کرونا با «تبلیغ» چه کرد؟

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، نشست «بایدهای محرم ۱۴۰۰» با حضور حجت الاسلام محمدتقی وکیل پور، مشاور رئیس کل زندان‌های کشور و مدیر مؤسسه خطابه أمیربیان در محل رسانه رسمی حوزه های علمیه برگزار شد که ماحصل این گفت و گو را ملاحظه بفرمایید.

* در ابتدا ارزیابی خود را از حال و هوای فعلی تبلیغ در کشور برای ما بفرمایید.

در ابتدا به شما و دوستانتان خداقوت عرض می کنم و شاید در این گفت و گوها، راهبردهایی ارائه شود که برای خوانندگان و بینندگان این نشست، کاربرد داشته باشد.

مدل تبلیغی ما در کشور به تغییر آرایش جنگی نیاز داشت. ما اگر باور به این جنگ داشته باشیم و اگر باور کنیم که در مبارزه دائم هستیم، پس نیازمند تغییر آرایش جنگی هم هستیم؛ لذا کسانی که توانستند آرایش جنگی خوبی بگیرند همانند ایام اوج کرونا که مساجد هم تعطیل بود، موفق بوده اند و توانستند در فضای مجازی، فعالیت های جدیدی را آغاز کنند و اثرگذار باشند.

فردی که در حال مبارزه است، همیشه باید بداند شرایط فرق می کند؛ اهداف سر جای خود است؛ اما گاهی مدل تبلیغی متفاوت می شود.

کسانی که توانستند فضای خود را تغییر دهند، فضای تبلیغ در محیط او زنده بود؛ اما کسانی که نتوانستند، فقط نظاره گر بودند و این تلنگری بود برای کسانی که باید خود را به روز می کردند؛ لذا باید آماده بود.

حال و هوای تبلیغ در این دو سال متفاوت بود و نمی توان گفت به یک شکل بوده است؛ عده ای آرایش خوبی پیدا کردند و توانستند مدل جدید را تجربه کرده و تبلیغ خود را ارائه دهند.

البته کار در این ایام سخت تر شد؛ اما رشد و پیشرفت در آن بود و بسترهای جدیدی به وجود آمد؛ مثلا «مبلغان و بیمارستان»؛ «مبلغان و غسال خانه»؛ «مبلغان و بیماران فوتی» و … که هیچ ارتباطی با طلاب نداشتند؛ مبلغان با خانواده فوتی هایی که وقتی جانفشانی طلاب را در آرامگاه ها می دیدند، اعتقاداتشان عوض می شد؛ نه اینکه فقط در حد اینکه با ما خوش برخورد و خوش اخلاق شود؛ بلکه برای او ثابت شد که طلاب از جانشان گذشتند و در این فضای کرونایی حضور دارند.

* کرونا چه «دستاوردها» و چه «ضررهایی» برای تبلیغ ما داشته است؟

ما در کشوری هستیم که قائلیم هر زمان تهدیدی به وجود می آید، در آن فرصت است و حاج قاسم می فرمود: فرصتی که در تهدیدها هست، در خود فرصت ها نیست.

کرونا مصداق بارز این سخن شهید حاج قاسم سلیمانی است؛ کسانی که توانستند ورود پیدا کرده و از فضاهای جایگزین استفاده کنند، موفق بوده اند.

شما نگاه کنید آنجایی که مردم به صورت جدی در میدان بودند، گاهی ما طلبه ها در حاشیه بوده ایم؛ مثل موضوع شادی و خنداندن مردم که مبلغان به صورت جدی ورود نداشتند.

ما در ۲۵۰ نقطه کشور طرح «پارک پاک، ساحل سالم» را اجرا کرده و مشاهده کردیم که چه مقدار برای مردم جذابیت دارد؛ یک مقدار برنامه شاد که با اجرای یک طلبه انجام می شد و مردم را می خنداند، بسیار اثرگذار بود و مردم را همراه می کرد.

گاهی هم یک موضوع برای ما خیلی جدی بود؛ اما برای مردم آن جدیت را نداشت؛ مثل برنامه راهیان نور که برای ما خیلی مهم بود؛ ولی مردم به تخت جمشید بیشتر می رفتند.
ما متوجه شدیم آنجایی که برای مردم جدی است، ما هم باید جدی بگیریم؛ همانند مسئله کرونا که برای مردم حساسیت داشت و طلبه ها هم جدی گرفتند و در میدان حاضر شدند.

