واکنش کلیساهای مسیحی در برابر معنویت‌های نوپدید؛ از مقابله تا مکالمه/ نظر کلیسای کاتولیک درباره یوگا

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، احمدرضا مفتاح، استاد دانشگاه ادیان و مذاهب، در نشست علمی «جریان‌شناسی نقد معنویت عصر جدید در مسیحیت» که به صورت مجازی و از سوی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد، گفت: آنچه در کلیسا رخ داده، واکنش دوپهلو یعنی رسمی و غیررسمی نسبت به معنویت‌های نوپدید بوده است؛ در واکنش‌های رسمی این کار با تشکیل کمیته‌هایی و با استفاده از خرد جمعی انجام می‌شود و در واکنش غیررسمی هم افراد به عنوان اشخاص الهی‌دان و در جایگاه حقیقی موضع‌گیری دارند.

وی با بیان اینکه جریانات انجیل‌گرا، واکنش رسمی و جدی در برابر این معنویت‌ها داشته‌اند، افزود: اما کلیسای انگلیکن که کلیسای دولتی است و عمدتاً در انگلستان و به میزان کمتر در آمریکا پیروانی دارد، به تأثیرگذاری معنویت‌های نوپدید و چرایی ایجاد آنها و مسائل مرتبط به آن پرداخته‌اند؛ این کلیسا در واکنش‌های رسمی مستقیما خود را درگیر نقد این معنویت‌ها نمی‌کند و بیشتر رویکرد عملگرایانه و برخورد محتاطانه دارد، این کلیسا بیشتر به برخوردهای شبانی و مبهم توجه دارد و نمی‌توان واکنش جدی از آن مشاهده کرد.

واکنش جامعه مسیحی انگلیس در برابر معنویت‌های انحرافی

مفتاح تصریح کرد: کلیسای انگلیکن عمدتاً در حال رصد این گروه‌ها هست و توصیه می‌کند هیچ واکنش الهیاتی خاصی در برخورد با آنها لازم نیست. البته در خود فضای فرهنگی انگلیس از این جنبش‌ها به عنوان انحرافات مسیحی یاد می‌کنند و واکنش جدی در نقد آن دارند و حتی معتقدند که باید در برابر آنها به عنوان یک انحراف ویرانگر دست به عمل بزنیم، زیرا باعث می‌شود تا جوانان جذب شده و از دانشگاه و خانواده جدا شوند و دست به رفتارهای ضد اجتماعی و انحرافی بزنند.

وی افزود: برخی گروه‌ها مانند والدین یا گروه‌هایی از افرادی که قبلاً عضو این معنویت‌ها بوده‌، ولی پشیمان و جدا شده‌اند، تشکیل شده است و به اصلاح جذب‌شدگان به معنویت‌های نوپدید و نوظهور اقدام می‌کنند؛ مانند کمپ‌های ترک اعتیاد. حتی گاهی با زور و ربایش و دریافت وجوه مالی این کارها را انجام می‌دهند.

استاد دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به واکنش کلیسای پروتستانی آلمان در برابر این معنویت‌ها، اظهار کرد: در این کلیسا بیشتر بر مواجهه مدافعانه تأکید می‌شود، یعنی از ایمان مسیحی بر مبنای اصول دینی دفاع می‌کند و اگر در جایی آموزه‌ها زیر سؤال می‌رود، تلاش می‌کنند پاسخ بدهند؛ دفاعیه‌های مکاشفه‌ای، دیالوگی و سنتی سه نوع دفاعیه‌های این کلیسا است؛ دفاعیه سنتی بر مبنای دفاع از ایمان رسمی کتاب مقدس و مسیحیت است و این مسئله بیشتر در کلیسای لوتری صورت می‌گیرد؛ در مکاشفه عمدتاً بر مباحث آخرالزمانی تأکید می‌شود؛ دفاعیه‌های دیالوگی هم تأکید دارند تا مرزهای مسیحیت با سایر ادیان روشن شود و از سوی دیگر تلاش می‌کنند با سعه صدر و رویکرد همگرایانه وارد دیالوگ شوند و نه بترسند و نه زیاد امیدوار باشند.

