انعطاف پذیری کلیسای کاتولیک در برابر دنیای مدرن و دوری از تکفیر طی دوران مختلف

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، احمدرضا مفتاح، دانشیار گروه ادیان ابراهیمی، دانشگاه ادیان و مذاهب در بیست و هفتمین نشست انجمن علمی ادیان و عرفان واحد علوم و تحقیقات با عنوان «وضعیت کلیسای کاتولیک در دوره‌ معاصر» که به صورت زنده از صفحه اینستاگرام انجمن پخش شد، به وضعیت کلیسای کاتولیک در دوره  معاصر اشاره و اظهار کرد: در مواجهه با مدرنیته بعد از عصر نهضت اصلاح دینی، در قرن شانزدهم، پس از عصر روشنگری در قرن هفدهم و فضای مدرنیته که از قرن هجدهم به بعد ایجاد شد کلیسای کاتولیک واکنشی که به مدرنیته نشان می دهد واکنش واقع بینانه تری است.

وی با بیان اینکه واکنش بنای کلیسای کاتولیک در مواجهه با مدرنیته به نوعی مقاومت است و به آسانی نمی خواهد تسلیم فضای مدرن شود، افزود: در الهیات پروتستان فضای الهیات لیبرال به وجود می آید که در برابر با فضاهای نوارتدوکسی و مانند آن ادامه پیدا می کند، اما در کلیسای کاتولیک با هر گونه فضایی که به مدرن مربوط است مقابله می شود.

دانشیار گروه ادیان ابراهیمی، دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: در فضای سیاسی اجتماعی و فضای الهیاتی اتفاقاتی رخ می دهد که باعث می شود کلیسای کاتولیک مجبور به انعطاف بشود.

مفتاح عنوان کرد: در عین حال که کلیسای کاتولیک در فضای سیاسی اجتماعی مقاومت می کند، بعد از فضای مدرن اتفاقاتی چون انقلاب کبیر فرانسه رخ می دهد که در نتیجه آن ها ضربه شدیدی به کلیسای کاتولیک وارد و باعث از دست رفتن  اقتداری کلیسای کاتولیک می شود.

دانشیار گروه ادیان ابراهیمی، دانشگاه ادیان و مذاهب مطرح کرد: به طور خلاصه یک فضای سکولار و جدایی دین از سیاست رخ می دهد و آن اتفاق منجر به این می شود که کلیسا آن قدرتی که دارد از دست می دهد  و مردم بیشتر به دنبال این هستند جدایی بین کلیسا و حکومت رخ دهد و جنبش گالیکانیسم به وجود می آید.

وی با بیان اینکه تفکر گالیکانیسم در مقابل اقتدارگرایی، در برابر تمرکز قدرت در رُم و جنبه سیاسی و کلیسایی عمل می کند، ادامه داد: این تفکر در جنبه سیاسی به دنبال جدایی دولت از کلیسا است که کلیسا در امور آن دخالت نکند و در جنبه کلیسایی به دنبال این است که به جای آن تمرکز قدرتی که به رُم می انجامد کلیساهای ملی و محلی اقتداری برای خودشان داشته باشند.

مفتاح خاطرنشان کرد: این فضا زمانی که شکل می گیرد کلیسای کاتولیک باید واکنش نشان دهد و درون کلیسای کاتولیک جریان غالب همان جریانی است که طرفدار سنت است و نمی خواهد با آنچه مطالبه اقتدار است، ارتباط برقرار کند و پاپای رم مقاومت و هرگونه اندیشه ای را که به مدرنیسم ربط پیدا می کند را محکوم می کنند.

دانشیار گروه ادیان ابراهیمی، دانشگاه ادیان و مذاهب تصریح کرد: پس از آن سعی می کنند با ملایمت بیشتری از مدرن حرف به میان بیاورند اما هنوز انتظارات برآورده نشده است. مطالبه آنها این است که کلیساهای کاتولیک امروزی شود و این اتفاق در زمان پاپ پیوس بیست و سوم رخ می دهد.

وی با اشاره به چگونگی موضع گیری فضای مدرن کلیسای کاتولیک، مطرح کرد: قبل از آن کلیسای کاتولیک مقاومت می کرد؛ در برابر نهضت های دینی در مورد خطاناپذیری پاپ موضع گیری می کرد و فکر می کند که می تواند در برابر فضاهای فلسفی یا مکاتبی که در مورد عصر مدرن است نیز موضع گیری کند.

