وقف برمبنای شرایط جفرافیایی و اجتماعی باید باشد/ دولتی شدن موقوفات آسیبی جدی است

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، وقف از جمله عقود معینی است که در فقه اهل سنت و امامیه از اعتبار خاصی برخوردار است. یکی از خصوصیات انسان مؤمن تخصیص دادن قسمتی از مالش برای نیازمندان و یکی از بهترین نوع تخصیص مال، وقف است که مؤمن بخشی از مالش را در جهت رفع مشکل موسسه‌های خدمات رسانی به اجتماع و نیازمندان وقف می‌کند که دائماً صرف آن شود.

 همزمان با فرارسیدن دهه وقف با هموطن حنفی مذهب، محمد صدیق دهواری، فعال رسانه ای، نویسنده و مترجم تاریخ اسلام بلوچستان پیرامون جایگاه وقف در اسلام و آسیب شناسی این سنت حسنه در شرایط امروز به گفتگو نشستیم که مشروح آن از نظر می گذرد؛

وقف در اسلام چه جایگاهی دارد؟

درتعالیم دینی و در آیات و روایات، کلمه وقف ذکر نشده است اما صدقه جاریه، و زکات و انفاق ازمباحث و عناوینی است که در اسلام توجه زیادی به آن شده است.

آیات قرآن کریم به انفاق و صدقه و کمک به نیازمندان و مستمندان و امور عام المنفعه و فی سبیل الله تاکید زیادی دارد. که یکی از مصادیق صدقه همین وقف نیز می تواند باشد که از استمراریت بیشتری در بهره برداری برخورارمی باشد روایاتی نیز که از نبی مکرم اسلام و بعد در سیره خلفای راشدین و ائمه بزرگوار داریم همه بر این موضوع تاکید دارند.

در مذاهب فقهی شیعه و سنی نیز مطرح شده که واقف با چه شرایطی وقف خود را انجام دهد و ملک وقفی تابع چه شرایطی هست و بهره برداران تابع چه شرایطی هستند و چه استفاده هایی می کنند، این ها همه نشان از جایگاه وقف در تعالیم و آموزه های اسلامی است.

موردی از سنت پیامبر که به این موضوع پرداخته شده باشد را بیان کنید.

پیامبراسلام صلوات الله و سلامه علیه می‌فرماید «اذا مات الانسان انقطع عمله الا من ثلاث»؛ یعنی وقتی انسان را دفن می‌کنند سه چیز از او قطع نمی‌شود یکی فرزند صالحی که برایش دعا می کند؛ دیگری صدقه جاریه یا علمی که از آن دیگران بهره می برند. وقف یک صدقه جاریه است که بعد از مرگ انسان نیز همچنان خیرات و برکات آن به انسان می‌رسد. کسی که علم خود را نشر می دهد نیز از مصادیق وقف می تواند باشد.

موقعی که مسلمانان از مکه مکرمه به مدینه منوره هجرت کردند، آب مدینه شور بود. شوری این آب باعث برخی بیماری‌ها شد. چاه آب شیرینی به نام «بئرمعونه» وجود داشت که مالک آن یک یک یهودی بود. او برای فروش این چاه مبلغ زیادی را درخواست کرد. پیامبر فرمودند هرکسی این چاه را بخرد خداوند چند برابر به او در بهشت عطا می‌کند. براساس شواهد تاریخی عثمان بن عفان یکی از صحابه آن را خرید و وقف عام کرد تا تمامی اهالی مدینه بتوانند از آب این چاه استفاده کنند. پیامبر از همان زمان حضور در مدینه برای رفع مشکلات اجتماعی بر وقف تاکید داشتند.

چطور وقف می تواند به توسعه اجتماعی کمک کند؟

در همین مثالی که مطرح شد، وقف کردن آب چاه منجر به رفع مشکلی از جامعه شد. این سنت در مناطقی مانند سیستان و بلوچستان که عموم مردم برای تامین آب مشکل داشته‌اند از گذشته تا به الان رواج داشته است. مردم سهمی از اب قنوات و حتی زمین های کشاورزی خود را وقف می کردند. نخیلاتی را وقف می کردند،که عموم مردم از آن استفاده کنند.

