اصل تأثیر معرفت بر عمل و عمل بر معرفت توجه شود که بر اساس دین هر دو مهم است و بیان می‌کند اگر کردار نیک داشته باشید به تکذیب آیات الهی کشیده می‌شود و از طرفی دیگر تأثیر معرفت بر عمل مطرح است و ارباب حکمت و عرفان قائل هستند که ضعف معرفت سبب تضعیف عمل می‌شود و پایه همه اعمال تصدیقات و باورها هستند.

وی علم را پیشوای عمل دانست و افزود: علامه حسن زاده علم را دستور عمل بیان کرده و هر کس باور مناسب و قوی‌تر دارد عمل او قوی‌تر و گسترده‌تر است زیرا عمل در پی اراده‌ها و اراده‌ها در پی تصدیق‌ها حاصل می‌شود و تصدیقات صادق، اعمال نیک و تصدیقات کاذب، اعمال بد را به وجود می‌آورند.

نیت به ریشه باور برمی گردد

مدیر گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه نیت به ریشه باور برمی‌گردد، تصریح کرد: برخی اوقات نیت گناه می‌کنیم ولی به معصیت دچار نشدیم و این نیت گناه در قلب و جان اثر منفی می‌گذارد و فرشتگان آسمان از بوی بد آن آزرده می‌شوند.

وی عنوان کرد: دو مقدمه در این بخش مطرح می‌شود یک مقدمه که بر اساس پایه کار خود باید از عمل به معرفت یا از معرفت به عمل حرکت کنیم و نکته دوم تأثیر این دو بر یکدیگر است و اینکه رفتارهای ما چگونه می‌تواند رنگ و بوی معنوی و سبقه ملکوتی داشته باشد که بحث مهمی به نام تأثیر معرفت توحیدی بر اعمال مطرح می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین فضلی با بیان اینکه توحید و معرفت توحیدی در سه مقطع ذاتی، صفاتی و افعالی مطرح شده است و سه گونه تأثیر در زندگی معنوی و اعمال ما دارد، بیان کرد: مشکل بشر امروز در زندگی این است که خدا را در اعمال در نظر نمی‌گیرند و فروپاشی اخلاق در جامعه امروز در سراسر جهان در نظر نگرفتن خدا در کنار اعمال است.

وی با طرح این سؤال است که کسی که می خواهد زندگی خود را زندگی ملکوتی  و معنوی قرار دهد چه باید کند؟ تبیین کرد: چند صباحی در دنیا هستیم و سپس ابدیت را در پیش رو داریم. اگر خوب زندگی کردیم عیش ابدی و اگر رفتار نادرست داشتیم رنج ابدی کسب کردیم.

مدیر گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به سخنی از خدای سبحان به پیامبر اکرم(ص) اظهار کرد: صورت پارسایان از شب زنده‌داری و روزه زرد و دل‌هایشان مجروح است ولی نه از ترس آتش دوزخ و اشتیاق به بهشت به ملکوت نگاه می‌کنند زیرا اساس معنویت از نگاه اسلام این است که وجهه ملکوتی را مورد توجه قرار دهیم و به دلیل آنکه خدا سزاوار عبادت است عبادت می‌کنند و اساس رفتارشان و فضائل و اعمال نیکشان به این دلیل است که خدا را می‌شناسند و او را لایق پرستش می‌دانند.

وی عنوان کرد: امام سجاد(ع) فرمودند برای این خدا را عبادت می کنم که شایسته پرستش است و اساس اندیشه اهل بیت(ع) و رسم فتوت است که نعمت های الهی برای این است که خدای سبحان شایسته پرستش است و بر اساس این روایت سه ساحت تأثیر معرفت توحید ذاتی، تأثیر معرفت توحید صفاتی و تأثیر معرفت توحید افعالی مطرح می‌شود.

معرفت توحید ذاتی خدا حد و مرز ندارد

حجت‌الاسلام والمسلمین فضلی یادآور شد: معرفت توحید ذاتی خدا حد و حدود و مرزی ندارد در عین حال برای این بیکرانگی و بی مرزی و نامحدودی حضور در تک تک موجودات نظام هستی دارد و خدا در دل تمام موجودات حضور دارد بنابراین ارتباط نزدیک و مستقیم با خدا داریم.

وی با بیان اینکه اگر کسی به درک توحیدی برسد و فهم و عمل کند؛ زندگی را به سمت معنویت می‌کشاند، گفت: توجه قلبی یعنی خروج از پراکندگی دل است تا دل از تشویش، اضطراب و پراکندگی درآید و به سمت تمرکز برود و تمرکز بر حضور حق تعالی داشته باشد. بزرگانی مانند علامه حسن زاده آملی اصل و پایه سلوک را توجه قلبی می‌دانند و تمام رفتارها، کردارها، رفتارهای اخلاقی و علمی و قلبی زمانی می‌توانند هویت سلوکی داشته باشند که توجه به خدا داشته باشد حتی اگر در کارهای روزمره توجه و نظر به خدا داشته باشیم هویت سلوکی ظهور دارد.