همچنین اربعین نقطه وحدت است؛ چون برای قشر غیرمذهبی هم اربعین مهم است، در کربلا حضور پیدا می کنند و جریان محرم هم همینطور است و باید در این برنامه ها، ارتباطات جدی گرفت و کار تبلیغی انجام داد.

با کرونا، پیوند و وحدتی بین مردم، نظام، انقلاب و روحانیت ایجاد شد؛ در کرونا پای جان به میان آمد و مردم متوجه می شوند که حرکات روحانیت که پای میدان آمده و در قبرستان ها و غسالخانه ها حضور مستمر داشتند، برای ریا یا نمایش نبوده است؛ کرونا با کسی شوخی نداشت.

غسالخانه بسیار ترسناک بود؛ وقتی طلبه ها «گان» را می پوشیدند، «شید» بر روی صورت می زدند و دستکش به دست کرده و ماسک چند لایه می زدند، بسیار کار را سخت می کرد و عرق تمام وجودت را می گرفت.

مردم طلبه ها را با این وضع می دیدند؛ آن غسال؛ آن خانواده ای که عزیز دلشان فوت کرده بود، طلبه ها را با این حالت می دیدند؛ او حتی نمی توانست زیر تابوت برود؛ اما طلبه ها از غسال خانه تا نمازخواندن و تدفین پای کار بودند.

مادر شخص فوت کرده بود؛ اما کسی داخل قبر نمی رفت و جنازه را رها می کردند؛ ولی طلبه های عمامه به سر بودند که از صفر تا صد کار را انجام می دادند و مردم می دیدند.

فرق دیگر این بود که طلبه ها میدان دار شدند؛ وقت انجام کار بسیار مهم است؛ ترس الان کرونا همانند قبل نیست و مردم متوجه داستان شده اند؛ اما اوائل بسیار ترسناک بود و طلبه ها معبر را باز کردند و آن فرصت، سرمایه ای بود که به سبد نظام و حوزه و روحانیت ریخته شد.

تهدید کرونا هم این بود که عیار انسان ها مشخص شد و حرف تا عمل آدم ها را نشان داد؛ ما اگر بخواهیم در وادی طلبگی صحبت کنیم، باید بگوییم برخی از افراد هم بودند که خود را نشان دادند.

یک سری اتفاقات در کشور شاخص است؛ همانند فتنه ۸۸ که رهبر انقلاب فرمودند شاخص بود و کرونا هم شاخصی در کشور بود انسان ها را نشان داد.

تهدید آنجایی بود که هر کسی نتوانست در این فضای کرونایی کاری انجام دهد، یا منزوی شد، یا حذف شد.

عیار برخی از انسان ها در ایام کرونا مشخص شد؛ همانطوری که مردم برخی مساجد و قبرستان ها و غسال خانه ها را با حضور طلبه های عمامه به سر دیدند، برخی از طلبه ها را هم دیدند که مسجد را تعطیل کردند و رفتند و حتی صدای اذان هم از آن مسجد پخش نشد.

برخی از روحانیون محلات، خدمات اجتماعی و خدمت رسانی به اهالی محله مثل سالمندان را آغاز کردند؛ ختم مجازی برگزار کردند، ختم حضوری با تعداد کم را برای خانواده های داغدیده برگزار کردند که اثرات بسیار زیادی داشت.

در ابتدای کرونا، سرمایه ویژه ای برای اشخاصی به وجود آمد که در کف میدان بودند و خدا در آن زمان، یک امتحانی گرفت و برخی قبول شدند و برخی نمره قبولی نگرفتند.

