فرهنگنامه تصوف و عرفان نقد و بررسی شد

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، نشست تخصصی نقد کتاب فرهنگنامه تصوف و عرفان اثر محمد استعلامی با حضور ناقدان و نویسنده این کتاب از طریق فضای مجازی پخش شد. حجت الاسلام امیر جوان آراسته، استادیار گروه تصوف و عرفان اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب در این نشست با بیان اینکه فرهنگ‌نامه تصوف و عرفان مجموعه ارزشمندی است، اظهار کرد: کار بدون غلطی است و غلط تایپی و املایی در این اثر مشاهده نکردم که نشاندهنده دقت نویسنده و ویراستار است.

وی خاطرنشان کرد: مقدماتی دارند که ارزشمند است. مقدمه‌ای در زمینه فکری، دینی و فلسفی دارند و مقدمه دوم در زمینه مطالعه در باب عرفان و تصوف است و گزارشی از این کار و فهرست منابع در این فرهنگ‌نامه ذکر کردند که خوب و قابل استفاده است که جامعیت خوبی دارد.

استادیار گروه تصوف و عرفان اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب خاطرنشان کرد: جا داشت تفکیک در این کتاب صورت گیرد و اعلام، مباحث تاریخی تصوف و عرفان نظری جدا باشد تا کار پخته‌تر و بهره‌گیری از این کتاب آسان‌تر ‌شود که باید واژه‌های عرفان عملی، اعلام و عرفان نظری جدا شود و در چند مقوله ذکر شود.

وی با بیان اینکه نویسنده در بیان واژگان عرفان نظری موفق نبوده است، عنوان کرد: رشته ادبیات فارسی با عرفان در هم تنیده شده است ولی زمانی که وارد مباحث عرفان نظری می‌شوند تا واژگان را توضیح دهند از منابع خوب استفاده نمی‌کنند به عنوان مثال کتاب الانسان الکامل مورد استفاده قرار می‌گیرد که مرجع و منبع در فضای عرفان نظری نیست.

نگاه جانبدارانه نسبت به تصوف در این فرهنگ نامه

حجت‌الاسلام جوان آراسته یادآور شد: در بسیاری از موارد بحث‌های عرفان نظری در پایان به دیدگاه و اشعار مولوی می‌رسد در حالی که مولوی عرفان نظری می‌دانسته ولی برای یک واژه در فضای عرفان نظری نباید از مولوی استفاده کنیم بلکه باید به سراغ جامی برویم که در این زمینه گویا و قابل استفاده است.

وی با بیان اینکه یک فرهنگ نامه می طلبد ۲۰ تا ۳۰ کتاب مرجع و اصلی را در منابع خود ذکر کند، عنوان کرد: در مقدمه دوم که منابع مورد مطالعه در توصف و عرفان را لیست می‌کند به ابن عربی می‌رسند که یک یا دو نفر را ذکر می کنند که نقص جدی در فرهنگ نامه است.

استاد یار گروه تصوف و عرفان اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب به عدم ورود جدی به مباحث عرفان نظری اشاره کرد و افزود: برخی از واژگان در این فرهنگ نامه مشاهده نمی‌شود و از قلم افتادند.

وی خاطرنشان کرد: در بخش عرفان ادبی خوب و موفق وارد شدند که از جمله آن می‌توان به استفاده روان از اشعار اشاره کرد که در فهم مطلب و تنوع بخشی به مطالعه و فضای مباحث کمک می‌کند.

حجت‌الاسلام جوان آراسته افزود: در مقدمه دوم که منابع ذکر می‌کنند رساله قشیریه مطرح شده ولی متأسفانه به منازل السائلین اشاره نمی‌کنند که یگانه مرجع عرفان عملی است و در حوزه علمیه تدریس می‌شود و در مقدمه سوم که شرق شناسان را بررسی می کنند جای لویی به عنوان شرق شناس فرانسوی خالی است و نامی از لوئی ماسیلیون در این فهرست مشاهده نمی‌شود.