اینگونه وقف‌ها می‌تواند به فقرزدایی منجر شود. چرا که کسانی بودند که نخلستان نداشتند و در فصل برداشت از محصول این نخلستانهای وقفی استفاده می کردند. وقف مکتب‌خانه‌ها و وقف برای مساجد از جمله موضوعات پررنگ دیگری است که در این مناطق رواج دارد.

امروزه بهترین موضوع برای وقف چیست؟

برحسب مناطق و شرایط خاص جفرافیایی هرمنطقه فرق می‌کند. مثلا در منطقه ما درمانگاه ها بسیار کم هست. درجاهای دیگر نیاز به آموزشگاه هست. ممکن است در جایی نیاز به کتابخانه باشد. امروزه یکی از مشکلات و معضلاتی که جامعه بلوچستان با آن دست به گریبان است بحث آب آشامیدنی است.

درگذشته ما در سیره پیامبر خدا علیه صلواه الله وسلام، مخصوصا سیدنا امیرالمومنین علی ابن ابی طالب رضی الله تعالی عنه داریم که ایشان چاه های زیادی را در مسیرها حفر می‌کردند. این چاه ها در مسیر کاروانها حفر می شد تا مردم بتوانند رفع تشنگی کنند. امروزه می‌توان در قالب‌های دیگر به رفع مشکل بی آبی کمک کرد. مثلا خرید تانکر آب یا لوله کشی آب  یا حفرچاه ها یا کمک به دولت که در بسیاری از روستاها از تامین لوله کشی ناتوان و عاجز شده است. این می تواند یک وقف عامی باشد که مردم می توانند ازآن استفاده کنند.

واقف می تواند در جهت باسواد کردن جامعه و رسیدن به علم و دانش و تعالی وقف داشته باشد.

چطور می توان این فرهنگ را درجامعه ترویج داد که در موضوعاتی مثل آب یا مسائل فرهنگی، وقف داشته باشند؟

در گذشته هم افرادی بوده‌اند که کتابخانه خودشان را وقف می‌کردند. وقف برای مساجد زیاد است و البته مسجد جایگاه خاص خودش را دارد. اما  مساجد را می توانیم از راه کمک های دیگر و کمک های خارج از وقف بنا کنیم.

وقف امروزه می‌تواند در راستای ارتقاء فرهنگی و چاپ کتاب و گسترش محیط‌ های آموزشی برای نیازمندان باشد. علماء و مجتهدان دینی باید این موضوعات را تبلیغ کنند. خود وزرات اوقاف می تواند دراین راستا کارگاهی را تشکیل بدهد یا سخنرانی داشته باشد و مردم را به این سمت تشویق کند. صداوسیما و رسانه ها و متخصصین علوم اسلامی و آموزه‌های دینی هم می توانند به این بخش جامعه کمک کنند و آنها را هدایت کنند.

مهم ترین آسیبی که موقوفات در کشور ما با آن مواجه هست چیست؟

به صورت دولتی درآمدن اداره موقوفات یک آسیب جدی است. مردم تصور می‌کنند که فقط عده‌ای خاص از موقوفات استفاده می‌کنند. این ذهنیت سبب شده که عده‌ای به دنبال وقف نباشند. باید ساز و کاری طراحی شود که مانند گذشته اداره موقوفات عام جنبه عمومی و مردمی پیدا کند.  وقتی که مردم ببینند موقوفات گره گشایی دارد و از سویی احساس نکنند که کار تماما دولتی است به وقف تشویق می شوند.

اگر امروز خودتان بخواهید وقف کنید، در چه حوزه ای وقف می کنید؟

در حوزه آب آشامیدنی و در حوزه فرهنگ