بانی این مسجد را فلک کردند/ ماجراهای نه چندان شیرین قند

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، مسجد «قندی» محله خانی آباد تهران با صدور فرمان مشروطه گره خورده است. همان مسجدی که بانی و واقف آن «سیدهاشم قندی» تاجر خوشنام و آوازه «قند» دوره قاجار به بهانه گرانی قند توسط «علاءالدوله» حکمران بدنام قاجاری طهران فلک شد و چوب خورد. فلک شدن این سید خوشنام، آتش مشروطه خواهی و اعتراضات مردمی را چنان تند کرد که شاه قاجار ناچار به دو تصمیم مهم شد. اول عزل صدراعظمش و دوم امضای فرمان مشروطه.

راسته پر خاطره محله خانی آباد

محله خانی آباد پر از رد پاهای تاریخی طهران قدیم است. چهره های بزرگی در خود پرورانده و هنوز هم خانه بسیاری از بزرگان در آن وجود دارد، هرچند کاربری جدید به خود گرفته اند. جایی حوالی بزرگترین راسته خرمافروشان کشور که خودش کم جذاب و دیدنی نیست؛ حوالی خیابان تختی و خیابان مختاری بعد از یخچال خشتی و طبیعی دوره قاجار که احیا و مرمت شده و در بوستان «گلمحمدی» قرار دارد، مسجدی با نمای آجری و دلنشین چشم نوازی می کند. مسجدی که همیشه خدا پیرمردان محله روی سکوهای «پیرنشین» دو طرف ورودی اصلی؛ ورودی مردانه مسجد می نشینند و خاطرات دور و نزدیک محله را مرور می کنند. خاطراتی از خانه و خانواده جهان پهلوان «تختی»، از یخچال و یخ فروشی پدر جهان پهلوان، خانه شهید «تندگویان»، بازارچه گنبدی محله که حالا فقط سردر آن در کوچه شهید «باعاطفه پور» باقی مانده و… مسجد قندی درست به نام واقف خیر سازنده آن است.

دردی که سرانجام شیرین شد

مسجد قندی از خوش قصه ترین مساجد تاریخ ایران است و نام واقفی خیّر و موثر در تاریخ کشور را زنده نگه داشته. واقفی که چوب خوردن و فلک شدن او مشروطه خواهی را زودتر به ثمر رساند. قصه گران شدن «قند و شکر» در ایران قاجار، قصه جالبی است. تحمل جریان مشروطه خواهی روحانیت و مردم برای دربار قاجار سخت بود و به بهانه های مختلف دنبال سرکوب آن بودند. علاءالدوله، حاکم طهران یکی از مستبدترین مخالفان مشروطه بود.

گرانشدن قند از منی ۵ قران به ۷ قران را بهانه کرد. بازرگانان از جمله سیدهاشم قندی یکی از بزرگترین و خوشنام ترین بازرگانان قند را فراخواند. علت گرانی را پرسید و سیدهاشم گفت که به دلیل جنگ خاور دور؛ روسیه و ژاپن قند به موقع و کافی به ایران نمی رسد. علاءالدوله که دنبال بهانه بود نه رفع مشکل، گفت که تجار باید قند را قیمت قبل برگردانند. سیدهاشم قندی گفت که این شدنی نیست و ده صندوق قندی که دارد را به دولت می دهد و دیگر تجارت قند نخواهد کرد. علاءالدوله تعظیم نکردن سید و چند تاجر دیگر موقع ورود را بهانه و فلکشان کرد. احترام سیادت و سن و سال سیدهاشم را نکرد. این خبر خیلی زود پیچید. تجار داد تظلّم خود را به روحانیان بردند و مردم هم به حمایت از تجار و روحانیت ایستادند. مشروطه خواهی فراگیر و تقویت شد چنان که قاجار به زانو درآمد؛ سرانجام شاه در صاحبقرانیه فرمان مشروطه را امضاء و صدراعظم خود را که عامل اصلی اهانت به تجّار و روحانیت بود، عزل کرد.

