مفهوم «شفاعت» از منظر تشیع و مسیحیت کاتولیک

به گزارش اختصاصی ردنا (ادیان نیوز)، دکتر احمدرضا مفتاح، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، در نشست علمی «مقایسه تطبیقی شفاعت در شیعه و مسیحیت کاتولیک»، با اشاره به اینکه براساس باور مسیحیان خداوند پسرش را بر صلیب کشید تا کفاره گناهان پیروان عیسی(ع) باشد و گویی راه را باز کرده تا نجات شامل حال همه شود، گفت: البته شرط آن ایمان به عیسی مسیح(ع) است و اگر کسی ایمان آورد باید غسل تعمید کند، یعنی آمرزیده شود. در آمرزیدگی صحبت از این است که با انجام این غسل آیا انسان واقعا پاک می‌شود یا اینکه همان است که بود ولی بخشیده شده است.

وی اضافه کرد: همه مسیحیان اینکه فیض خدا عامل نجات انسان است را قبول دارند ولی آیا در کنار ایمان، عمل هم لازم است و عمل جزء ذات ایمان است یا خیر؟ اگر عمل جزء ذات ایمان باشد در این صورت اگر کسی مرتکب گناه شود کافر خواهد شد، این نگاه شبیه نگاه مرجئه است ولی دیدگاه امامیه این است که عمل جزء ذات ایمان نیست و ارتکاب گناه باعث کفر نیست بلکه آن مؤمن فاسق می‌شود. در کلیسای کاتولیک هم می‌گویند در ایمان، عمل هم لازم است لذا این نوع کلیسا شعائرمحورتر از کلیسای پروتستان است.

مفتاح بیان کرد: مارتین لوتر که خودش فردی بنیادگرا و دیندار بوده است می‌گوید مفهوم عدالت در کتاب مقدس همواره برای من ترسناک بود و ادعای مکاشفه کرده و به این نتیجه رسیده که آمرزیدگی خداوند براساس عمل انسان نیست، بلکه بر اثر عنایت خداوند است؛ او معتقد است که عمل، شرط نیست ولی به معنای آن نیست که در گناه آزاد هستیم.

رئیس دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب اظهار کرد: در کلیسای کاتولیک و ارتدکس التزام عملی به دین را بیشتر شاهد هستیم، ولی مارتین لوتر، اصل را ایمان می‌داند، وی نگاه عقلانی ندارد و بیشتر از منظر عرفانی به موضوع نگاه می‌کند، وی معتقد است کسی که ایمان بیاورد خود خدا کاری می‌کند که عمل صالح هم بر ایمان او مترتب شود، البته ما می‌توانیم به آن اشکال کنیم که خیلی از افرادی را سراغ داریم که مدعی ایمان هستند ولی عمل صالح چندانی هم ندارند.

ایمان؛ عامل اصلی نجات

وی در ادامه با اشاره به شفاعت از منظر شیعه، تصریح کرد: از منظر شیعه، تردیدی نیست که ایمان عامل اصلی نجات است و عمل هم جزء لوازم است و عامل دیگر، رحمت الهی است که نمی‌توان نادیده‌اش گرفت و آن چه شیعه را متمایز کرده است چگونگی و مصادیق شفاعت و شفاعت‌کنندگان است زیرا اصل شفاعت مورد اتفاق همه مسلمین است گرچه وهابیت دنبال بهانه‌هایی است تا با پررنگ جلوه دادن این مسئله علیه شیعه موضع بگیرند.

وی افزود: شفاعت در برابر وتر، به معنای جفت و دو چیز و ضمیمه شدن چیزی به چیز دیگر است یعنی شخصی نقصی دارد و نیازمند مکمل است؛ امام خمینی(ره) تصریح  فرموده است که شفاعت به معنای آن است که فرد باید کاری بکند که بتواند مشمول شفاعت باشد یعنی ربط و نسبتی با اهل بیت(ع) داشته باشد؛ تعبیر ایشان جفت شدن دو نور است و این مسئله وجه تمایز شفاعت در شیعه و مسیحیت است. شهید مطهری هم معتقد است که شفاعت از طریق نفوس کامل مشمول افراد می‌شود.