* کرونا همچنان با ماست و از آن طرف، وارد محرم ۱۴۰۰ شده ایم. برای برخی از طلاب، فضای تبلیغی فراهم است و در محافل و مجالس حسینی حضور پیدا کرده و أدای وظیفه می کنند؛ اما به خاطر برخی محدودیت ها، برای بعضی از طلاب، این فضا فراهم نیست و از این اوضاع، ناراحتی درونی دارند که نمی توانند رسالت طلبگی خود را انجام دهند. توصیه شما برای این دو قشر چیست؟ طلابی که رفتند، چه کارهایی انجام دهند و طلابی که نرفته اند، با چه مدل های جدیدی می توانند کار کنند؟

خواهش بنده این است که فضای مجازی را که از تأکیدات رهبر معظم انقلاب هم هست، جدی بگیرند؛ می توان در این فضا تبلیغ فامیلی داشت؛ در گروه های فامیلی کار کنیم و از این فضا غافل نشویم؛ تالار گفتگو در برخی پیام رسان ها وجود دارد و می توان از این فضا به خوبی استفاده کرد.

طلبه در جمع خانوادگی خود دارای محبوبیت و مقبولیت است و این دو مقوله، موفقیت او را به همراه خواهد داشت.

گاهی می توان در این تالار گفت و گوها مجری بود و سخنرانی را دعوت کرد و چون به صورت مجازی می تواند با شما همراه شود، مهم نیست که حضور فیزیکی داشته باشد؛ حتی در ماشین و در حال رانندگی هم می تواند با شما همراه شود.

برای فعالیت در فضای مجازی، ایده های بسیاری وجود دارد که می توان پیگیر بود و انجام داد.

یکی از برنامه هایی که برخی از طلاب انجام می دهند، کتابخوانی در فضای مجازی است؛ به این صورت که یکی از کتاب های خوب را انتخاب کرده و در کنار خواندن متن کتاب، توضیحاتی را هم ارائه می دهد که برای مخاطب جذاب است.

برگزاری دوره های گوناگون در فضای مجازی بسیار مناسب است و مردم مسائل کاربردی را دوست دارند و گاهی هزینه پرداخت می کنند که در این دوره ها شرکت کنند.

بنده در دادسرای ارشاد و زندان ها با بزهکاران کار می کنم؛ برخی از این اشخاص از شاخ های اینستاگرام، فعال فضای مجازی، بلاگرها، مدلینگ ها و … هستند. گاهی در گفت و گوهایی که با این افراد داشته ام، می گفتند برای ۱۵ ثانیه استوری (نه استوری تبلیغاتی که از بابت آن فلان مقدار پول می گرفتم)، ۱۵ هزار کامنت برای من آمد و نظرات خود را درباره آن استوری چند ثانیه ای بیان می کردند.

اینکه رهبر انقلاب می فرماید فضای مجازی، فرصتی است که حرف خود را به هزاران انسان برسانی، همین مسئله است.

روی دیوار دادسرای ارشاد تهران این جمله را نوشته بودند: «رفیق خوب اونیه که نتونی کنارش گناه کنی؛ راستی رفیقت کو؟». من این جمله را در جاهای مختلف در فضای مجازی استفاده می کنم و اثرات خوبی دارد و بارها دیدم که این افراد به این جمله ای که بر روی دیوار درج شده، دقت می کنند و بر روی آنان اثر دارد.

گاهی سیل و زلزله که می شود، اولین تماس هایی که با بنده گرفته می شود، همین افراد هستند که با آنها در زندان آشنا شدیم؛ چون کارهای انسانی و خدمات اجتماعی را دوست دارند و می آیند.

یکی از برکات کرونا این است که دایره مخاطبین ما را مطابق با سخن آقا به قشر “خاکستری رو به تاریک جامعه” برده است؛ یعنی خود به خود در صفحه اینستاگرام و … انسان های خاکستری هم می آمدند؛ شاید این شخص در مسجد نیاید؛ اما در فضای مجازی حضور دارد و گاهی سخن شما را می شنود.

مخاطبینی که گاهی روی دستشان می نویسند: «من بد نبودم؛ من بلد نبودم» یا شخصی را در زندان ورامین دیدم که روی دست خود خالکوبی کرده بود: «هر کیفی کیفری دارد».

شما کافی است که به این افراد یک جمله اثرگذار بگویید و اثر خود را می گذارد.

آقای پناهیان می گفت که وقتی توئیت می زنی، یک منبر خود را می خواهی یک جمله کنی؛ گاهی وقت ها باید برای یک توئیت خود چند ساعت فکر کنی و همین کار، شما را خلاّق می کند.