صدا، دوربین، حرکت…

واقف مسجد قندی کم مسجد، حمام و مدرسه برای محله نساخته و از آن موقوفات حالا سه مسجد سرپا مانده. یکی همین مسجد و دو مسجد دیگر که یکی از آنها در خیابان شهید «فروزش» و دقیقاً به همین نام؛ «قندی» است.

مسجد قندی خیابان تختی معماری آجرچین و کاشیکاری زیبایی دارد به همین دلیل لوکیشن سریال های تلویزیونی و فیلم های سینمایی بسیاری بوده است. برای مثال سکانس زیبای ستاد ثبت نام واعزام به جبهه فیلم سینمایی «اخراجی ها» ی یک در صحن همین مسجد فیلمبرداری شد. دو عامل مهم در حفظ بنای این مسجد نقش داشته است نخست معماری صحیح که بنا را از نم، رطوبت و آسیب های جدی دور نگه داشته و دوم تولیت های دلسوز در ادوار مختلف و عِرق اهالی به دایر نگه داشتن مسجد قدیمی محله شان.

بادگیر یزد در تهران

بازدید از مسجد قندی پیشنهادی خوبی برای گردشگری است. روی سردرب مسجد در قاب کاشیکاری گل وبوته با زمینه سفیدرنگ و سبک معرق تاریخچه شناسنامه ثبت شده است. سال ساخت بنا ۱۳۲۷ ه.ق که معادل با ۱۲۸۵ ه.ش بنا شده است؛ همان سال امضای فرمان مشروطیت. چند ویژگی جالب در معماری این مسجد وجود دارد. ورودی مسجد طاق جناقی آجرچین؛ از مشترکات معماری بناهای مذهبی قاجار دارد. هشتی بعد از ورودی مانع از آن می شود که نگاه نامحرم و ناپاک به صحن مسجد بیفتد. بنای مسجد روی ۹ ستون آجری قرار گرفته و ایوان های قرینه جلوه ویژه ای به این عمارت مذهبی بخشیده است. مهمترین سبک کاشیکاری مسجد «معرق» و «معقل» است. درب های چوبی شبستان با طاقی معرق و پنجره های فلزی با طرح های زیبا چشم نوازی ویژه ای دارند. این مسجد در گذشته آب انبار و حجره های طلاب داشته که امروز کاربری دیگری پیدا کرده اند. غلام گردش های آجرچین و مورب مسجد به پشت بام مسجد راه دارند. نیم گنبد یا «گنبدک» های روی بام این قسمت از مسجد را هم زیبا کرده با این حال جذاب ترین قسمت هوایی بنا، وجود ۲ بادگیر اطراف نیم گنبد محراب اصلی مسجد است. بادگیرهای کوتاه آجرچین و مشابه بادگیرهای یزد که رطوبت و دم بنا را به بیرون منتقل می کند و هوای مطبوع را به داخل.

محراب مبارز هزارچهره

این مسجد دو محراب دارد. بدون انحراف و مسقیم بودن محراب اصلی این زمزمه را بین اهالی ایجاد کرده که استاد «لرزاده» در بازسازی بنا نقش داشته است. مسجد قندی مرمت های مختلفی به خود دیده تا سرپا بماند بازسازی اخیر مربوط به ۱۴۱۰ه.ق است که روی کاشیکاری لاجوردی با خط ثلث در قسمت زنانه مسجد به آن اشاره شده. دفتر هیئت امنای مسجد یکی از نقاط دیدنی آن به شمار می رود. روی دیوارها قاب عکس هایی از خادمان، ائمه جماعت و چهره های سرشناس فعال مسجد وجود دارد. یکی از بنام ترین مداحان اهل بیت(ع) که این مسجد به خود دیده حاج «علی اکبر ناظم» است. شاید جالب باشد بدانیم این مسجد نقطه عطف و سرآغاز مبارز شدن شهید «اسدالله گودرزی» یا همان مبارز هزار چهره؛ شهید «اندرزگو» معروف است که کمتر به آن پرداخته شده. خوشبختانه هیئت امنا و خادمان مسجد در طول سالها با رویی خوش پذیرای علاقمندان به تهران گردی و رهگذرانی بوده اند که مشتاق تماشای این مسجد آجرچین و زیبای قاجاری بوده اند.