مفتاح با تاکید بر اینکه آیاتی در قرآن وجود دارد که جنبه سلبی شفاعت را مورد بحث قرار داده است تا خیال افراد از گناه کردن راحت نشود، افزود: در برخی روایات به شیعیان هشدار داده است که مبادا مسئله شفاعت شما را به ارتکاب بی پرده و آزاد گناه وا دارد و شیطان شما را فریب دهد. شفاعت عمدتا برای جلوگیری از یاس انسان است زیرا یاس باعث افزایش گناه می‌شود و خود یاس هم بزرگترین گناه است.

وی اضافه کرد: در جهان مسیحیت کسانی که اجمالا با دیدگاه شیعه در مورد امام حسین(ع) آشنا می‌شوند سوء برداشتی برای آنها ایجاد می‌شود و فکر می‌کنند چیزی که شیعیان قائل هستند دقیقا همان چیزی است که در مسیحیت وجود دارد. برخی ممکن است دچار توهم شوند و به قول شهید مطهری تفکر مرجئه‌ای داشته باشند.

شفاعت از منظر شیعه مشروط است

مفتاح درادامه به دو دسته روایت اشاره کرد و گفت: دو دسته روایت داریم ولی آنچه بیشتر دوست داریم مطرح کنیم فضائل‌الشیعه است؛ مثلا اینکه پیامبر(ص) فرمودند که شیعه فائزون هستند یا کسانی که بر امام حسین(ع) گریه کنند چه جایگاه والایی دارند، این در حالی است که به روایات اوصاف شیعه کمتر می‌پردازیم؛ روایت شده است که امام صادق(ع) فرمودند شفاعت ما به کسانی که نماز را سبک بشمارند نمی‎‌رسد و مؤمن کسی است که آوازه زهد او را زنان پرده‌نشین بشنوند، یعنی کلی شرط و شروط دارد که برخی از آنها خیلی سنگین است.

وی افزود: اگر گفته شده کسی که شیعه است جهنم نمی‌رود امان‌نامه به دست او نداده‌اند زیرا شیعه کسی است که پیرو و رونده راه اهل بیت(ع) است نه اینکه صرفا مدعی محبت او هست.

مفتاح گفت: در مجموع مشترکات بین شفاعت در مسیحیت و شیعه این است که هر دو به وجود شفیع و میانجی باور دارند، اسم خدا در هر دو مطرح است و برای نجات انسان وضع شده و شرایطی دارد که به رحمت الهی باز می‌گردد و تفاوت آنها این است که در مسیحیت فدیه قرار است تحول ایجاد کند و سخن از سرشت گناه‌آلود است ولی در دیدگاه اسلامی، اراده و اختیار انسان نقش دارد؛ این دیدگاه شان بیشتری برای انسان قائل است.

شفاعت کفاره ای، محور الاهیات مسیحی است

استاد دانشگاه ادیان و مذاهب تصریح کرد: شفاعت کفاره‌ای عمدتا مربوط به گناه نخستین است و البته شفاعت واسطه‌ای شامل گناهان فعلی افراد هم می‌شود، ولی در دیدگاه شیعه، ما فقط گناهان روزمره را داریم و به گناه نخستین باور نداریم. همچنین فدیه و صلیب نخ تسبیح و آموزه کلیدی الهیات مسیحی است و اگر آن را بگیریم چیزی از این دین باقی نمی‌ماند ولی در شیعه، شفاعت جزء آموزه‌های فرعی است و نه نخ تسبیح و اگر چیزی به نام شفاعت نباشد هم اتفاقی رخ نداده است.