باید نشست و فکر کرد و از مطالب خودمون، یک جمله خوب و اثرگذار دربیاوریم تا بتوانیم مؤثر باشیم و در مخاطب ما اثر بگذارد.

وقتی جمله خوبی انتخاب شود، پخش هم خواهد شد و مخاطبان بیشتری پیدا خواهد کرد.

در فضای حقیقی و حضوری نیز تعاملات یک مبلغ بسیار مهم است. ما در فضای تبلیغ در بازار کم کار کرده ایم و به نوعی فراموش شده است. مخاطبان بسیاری در بازار وجود دارد و می توان فعالیت تبلیغی داشت.

دلیل اصلی حضور بنده در بین بزهکاران و زندانیان است که هر زمانی که قصد رفتن به مسجد را داشتم، از پارک عبور می کردم و با افراد مختلف سلام و علیک داشتم. یک بار دیدم شخصی در حال کشیدن شیشه است؛ به او سلام کردم و گفت: «تو ما رو می بینی؟ ما کجای زندگی شما هستیم؟» بعد نشستم و برای او صحبت کردم و این مسئله بارها برای افراد مختلف تکرار شده است.

ما با این کار، در زمین آنان بازی می کنیم و همین کار سبب می شود که از ما سوال کند هیأت شما کجاست؟ با این کار، او به دنبال شما می آید و جذب می شود.

امروز شاید برخی مساجد و هیئات تعطیل باشد؛ اما حریم مسجد و هیأت ما که تعطیل نیست؛ حضور در پارک؛ حضور در منزل مردم؛ حضور در مدرسه؛ حضور در قبرستان؛ حضور در مجالس ختم و … از کارهایی است که می توانیم انجام دهیم و اثرگذار است.

مدل پیامبر (ص) هم این بود که حتی با غیرمسلمان هم رابطه داشتند و به آنان سر می زدند؛ بنده همیشه به خودم می گویم آیا پیامبر (ص) نمی توانستند از کوچه دیگری بروند تا مورد آزار و اذیت قرار نگیرند؟ یا به نحوی بروند که مخالفان نتوانند آشغال و … بر سر ایشان بریزند؟ ایشان این کار را انجام می دادند تا افراد را جذب کنند.

امروز کرونا فرصتی را برای ما ایجاد کرده است که سراغ حریم ها (حریم مسجد) برویم. چند وقت است که به پارک محله سر نزدیم؟ چند وقت است که به مغازه ها سر نزده ایم؟ همین حضور در میان مردم و … اثر دارد.

* جنابعالی به عنوان مدیر مؤسسه خطابه أمیربیان چه پیشنهادی برای موضوعات منابر محرم امسال دارید؟ طلبه ها در چه موضوعاتی باید صحبت کنند؟

منبرهای این دوره خیلی حساس شده است.

یک زمانی اگر شخصی منبر خوبی نمی رفت، مردم می گفتند منبر خوبی نبود؛ اما اگر در محتوای منبرهای امروز خوب کار نکنیم، انحراف ایجاد می کند.

محور گفتمانی که در کشور پیشنهاد داده شده است، «مسئولیت پذیری» است.

ما همه مسئولیم که در کنار رئیس جمهور منتخب بایستیم و مسئولیت قبول کنیم؛ ما اگر این شخص را بر سرکار آوردیم، باید مسئولیت هم بپذیریم و تلاش کنیم.

باید نسبت به اطرافیان، خانواده، خودمان، همسایه تا نسبت به نظام و انقلاب و خون شهدا و … مسئولیت بپذیریم؛ آقای رئیسی به هیچ وجه به تنهایی نمی تواند کاری را از پیش ببرد؛ باید همه مردم کمک کنند تا از مشکلات موجود گذر کنیم؛ لذا حضرت آقا در حکم تنفیذ آقای رئیسی فرمودند شعار مردمی بودن نباید فراموش شود؛ این یعنی مردم همه کاره هستند؛ احترام و تکریم و دیدن مردم یک طرف و از آن طرف، مسئولیت دادن به مردم و پای کار آمدن مردم.