وی عنوان کرد: ایشان بسیار همدلانه و جانبدارانه نسبت به تصوف در این فرهنگ نامه پیش می‌روند و کسی که در این فضا تنفس کرده طبیعی است که با تصوف همدلانه پیش برود.

استاد یار گروه تصوف و عرفان اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب جای برخی از واژه‌ها را خالی عنوان کرد و افزود: با توجه به کارهای صورت گرفته می‌توان نظم بهتر و جامعیت بیشتری نسبت به الفاظ آورد که متأسفانه ظاهرا فکر می‌کنم به جز فضای ادب فارسی خیلی به آثار معاصر نظر نداشتند و به نظر می رسد فرهنگنامه‌هایی که اخیرا نوشته شده کمتر معیار قرار گرفته است.

نارسایی پیشینه در بخش عربی

محمدرضا موحدی، پژوهشگر ادبیات معاصر ایران و متون و تفاسیر عرفانی و قرآن و عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم نیز در این نشست خاطرنشان کرد: اگر برخی از عارفان خبری از خود و احوالات و تجربه‌های درون و حال واقعه دادند از طریق این کلمات، عبارات و زبان است. زبان تنها دریچه انعکاس دهنده واژه‌های عرفانی است و بخشی از احوال دورن را نشان می‌دهد.

وی عنوان کرد: مجبور هستیم به زبان خاص مراجعه کنیم زیرا هر زبان خاص ماهیت این اصطلاحات و تعابیر خاص را شکل می‌دهد و آن علم خاص معنای ویژه دارد و باید این اصطلاحات و تعابیر را به درستی از زبان خود آنها یاد بگیریم.

عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم با بیان اینکه بسیاری از اصطلاحات در یک قرن خاص رواج دارد که پیش و بعد از آن تغییر می‌کند، گفت: پیش از ابن عربی بین عارفان یک عدم مفاهمه وجود داشت و دلیل عدم فهم یکدیگر، آیین بود که عرفا برای خود استعلاماتی داشتند که مورد فهم مفسران و فقها واقع نمی‌شد.

وی تصریح کرد: این کتاب در ۲ هزار صفحه تألیف و تدوین شده است که با دقت ساماندهی شده و انواع قلم‌ها به کار رفته که قابل تحسین است. مدخل‌هایی که به ترتیب حروف الفبایی ثبت شده می‌تواند طبقه‌بندی موضوعی داشته باشد.

وی یادآور شد: نامی از ویراستار در این کتاب مشاهده نمی‌شود و کسی که پس از تألیف در نظم دادن و یک دست کردن کتاب نقش داشته باشد کمک کرده باشد؛ مشاهده نمی‌شود. بسیاری از نکات ویرایشی موجود در این فرهنگ‌نامه متوجه مؤلف می‌شود در حالی که چنین کاری نیاز به چند ویراستار حرفه‌ای داشته است.

موحدی از جمله نکات مثبت را مقدمه خوب ذکر کرد و اظهار داشت: در ابتدای فرهنگ نامه کتاب پس از پیش گفتار سه مقدمه کلیدی دارد که بسیار کارگشا و برای هر دانشجوی عرفان و فلسفه مفید است.

وی خاطرنشان کرد: در بخش مفاهیم و تعبیرات کاستی‌هایی دارد و در بخش پیشینه پژوهشی این اثر آثار بسیاری از متقدمان و متأخران مشاهده نمی‌شوند و اینکه بسیاری کتاب نوشته‌اند ولی چه اصطلاحاتی را انتخاب کنند و کتاب‌های فارسی و عربی را ذکر کرده ولی پیشینه در بخش عربی نارسا است.

عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم عنوان کرد: در نحوه چینش اصطلاحات آشفتگی مشاهده می‌شود و هر اصطلاح سر جای خود ذکر نشده که سردرگمی ایجاد می‌کند و همچنین در برخی از مدخل‌ها ترکیب و تعادل مطالب با هم سازگار نیست.