مدیر گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی عنوان کرد: نخستین مسئله توجه قلبی به خدا است و اینکه خدا را ناظر و حاضر در نظر گرفته شود. تمام اعمال سلوکی داد و ستد با خدا است و اینکه خدا از ما فاصله ندارد و من باید به وجود خدا توجه کنم. بزرگان فرموده‌اند باید تصور کنید که خدا بالای سر شما است و وجود دارد و این تصور را باید تکرار و تمرین کنید تا حسن حضور اندک اندک در کنار شما قرار گیرد و با تمرین طهارت قلبی و عدم معصیت روی می‌دهد و این درک حضور و توجه بیشتر و قوی‌تر می‌شود.

وی با اشاره به تأثیر معرفت توحید صفاتی بر اعمال تصریح کرد: امیر مؤمنان(ع) فرمودند ارکان هر شیئی ترکیبی از اسماء الهی است و هیچ موجودی نیست که اسماء الهی در آن نیست بنابراین باید در نظر داشت زندگی معنوی، زندگی اخلاقی و سلوکی است.

عرفا: اخلاق در تناسب با اسماء الهی است

حجت‌الاسلام والمسلمین فضلی با بیان اینکه عرفا قائل هستند اخلاق در تناسب با اسماء و منازل در تعامل با اسما است، عنوان کرد: در تناسب مقصود تشابه وصفی با خدا است و تمام فضائل اخلاق و منازل سلوکی نهفته در وجود ما است و اسماء، فضائل اخلاقی و منازل قلبی به صورت توان ناشکفته در درون ما نهفته است.

وی ادامه داد: باید تناسب و تشابه به اسماء الهی پیدا کنیم و زمانی که خدا حلیم است من هم حلیم  باشم و خدا طهور است؛ من باید طاهر باشم. هنگامی می‌توانیم زندگی معنوی داشته باشیم که اخلاق ما الهی باشد و اخلاق خدا را به فعلیت رسانده و شکوفا کنیم.

مدیر گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به مسئله منازل سلوکی بیان کرد: عرفا قائل هستند که همه منازل سلوکی به صورت بالقوه در وجود ما نهادینه شده و صبر، توکل و تواضع در وجود ما به صورت بالقوه وجود دارد و هر یک از منازل با یکی از اسماء الهی در تعامل قرار می‌گیرد توکل یعنی اعتماد به خدا است و توکل هنگامی در وجود من شکوفا می‌شود که خدا اسم وکیل را در وجود من تجلی بدهد.

وی خاطرنشان کرد: بر اساس دیدگاه خواجه عبدالله انصاری از ابتدا تا منازل بالا رد و پای توحید افعالی وجود دارد و با کلید توحید افعالی می‌توانید منازل را درک کنید توحید افعالی یکی از سخت ترین مباحثی است که در فلسفه و عرفان مطرح می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین فضلی تصریح کرد: همه عالم در نظام هستی به خدا برمی‌گردد. هیچ موجودی در نظام هستی موجود نیست مگر اینکه به خدا برمی‌گردد به طوری که براساس مشیت عامه و حکمت مطلقه به موجودات هستی اذن داده که فعل، نیت و اراده را پیاده و اجرا کنند و بر اساس آن صواب و عقاب، انزال کتب و ارسال رسل معنا پیدا می‌کند.

وی تأثیر ژرف در عبودیت و بندگی را مهمترین تأثیر توحید افعالی در زندگی معنوی ذکر کرد و افزود: صراط مستقیم بندگی را توحید افعالی مشخص می‌کند و عبودیت به معنای بندگی است. حقیقت عبودیت در ادبیات دینی و عرفانی است که باید توحید افعالی را درک و معرفت توحیدی پیدا کنیم که به تدریج زندگی را از حالت مادی به معنوی تبدیل می‌کند.

مدیر گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به روایتی از امام صادق(ع) برای درک حقیقت عبودیت عنوان کرد: این امام بزرگوار فرمودند برای اینکه عبودیت در وجودتان نهادینه شود باید مالکیت حق تعالی را در قالب انا لله و انا الیه راجعون بفهمید و ربوبیت را درک کنید و اینکه حقیقت بندگی چیست؟

وی با تأکید بر اینکه خدا مالک ماست بنابراین باید به فقر خود آگاهی پیدا کنیم، خاطرنشان کرد: حتی در زمانی که در بهترین حالت زندگی و غرق در نعمت هستید مانند ماهی که در عمق اقیانوس و دریا بهترین دوران زندگی خود را طی می‌کند؛ بدانید تک تک نعمت‌ها از آن خدا است و باید حس نیازمندی و فقر به شما دست دهد و اگر کسی در زندگی هر لحظه زندگی خود را نیازمند خدا بداند می‌تواند مالکیت خدا را درک کند.

حجت‌الاسلام والمسلمین فضلی با اشاره به تأثیر معرفت توحید بر سبک زندگی معنوی گفت: پایه زندگی ما معرفت است و این معرفت بر عمل تأثیر می‌گذارد و مهمترین معرفت‌ها، معرفت توحیدی و تصدیقی، معرفت قلبی و عقلی است.

یادآور می شود، دوره تخصصی «عرفان و معنویت» از سوی مؤسسه بین المللی حکمت، ویژه ماه مبارک رمضان هرشب ساعت ۹:۳۰ به صورت آنلاین برگزار می‌شود.

خبرنگار: ایمن سادات موسوی نژاد