امروز نیاز جدی وجود دارد که یک عده بیل به دست وسط بیایند؛ اگر مردم بیایند، گل و لای شهری همچون پلدختر با آن حجم از گل و لای پاکسازی می شود؛ مگر حاکمیت به تنهایی می توانست مشکلات این شهر را حل کند؟ حضور مردم در پای کار، همانند همان یک لیوان آب است که اگر مردم بریزند، اسرائیل نابود خواهد شد.

نگاه امام راحل این بود که یک لیوانی که هر نفر می ریزد، بسیار مهم است و بحث مسئولیت پذیری است.

مردم باید احساس مسئولیت کرده و در کنار رأیی که داده اند، باید کمک هم برسانند. دولت به تنهایی نمی تواند و نیاز است یک جایی مردم به وسط بیایند و کمک برسانند و مسئولیت پذیری داشته باشند.

حضور مردم در مسئله تاسوعا و عاشورا مشخص کرده است که بدون اینکه دولت یک ریال هزینه کند، تمام مردم در این دو روز مهمان أباعبدالله الحسین (ع) هستند و غذایی در منازل پخته نمی شود. یعنی «ما می توانیم».

در محرم خوب می فهمیم که هر کسی نسبت به دیگران مسئول باشد، همه چیز به درستی به پیش خواهد رفت و انجام خواهد شد.

* جنابعالی در فضای شهدایی، تسلط و انس خوبی دارید؛ مبلغان ما از این فضا به چه مقدار می توانند استفاده کنند؟

در پاسخ به این سوال، سخن یکی از بزهکاران را در زندان رجایی شهر بیان می کنم. دیدم عکس حاج قاسم را به دیوار زده و بهش گفتم: با حاج قاسم چطوری؟ گفت: «تعصبش رو می کشم».

مگر می شود این افراد به راحتی عکس کسی را بزنند؛ ولی مشاهده می کردیم که عکس زیادی از حاج قاسم را به درب و دیوار زندان چسبانده اند.

یکی از اینها به من گفت: «با اینها میشه زندگی کرد»؛ چه چیزی بهتر از این مسئله که از ظرفیت شهدا استفاده کنیم.

هر مسئله ای را که به افراد بگوییم، می گویند چه کسی این کار را انجام داده؟ چه کسی توانسته این کار را انجام دهد؟ که در پاسخ می گوییم: شهید مرتضی قربان‌خانی، شهید محمدرضا شفیعی، شهید کریمی، شهید معماریان.

طلبه ها بیایند چند خاطره از شهدا را حفظ کنند. مثلا اگر در اتوبان همت تهران با کسی همسفر بودیم، از خاطرات شهید همت و ویژگی های اخلاقی او بگوییم.

وقتی یک سری مبانی دینی را برای مردم می گوییم، می پرسند چه کسی این کارها را انجام داده؟ خیلی کار سختی است که در اینجا می توانیم از شهدا نام ببریم و خاطراتشان را بیان کنیم.

مثلا می گویند چه کسی می تواند مبارزه با نفس کند؟ خیلی کار سختی است که می توانیم از شهید ابراهیم هادی، حسین خرازی و … مباحثی که درباره این موضوع از این شهدا وجود دارد، سخن بگوییم.

بنده در بند قاتل ها هم درباره شهدا حرف می زنم. دو هفته قبل در زندان تهران بزرگ با شروری مشغول صحبت شدم. به من می گفت: می خواهم جای خوب بمیرم و شرمنده شهدا شدم؛ من برای بی بی زینب دلم می سوخت.

این شخص از کسانی بود که در پرونده او تجاوز به عنف نمی دیدی و می گفت: «کمربند خودم را جایی باز نکردم»؛ اما بزن بهادر بود و دعواهای بسیاری انجام داده بود.

اکثر بزهکاران به من می گفتند که چقدر این شهدا «مشتی» هستند؛ من دوست دارم کتابی بنویسم با عنوان «شهدای مشتی» و این عنوان رو از این افراد یاد گرفتم.

اولین نکته برای مبلغان این است که مطالعه داشته باشند؛ بدون خشاب خالی نمی توان جنگید؛ خاطرات شهدا پیوند بسیاری با واقعه کربلا دارد؛ بین علی اکبرهای حسینی و علی اکبرهای خمینی ارتباط زیادی هست.

