آنچه منجر به ظهور توحید شد

به گزارش سرویس ترجمه ردنا (ادیان نیوز)، طبق تحقیقات مرکز پیو، بیش از نیمی از جمعیت جهان پیروی ادیان اسلام، مسیحیت و یهودیت هستند که خدای واحد را می پرستند اما به گفته محققان، درک مدرن ما از توحید یک پدیده نو و جدید است.

و اما توحید چگونه ظهور کرد؟ پاسخ پیچیده است به گفته محققان توحید با یهودیت، مسیحیت و اسلام ظهور نکرد و بسته به اینکه شما چطور آن را تعریف ‌کنید یا هزاران سال پیش از این ادیان بزرگ یا صدها سال بعد از آنها ظهور کرده است.

در یک نگاه سطحی، بسیاری از ادیان باستان شرک آلود به نظر می رسند؛ از بین‌النهرین، مصر، یونان و روم تا پادشاهی آکسوم در شمال آفریقا یا اسرائیل باستان؛ همه زمانی خدایان زیادی را می پرستیدند.

اندرو دوردین، مورخ مذهبی در دانشگاه ایالتی فلوریدا در گفتگویی با «لایو ساینس» اظهار کرد: در هزاره دوم قبل از میلاد، در «انوما الیش»، منظومه حماسی بین النهرین باستان، برای خدای «مردوک» ۵۰ اسم مطرح شده که همه مظاهر یک خدا است.

جان اسمان در کتاب «ادیان جهان باستان» می نویسد: در روم باستان حدود قرن سوم قبل از میلاد «رواقیون» معتقد بودند که تنها یک خدا وجود دارد منتها با توجه به نقشش در آسمانها و زمین دارای اسامی متفاوت است.

مقایسه «وحدت الهی» و «توحید»

برخی از محققان «وحدت الهی» را با «توحید» مقایسه می کنند؛ جان اسمان آن را «توحید تکاملی» و دوردین آن را «توحید فلسفی» می نامد با این حال همه علمان دین با این تفاسیر موافق نیستند.

اسمان می نویسد: افزایش روابط بین تمدنها تقویت کننده اعتقاد به وحدت الهی در جهان است به این ترتیب که مردم در ارتباط با جوامع دیگر خدایان مختلف را می بییند البته نه به منظور تقابل با یکدیگر بلکه در راستای مفهوم وحدت الهی.

در قرن ۱۴ پیش از میلاد، آخناتن، فرعون مصر فرقه ای ایجاد کرد که فقط به آتون، خدای خورشید اختصاص داشت. او معابد را تعطیل و تصاویر خدایان دیگر را نیز نابود کرد.

متیو چالمرز، نظریه‌پرداز دین در دانشگاه نورث وسترن نیز در گفتگو با لایو ساینس عنوان کرد: برخی جنبش های مذهبی وجود خدایان دیگر را انکار نمی کردند بلکه فقط خواستار این بودند که مردم، دیگر آنها (خدایان دیگر) را نپرستند.

وی افزود: بعضی از محققان معتقدند که پس از هزار سال بنی‌اسرائیل شروع به پرستش یک خدا (یهوه) کرد البته این تحول قرنها به طول انجامید. مسیحیان اولیه نیز صراحتأ وجود خدایان دیگر را انکار کردند و آن‌ها را شیطان نامیدند.

در بخش هایی از کتاب مقدس عبری که حدود قرن پنجم پیش از میلاد نوشته شده است، نشانه هایی مبنی بر اینکه فقط یک خدا وجود دارد، دیده می شود اما بخش هایی که اوایل تاریخ یهود نوشته شده چنین ادعایی ندارد، سرانجام در سده های سوم و چهارم هجری قمری مفهوم یک خدا در یک مراسم مقدس مسیحی ظاهر شد.

اختلاف نظر ادیان در زمان بروز توحید

چاد هاینز، مورخ دین در دانشگاه ایالتی آریزونا، گفت: قرآن کریم صراحتأ اظهار داشت که فقط یک خدا وجود دارد البته این بدان معنا نیست که توحید با اسلام ظهور کرده باشد بلکه اسلام تکامل یافته ادیان پیش از خود است.

به گفته چالمرز: افراد زیادی به ویژه نخبگان شروع به نوشتن در این باره کردند به طوریکه داشتن یک مقاله مذهبی بیانگر موقعیت اجتماعی بود در نتیجه به دنبال این حرکات مذهبی، شهرها و کشورها رشد کردند.

چالمرز گفت: در سال ۱۶۶۰ بعد از گذشت چند دهه از اصطلاح شرک، برای نخستین بار اصطلاح توحید استفاده شد و بعدها، تفاوت شرک و توحید به عنوان وسیله ای برای شناخت و تفکیک جوامع «متمدن» و «سنتی» به کار گرفته شد.

هاینز در پایان گفت: تکلیف امروز ما نیز تشخیص و شناخت همین تفاوت ها است چرا که توحید ترسیم کننده مسیر پیشرفت ماست.

خبرنگار: ملیحه ترزفان