سرخوردگی بشر از پیشرفت در مدرنیته او را به سمت عرفان های نوظهور کشاند/ تفاوت‌های انسان مدرن و سنتی

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، نفیسه مرادی، پژوهشگر مطالعات اسلامی در بیست و سومین نشست دوره عرفان و معنویت با عنوان «ایمان و معنابخشی به زندگی انسان در دنیای مدرن» اظهار کرد: انسان جدیدی که پس از دوران سنتی زاده شده انسان مدرن نیست بلکه تفاوت‌هایی بین انسان مدرن با انسان سنتی وجود دارد.

وی افزود: انسان قرن‌ها در طول تاریخ به واسطه ایمان به ماوراء الطبیعه اعتقاد و تفسیرهایی داشته و به حوادث طبیعی از دیدگاه ماوراء الطبیعی نگاه می‌کرد.

مرادی با بیان اینکه تصورات انسان بر اساس علم پیشرفت کرد، عنوان کرد: با این پیشرفت انسان نگاهش به طبیعت و جهان هستی تغییر پیدا کرد و در دنیای مدرن یک سری شعارها شکل گرفت و خرد در مقابل خرافات و آزادی در مقابل قیدهای مذهبی و اجتماعی و قانونمندی در برابر دگم‌ها قرار گرفت و این موارد تصورات انسان را تغییر داد.

پژوهشگر مطالعات اسلامی متذکر شد: این فرآیند از جایی آغاز شد که گفتند این زمین دور خورشید می‌چرخد و نگاه زمین محوری تغییر پیدا کرد و انسان محوری سبب اومانسیم شد و جای خدا نشست و تکنولوژی و فناوری به واسطه علم مدرن اختیارات را به انسان داد و انسان را با طبیعت همراه کرد.

مرادی عنوان کرد: اکنون انسان با استفاده از تکنولوژی بر طبیعت تسلط پیدا کرد و در آسمان‌ها و مریخ سعی می‌کنند که نفوذ پیدا کنند و طبیعت را بر خود مسلط می‌دانستند و در منشأ بحران در مدرنیته، انسان خود را در جای خدا نشاند و انسان مدرن معیار تشخیص خیر و شر و حق و باطل را تعیین می‌کند.

وی تأکید کرد: باید تفاوت‌های بین انسان جهان کنونی و گذشته را بدانیم. قرن‌ها انسان در طول تاریخ خدای واحدی را قبول داشته و در دنیای مدرن انسان به خدا پشت کرده که منشأ را باید بدانیم.

منشأ بحران‌ها در دوران مدرنیته

پژوهشگر مطالعات اسلامی با اشاره به منشأ بحران‌ها در دوران مدرنیته با علم جدید اظهار کرد: انسان با علم ریاضی و فیزیکی از جهان هستی توانست تحلیل مکانیک ارائه دهد که جهان هستی دست‌یافتنی و راز آلود نیست. انسان گذشته امکانات و آسایش انسان امروز را نداشت و خود را با طبیعت همراه می‌دانست که منجر به این می‌شد که احساس تنهایی نکند و ارتباطی با عالم برای خود متصور شود و این باعث شد که تعریف از سعادت تغییر کند و جای خود را به سود و لذت بیشتر داد.

مرادی با بیان اینکه این تغییر دیدگاه انسان را به سمت دنیا سوق داد و انسان با شتاب زیادی به این سمت حرکت کرد، عنوان کرد: آغاز جنگ جهانی اول و دوم و ابزارهای کشتار جمعی سبب شد انسان دچار بی‌معنایی و سرخوردگی شود و فقدان معنا را در درون خود احساس کند و انسان احساس کرد باید خلأ را جبران کند و به سمت این رفت که ورزش برای سلامت جسم است و با هنر و روانشناسی خلأ خود را پر می‌کنند.

وی تصریح کرد: زمانی که انسان نتوانست خلأ خود را جبران کند؛ به سمت یک سری عرفان‌های نوظهور و مکاتب عرفانی جدید رو آورد. در دنیای معاصر مشاهده می‌کنیم که انسان تا جایی پیش رفته که روانشناسی به جای الهیات نشسته است.

پژوهشگر مطالعات اسلامی با اشاره به علت‌های این بحران در دوران مدرن گفت: هیچ کس خرد و استفاده از عقل را منکر نمی‌شود بخشی از عقل استدلالگر و مبتنی بر حواس پنج گانه است و از عقل شهودی غفلت صورت گرفت که این عقل کمک می‌کند که دریافت‌های معنوی را مستقیم دریافت کند و غفلت از این عقل شهودی انسان را از معنا جدا کرد و تکیه بر عقل ابزاری که فعالیتی وابسته به ذهن است غلبه پیدا کرد.

فاصله از معنویت

وی ادامه داد: عقلانیت سبب شد که انسان در دست یافتن به ابزارهای مختلف در راستای اهداف بیشتر تلاش کند. انسان امروزی از فناوری و امکانات زیاد برخوردار است و در تلاش برای آسایش بیشتر است. انسان آسایش دارد ولی آرامش ندارد که حاکی از این است که انسان مدرن از معنا فاصله گرفته و با وجود آسایش، آرامش ندارد که ناشی از غلبه عقل ابزاری تفکر فن سالارانه است.