یکی از کارهایی که می توان انجام داد، برگزاری مراسمات در بین قبرهای شهداست؛ جلسات روضه را در گلزار شهدا برگزار کنید و واقعا اثرگذار است.

نشست و برخاست با خانواده شهدا فقط به تکریم نیست؛ بلکه اطلاعات و نکات بسیاری دست انسان می آید که می تواند از آن استفاده کند.

یکی دیگر از کارهایی که می توان انجام داد، این است که هرچه از شهدا یاد گرفتیم را به صورت مجازی هم منتشر کنیم.

دادن ضریب رسانه به این مباحث بسیار مهم است و اثرگذار خواهد بود.

* بسیاری از طلاب در موضوع تبلیغ با مشکلاتی مواجه هستند؛ طلبه چگونه می توانند مبلغ خوبی شوند؟

منطقه با منطقه متفاوت است؛ مخاطب شناسی بسیار مهم است؛ ما طلبه ها محتوا داریم؛ اما گاهی نسخه اشتباه می دهیم؛ چون مخاطب خود را نمی شناسیم.

برای دل درد نمی توان قرص سردرد داد؛ اگر مخاطب را بشناسیم، می توانیم مباحث مورد نیاز آنان را ارائه کنیم و با ارائه مطالب درست و به جا، می توانیم در مخاطبان خود اثرگذار باشیم.

شناخت از مخاطب کمک بسیاری به مبلغان خواهد کرد.

مشکل ما در معاینه است؛ وقتی معاینه خوبی نداشته باشیم، نمی توانیم نسخه خوبی بدهیم؛ با شناخت مناسب از مخاطب، می توانیم محتوای مورد نیاز آنان را ارائه نماییم.

اگر مبلغی می خواهد در منطقه ای حضور پیدا کند، باید پیش از حضور در آن منطقه، شناخت از افراد، مشکلات، معضلات و … پیدا کنند.

طلبه ها باید با مردم زندگی کنند تا بتوانند خوب صحبت کنند و خوب نسخه بدهند.

* یکی از شبهات مطرح در جامعه این است که برخی از مسئولان به دنبال کم رنگ کردن مناسبت های مذهبی هستند و پشت پرده هایی برای محدودکردن مراسمات محرم و رمضان و … وجود دارد. تحلیل شما از این سخنان چیست؟

آدم های مغرض وجود دارند؛ ولی بهتر است به این مسائل به صورت واقع بینانه نگاه کنیم؛ شاخص برای ما آقاست؛ وقتی رهبر انقلاب هرچه این افراد می گویند، می پذیرد، ما هم باید تابع ایشان باشیم.

ایشان فرمودند این ویروس، منحوس است؛ اما می گویند باید ماسک خود را بزنید و رعایت کنید و ما هم باید تابع باشیم.

ما در این جریان باید شاخص داشته باشیم و شاخص ما، سخنان آقاست. رهبر انقلاب، دیده بان ماست و باید به ایشان اطمینان کرد؛ ما در کنار سنگر هستیم و ایشان بر روی دکل قرار دارند؛ باید این مسئله را مراقبت کرده و در زمین دشمن بازی نکنیم. اگر ارتباط با دیده بان انقلاب حفظ شود، در زمین دشمن بازی نمی کنیم.

از آن طرف، قطعا افرادی هستند که می خواهند این مراسمات کمرنگ شود؛ پس باید خطاها را تذکر داد و منفعلانه عمل نکرد؛ باید بگوییم که اگر قرار است برای مراسمات، محدودیت ایجاد شود، چرا برای سفرهای ترکیه، کیش و … محدودیت ها کمتر نمی شود؟

برخی مسئولان اعلام می کنند سفر با هواپیما ضرورت دارد و باید برقرار باشد؛ در حالی که در آن فضای کوچک همه کنار هم می نشینند؛ حال که می گویند این سفرها ضرورت دارد؛ ما هم اعلام می کنیم عزاداری برای أباعبدالله الحسین (ع) ضرورت دارد و حتی در بیابان هم که شده، ما عزاداری خود را انجام دهیم.

شاید این کرونا آمد تا «حسین» را به خیابان ببریم و برای او عزاداری کنیم؛ عزاداری ها به پشت بام ها رفت، به فضاهای باز رفت.