زمانی که کلیسای کاتولیک از مقاومت در برابر فضای مدرن دست برمی دارد

مفتاح بیان کرد: در شورای واتیکان دو کلیسا به این نتیجه می رسد از آن مقاومتی که در برابر مدرن داشته دست بردارد و انعطاف نشان دهد و این اتفاق در زمان ژان بیست و سوم رخ می دهد؛ پاپ ژان بیست و سوم اعلام می کند کلیسا باید به روز شود، خود را با فضای مدرن همسان نماید و پاسخگوی مسائل مدرن باشد سعی کند و جنبه ارشاد و هدایت گری داشته باشد.

دانشیار گروه ادیان ابراهیمی، دانشگاه ادیان و مذاهب  با اشاره به تکفیر به عنوان یکی از حربه های کلیسای کاتولیک افزود: آنچه کلیسا در دوره های گذشته به ویژه دوره قرون وسطا از آن استفاده می کرد این بود که دیدگاه های مخالف با کلیسا را وقتی بر نمی تافت حکم تکفیر صادر می کرد.

وی افزود: از آنجا که شعار کلیسای کاتولیک این بود که «خارج از کلیسای کاتولیک نجات نیست»، مردم به شکل تعبدی این را پذیرفته بودند که کلیسای کاتولیک حجت خدا بر روی زمین است و اگر کلیسا کسی را بیرون کند از حوزه نجات خارج می شود، این حربه هرچه به دوره جدید می رسد کند و کندتر می شود به خاطر همین عملا از آن حربه استفاده آنچنانی نمی شود.

«شورای واتیکان دو» نقطه عطف مهم تاریخ کلیسای کاتولیک است

مفتاح با بیان اینکه نقطه عطف مهم در تاریخ کلیسای کاتولیک شورای واتیکان دو است که در سال ۱۹۶۳تا۱۹۶۵ تشکیل شد، گفت: هدف اصلی این است که کلیسا می خواهد خودش را با فضای مدرن وفق دهد و بجای اینکه از آن حربه قدیمی استفاده و حکم تکفیر صادر کند، می گوید باید همدلانه برخورد کند و در عرصه های مختلف کلیسا انعطاف نشان می دهد.

وی خاطرنشان کرد: اگر صحبت از این است که یک نقطه عطف در تاریخ تفکر کاتولیک رخ می دهد به این معنا نیست که لزوما یک تغییر اساسی در آموزه های کلیسا رخ داده باشد.

مفتاح با اشاره به اینکه شعار کلیسای کاتولیک این بود که خارج از کلیسای کاتولیک نجات نیست یعنی نه تنها پیروان ادیان را نجات نمی دانستند پیروان سایر فرقه های مسیحی چه ارتدوکس چه پروتستان و مانند آن، اینها از نظر کلیسای کاتولیک اهل نجات نبودند، گفت: کلیسای کاتولیک از این شعار انحصارگرایانه خود دست بر می دارد و آن چیزی که کلیسا به آن می رسد شاید بشود گفت تاثیر دیدگاه کارل رانر که یکی از بزرگ ترین الهی دانان قرن بیستم کاتولیک هست، دیدگاه شمول گرایی را مطرح می کند و از ادعای انحصارگرایانه اش دست بر می دارد.

وی ادامه داد: در کلیسا آنچه که بیشتر روی آن مانور می دهند نجات منحصر به فرد در عیسی مسیح است، گرچه در اسلام بر جنبه حقانیت خیلی تاکید می کنیم ولی در بحث نجات راحت تر برخورد و انعطاف نشان می دهیم.

مفتاح عنوان کرد: در بحث نجات دیدگاه شمول گرایانه را می شود پذیرفت اما در مسیحیت برعکس است آنها در بحث نجات سختگیری بیشتری دارند و در بحث حقانیت قبول می کنند که دیگران ممکن است خدا را بشناسند و بخدا برسند اما می خواهند بگویند ما یک چیزی جداگانه در بحث نجات داریم که آن خیلی مهم تر است؛ این انعطافی که کلیسا نشان می دهد راجع به دیگری دینی، انعطاف نشان می دهد، حالا چه این دیگری سایر فرقه های مسیحی یا سایر ادیان باشند مثل یهودیت، اسلام و..

سیر انعطافی در زمان های مختلف

وی تصریح کرد: این یکی از مهم ترین اتفاقاتی است که در کلیسای کاتولیک رخ می دهد و بعد از آن با توجه به این رویکرد غالب کلیسای کاتولیکف یک سیر انعطافی را در زمان های مختلف دنبال می کند.

مفتاح به الهیات بخش آمریکای لاتین مثل فمنیسم و الهیات سیاهان اشاره و عنوان کرد: منظور این است که کلیسای کاتولیک در برابر حتی اینگونه جنبش ها در وهله اول مقاومت می کند و سپس انعطاف را شروع عقب نشینی می کند‌.