استفاده معنویت‌های نوپدید مسیحی از سحر، جادو و فریب

وی اضافه کرد: کشیش فردریک از جمله کسانی است که تعابیر تندی مانند دین ویرانگر درباره جنبش‌های جدید و حتی صریحاً در برابر آنها موضع‌گیری دارد و معتقد است آنها فریبکاری می‌کنند و با شگردهایی مانند سحر و جادو می‌خواهند افراد را به خود جذب و جلب کنند. وی از تعبیر شست و شوی روحی به عنوان یکی از روش‌ها استفاده کرده است و آن را خطرناکتر از شست و شوی مغزی می‌داند. فردریک معتقد است که تلقین در این افراد باعث جلب آنها به این گروه‌ها است همچنین این معنویت‌ها با تمرکز بر مباحث جنسی جوانان را جذب می‌کنند. از دید وی، تلقین باعث پیروی بی چون و چرا از رهبر فرقه معنوی می‌شود.

استاد دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: وی در مقابله با این جنبش‌ها کمپین والدین را ایجاد می‌کند و در حقیقت برای والدین نگران برخورد شبانی دارد، به آنها اطلاعات می‌رساند و به دغدغه‌های آنها توجه دارد و رمز موفقیت او هم همین است ضمن اینکه از زبان ساده و مفاهیم آسان استفاده می‌کند و نه پیچیده. البته وی مداخله پلیس را نمی‌پسندد، اما نوعی مقابله با این گروه‌ها را قبول دارد و به خصوص بر پیشگیری تأکید زیادی دارد.

وی افزود: از جمله نقدهای دیگر در فضای آلمان بر این گروه‌ها التقاطی دانستن آنهاست؛ آنها را عمدتاً معجونی از باورهای سنتی پیشین از ادیان باطن‌گرای مختلف شرقی و غربی می‌دانند؛ حتی می‌گویند اینها علم و سحر و جادو را تلفیق کرده و دین و معنویت جدید ایجاد می‌کنند. نقد دیگر بر این گروه‌ها نامعقول بودن آنهاست و عمدتاً کسانی که جذب می‌شوند، از طریق شست و شوی مغزی و تلقین است؛ منتقدان حتی معتقدند که ادعاهای جوزف اسمیت، بنیانگذار کلیسای مورمون هم عمدتاً سحر و جادو هست و نه مکاشفه، اشاره دارند به اینکه برخی رهبران و معلمان جوزف اسمیت با امور سحرآمیز سر و کار دشته‌اند.

مفتاح با اشاره به واکنش کلیسای کاتولیک نسبت به این جریانات، تصریح کرد: کلیسای کاتولیک در ذهن ما عمدتاً با فضای تکفیر و تفتیش عقاید شناخته شده است و توقع داریم که برخورد تند با این معنویت‌ها داشته باشند و آنها را تکفیر کنند، اما کلیسای کاتولیک بر خلاف رویکرد گذشته خود از دهه ۱۹۶۵ دچار انعطاف زیادی شده و در قبال این گروه‌ها هم منعطف است؛ البته تکفیر در گذشته مفهوم متفاوتی با امروز در نظر کلیسا دارد و عمدتاً به مفهوم طرد است، مثلاً می‌گویند اگر کسی همسرش را طلاق بدهد و همسر دیگری بگیرد، به صورت اتوماتیک از کلیسای کاتولیک طرد می‌شود.

احساس خطر کلیسای کاتولیک از معنویت‌های نوپدید

وی اضافه کرد: کلیسای کاتولیک تا مدت‌ها به جنبش‌های جدید واکنش نشان نمی‌داد و می‌گفت که بیرون از فضای کاتولیک مسیحی است، اما بعداً احساس خطر کرد، زیرا مهمترین مسئله‌ در این جنبش‌ها مقابله با دین نهادینه شده و رسمی جامعه یعنی مسیحیت است. از سال ۱۹۸۶ به بعد کلیسای کاتولیک هم شروع به واکنش در برابر جنبش‌های معنوی جدید کرد، ولی برخلاف گذشته به این نتیجه رسیدند که باید از برخوردهای چکشی و تکفیر و طرد دست بردارند؛ البته کلیسا ابتدا گارد گرفت و محکوم و حتی طرد کرد، اما به تدریج مجبور می‌شود انعطاف نشان دهد.

وی تأکید کرد: این کلیسا دغدغه دارد که جنبش‌ها آسیب می‌رسانند، اما نمی‌خواهد صریحاً موضع‌گیری تند و تکفیری داشته باشد، زیرا برخی افرادی که جذب این گروه‌ها می‌شوند، به اصطلاح ما هم خدا و هم خرما را می‌خواهند و می‌خواهند گزینشی از آموزه‌های مسیحی را در کنار باورهای این جنبش‌ها داشته باشند.