مرادی اصالت یافتن اندیشه پیشرفت را دومین منشأ بحران ذکر کرد و افزود: انسان گذشته با مشکلات مواجه بود و با وجود سختی‌ها نمی‌توانست بر طبیعت غلبه کند که انسان را  در حوزه زلزله و سیل و حوادث طبیعی با چالش ایجاد می‌کرد.

وی با اشاره به دو راه برای مقابله بیشتر عنوان کرد: انسان برای مقابله با این امر می‌تواند خودش را تغییر دهد یا خودش را تغییر ندهد. خودش در جهان هستی دخل و تصرف و به این واسطه مشکلات را رفع کند و می‌توانیم بگوییم مدرنیته از زمانی آغاز شد که انسان را از مسیر تغییر برداشت و به او گفت باید جهان پیرامون به نفع انسان عوض شود.

پژوهشگر مطالعات اسلامی به سیطره علوم تجربی و علم‌زدگی اشاره کرد و افزود: فی نفسه علم تجربی بد نیست مشکل از زمانی شروع شد که تلاش‌هایی آغاز شد برای اینکه جهان‌بینی مبتنی بر علم تجربی شکل بگیرد تنها راه خبر گرفتن از جهان هستی حس و تجربه است که بین انسان و خدا فاصله انداخت و منجر به مادی گرایی، سرگشتگی و بی معنایی شد.

وی یادآور شد: نگاه سنتی بر این اساس است که خداوند هدف نهایی است و انسان باید تلاش کند خود را به غایت و قرب الهی برساند. در نگرش دینی چهار ساحت ذهن، جسم، نفس و روح برای انسان تعریف می‌کند و در جهان‌بینی مادی تنها به جسم و ذهن محدود می‌شود و نیازهای نفسی را به بخش عاطفه و احساس نسبت داده است.

مرادی با بیان اینکه بحث فردگرایی در دوران مدرن در قالب حقوق و منافع شخصی اصالت پیدا کرد، گفت: هویت فرد به اندازه‌ای پررنگ است که هویت ملی، قبیله‌ای و قومی در ذیل هویت فرد تعریف می‌شوند و در بحث احساسات‌گرایی ملاک تمام داوری‌ها بر مبنای احساس رنج و لذت انسان قرار گرفت و تلاش‌ها در راستای این بود که رنج و تهیه بستر برای لذت بیشتر انسان قلمداد شود.

کنار گذاشتن وحی و عرفان

وی خاطرنشان کرد: انسان مدرن وحی و عرفان را کنار گذاشته و تکیه بر عقل دارد که این موارد زمینه‌ساز شدند که در دنیای مدرن انسان از معنا دور شود و یک دفعه انسان علیه سنت مبتنی بر آموزه انبیا، سنت‌های عادی و خرافی طغیان و ملاک خوشبختی و سعادت تغییر کرد و همه زیر ساخت‌ها بر پایه سود و لذت گذاشته شد.

پژوهشگر مطالعات اسلامی ضمن ذکر نمونه‌هایی در زمینه تغییر زیر ساخت‌ها اظهار کرد: در ادیان همجنس‌گرایی گناه شمرده می‌شود و باید به سلایق مختلف احترام گذاشت. گذشتگان سعادت خود را در قناعت می‌دانستند ولی انسان معاصر به سمت فزون طلبی رفته و ملاک‌های انسان موفق مادی شده است.

وی یادآور شد: انسان سنتی تکلیف‌محور است ولی انسان مدرن نگاهش تغییر کرده و  در برابر هیچ قانون دینی و ناشی از حکومت تسلیم نمی‌شود و انسان مدرن زیر بار نمی‌رود بلکه توجهش به حقوق فردی خودش است که آیا سودی برای او دارد؟

مرادی با تأکید براینکه باید ریشه‌هایی را پیدا کنیم کهچه چیزی سبب شد انسان از معنویت فاصله بگیرد و در ارتباط  با خدا دچار مشکل شود، تصریح کرد: انسان تجربه کرد که زندگی با این سبک او را دچار بحران‌های جدید از جمله مشکلات روحی و معنوی می‌کند البته یک سری شرایط خوبی برای او به وجود آمده و فناوری پیشرفت کرد و در زندگی آسایش بیشتری فراهم شد.

وی افزود: انسان از خدا و فطرت اصلی فاصله گرفت و قطع ارتباط بین انسان و خدا و طبیعت شکل گرفت و احساس تنهایی سبب می‌شود در روابط با هیچ کس احساس صمیمانه نداشته باشد. در سیاست خشونت گسترش پیدا کرد و استبداد شکل دیگری گرفت و حاکمان از ابزارهایی استفاده می‌کنند تا منافع بیشتری کسب کنند.

یادآور می‌شود، دوره تخصصی «عرفان و معنویت» از سوی مؤسسه بین المللی حکمت، ویژه ماه مبارک رمضان هرشب ساعت ۹:۳۰ به صورت آنلاین برگزار می‌شود.

خبرنگار: ایمن سادات موسوی نژاد