چرایی جذب افراد به معنویت‌های جدید مسیحی

مفتاح تصریح کرد: کلیسا همچنین تحقیقاتی درباره اینکه چه عواملی باعث پیدایش این گروه‌ها هست داشته‌اند و عواملی را برشمرده‌اند؛ از جمله جست‌وجوی حس تعلق یعنی افراد دوست دارند به یک گروه و جریان تعلق داشته باشند؛ جست و جوی پاسخ مناسب، زیرا کلیسای کاتولیک می‌پذیرد که ممکن است این افراد پاسخ مناسب برای رفع نیازهای معنوی خود را از کلیسا دریافت نکرده باشند. دیگری جست و جوی هویت فرهنگی و نیاز به خاص بودن که دین رسمی نتوانسته به این موارد پاسخ لازم را بدهد.

وی با بیان اینکه موضع‌گیری‌های کلیسا بیشتر جنبه شبانی و توصیه‌ای دارد، از جمله اینکه باید به جوانان آگاهی داده شود که از خود مراقبت کنند یا از راه فرهنگسازی جلوی آسیب‌ها گرفته شود، ادامه داد: کلیسای کاتولیک با رویکرد آکادمیک وارد قصه شده و جمعی از دانشگاه‌های کاتولیک را به صورت یک شبکه دعوت به کار می‌کند تا فرقه‌های نوظهور را در پروژه‌های علمی مورد کنکاش قرار دهند تا قبل از هر موضع‌گیری رسمی فعالیت این گروه‌ها رصد و تحقیق شود.

مواجهه کلیسای کاتولیک مسیحی با یوگا

استاد دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی اظهار کرد: در دوره بندیکت شانزدهم، کلیسا سندی را خطاب به اسقفان این کلیسا صادر کرد که به بحث استفاده از مدیتیشن مرتبط بود؛ این سؤال برای آنها مطرح بود که آیا مسیحیان می‌توانند از چنین تکنیک‌های شرقی استفاده کنند؟ واکنش کلیسا در این باره جالب است، زیرا صریحاً آن را رد نکرده، بلکه گفته است که آیا این مدیتیشن مضر است یا خیر؟ در این سند در نهایت می‌گویند مسیحیانی که از این روش‌ها مانند یوگا استفاده می‌کنند فلسفه و الهیات پشت پرده آن نپذیرند و آن را به عنوان کیش و دین جدید نپذیرند که جایگزین دعای مسیحی شود؛ یعنی دغدغه معنویت مسیحی را دارد.

استاد دانشگاه ادیان و مذاهب اظهار کرد: یکی از موضوعات جالب توجه در رفتار کلیسای کاتولیک، اتخاذ رویکرد گفت‌وگو است، براساس آن چیزی که در شورای واتیکان دو احترام به سایر ادیان را پذیرفتند، پیشنهاد می‌دهند که کلیسا باید وارد دیالوگ و رابطه سازنده با این جنبش‌ها و رویکرد شبانی داشته باشد؛ وظیفه شبانی کلیسا این است که اگر فردی به هر دلیل دچار گناه شد و راه خود را از کلیسا جدا کرد، توصیه می‌کنند کلیسا ارتباط خود را با آن فرد قطع نکند، مثلاً اگر کسی طلاق گرفت، حق شرکت در عشاء ربانی را ندارد، در چنین مواردی فرد وقتی طرد شد، دنبال رویکردهای دینی دیگری می‌رود به همین دلیل کلیسا راهکار میانه ایجاد کرده است. کلیسا وقتی نتواند به لحاظ الهیاتی یک معضلی را حل کند، دست به دامن وظیفه شبانی می‌شود، می‌گوید افراد مطلقه را در کلیسا راه بدهند، ولی حق ندارند در عشاء ربانی شرکت کنند. رفت و آمدی داشته باشند و نوازش پدرانه کشیش نسبت به آنها کاملا حذف نشود.

وی در خاتمه گفت: کلیسا در مهمترین سند خودشان به عنوان «عیسی مسیح؛ ساقی آب حیات» رویکرد ایجابی اتخاذ کرده و می‌گویند حالا که آنها از راه معنویت دیگران را جذب کرده‌اند ما هم بر مباحث معنوی و عرفانی مسیحیت تاکید و تمرکز کنیم. در ضمن سند بخشی از گرایشات بیرون کلیسا را به تفکرات و نحله‌های روان‌‌شناسی نسبت می‌دهند. این کلیسا بر خلاف کلیسای قبلی که توضیح داده شد گروه‌های معنویت‌گرا را شیطانی تلقی نمی‌کند و بر دیالوگ و انعطاف در مواجهه با آنها تأکید دارد.