اسلام، مفهوم غیرت جاهلی را اصلاح کرد

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مجید دهقان، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در پانزدهمین پیش نشست کنفرانس بین المللی الهیات عملی با موضوع «الهیات مردانگی» که به همت دانشکده زن و خانواده دانشگاه ادیان و مذاهب و با همکاری دبیرخانه این کنفرانس برگزار شد با اشاره به ضرورت پرداختن به الهیات مردانگی، گفت: پرسش نخست در این بحث آن است که آیا با وجود قوی بودن رویکردهای مردانه و اینکه جهان در طول تاریخ از منظر مردان تفسیر و تحلیل شده است آیا نیاز هست به این رویکرد بپردازیم و بهتر نیست به جای آن به تقویت الهیات زنانگی بپردازیم.

وی افزود: در قرن اخیر میل زنان به رهایی از سلطه مردانه سبب شده تا وضعیت نابرابری ایجاد شود زنانگی، هم مسئله پژوهش و هم سوژه شده ولی مردانگی فقط سوژه مانده است؛ این موضوع سبب شد تا مردانگی، غیرآگاهانه باقی بماند و موجب ایجاد اختلال هویتی شود زیرا مردان درک عینی از مردانگی پیدا کردند(مانند رابطه با همسر و همکاران و …) در حالی که درک ذهنی از آن ندارند.

دکتر دهقان بیان کرد: اگر ما در فضایی که رابطه بین زن و مرد وجود دارد فقط به زنانگی بپردازیم و به مردانگی نپردازیم، مردان انسان‌های همیشه مقصر و ناتوان و بچه‌های سبیلو معرفی می‌شوند بنابراین اگر رابطه سالم می‌خواهیم باید به زنانگی و مردانگی با هم بپردازیم.

اصلاح اجتماعی؛ نیازمند توجه توام به زنانگی و مردانگی

استاد دانشگاه ادیان و مذاهب تصریح کرد: اگر دنبال اصلاح اجتماعی هستیم با حذف یکطرف رابطه و تضعیف آن به جایی نمی‌رسیم و ضدیت بین مردانگی و زنانگی تشدید خواهد شد؛ اگر یکسر مسائل و معضلات اجتماعی، مردان هستند بنابراین مناسب‌تر است که مردان را مشارکت داده و ذهنیت آنها را نسبت به زنان تغییر دهیم و روابط بین آنها مبتنی بر اخلاق و کرامت شود نه اینکه آنها حذف شوند.

دهقان بیان کرد: دلیل دیگر در پرداختن به این موضوع آن است که سهم زنان و مردان در حساس بودن به روابط، یکسان نبوده و زنان در روابط اجتماعی خود حساس‌تر هستند و این عدم قرینگی بین آنها سبب شده تا مشکلاتی ایجاد شود؛ با بروز و ظهور تمدن غربی، خانواده‌های ایرانی که مرد در آن همه کاره بود و زن با عنوان منزل و عیال شناخته می‌شد هم تحت تاثیر قرار گرفت. لذا اگر در خانواده‌های سنتی، تکثیر نسل اهمیت داشت کم کم خانواده به یک ارتباط صمیمی دو زوج تبدیل می‌شود.

وی با بیان اینکه زنان خوب توانستند خودشان را به این سطح رابطه برسانند ولی مردان کمتر موفق بودند، اضافه کرد: در مورد چرایی این موضوع، تحلیل‌هایی شده است از جمله اینکه زنان قبل از آشنایی با تغییرات جدید، در خانه‌نشینی و پرده‌نشینی به سر می‌بردند ولی وقتی از حوزه خصوصی به حوزه عمومی آمدند بیشتر خود را نشان داد؛ ضمن اینکه زنان روحیه تعاملی بیشتری دارند و بیشتر بر رابطه خود با دیگران وقت می‌گذارند ولی مردان از ابتدا در محیط عمومی بودند و در دوره مدرن هم این ویژگی آنان حفظ شد.

موضع منفی قرآن درباره مردسالاری معرفتی

دهقان با اشاره به الهیات مردانگی بیان کرد: در اینجا این پرسش مطرح است که سیاست جنسیتی قرآن چیست و آیا در دوره نزول قرآن، بحث مردانگی و زنانگی مطرح بوده است یا خیر؟ در اینجا نکاتی وجود دارد که کمتر به آن پرداخته شده است؛ قرآن وقتی با جامعه‌ای روبرو می‌شود که روابط اجتماعی، مرد و پدرمحور هست با هر دو مبارزه کرده است؛ اعراب جاهلی از سنت آباء خود پیروی می‌کردند و به شدت تحت تاثیر آن فرهنگ بودند لذا قرآن مردسالاری معرفتی را به شدت تقبیح کرد و با اینکه چرا مهریه زنان پرداخت نمی‌شود به شدت مقابله کرد. قرآن معتقد است که مهریه زن باید در ابتدا تمام و کمال داده شود.

دهقان گفت: در قرآن، زنان هم مؤمنه و صالحه و هم فاسق و کافر، مشرکه، زانیه و … هستند و در تمامی قشربندی‌های اجتماعی وجود دارند زیرا اگر زنان صرفا در هویت‌های مثبت حضور داشتند و تنوع، بین آنان دیده نمی‌شد، سبب می‌شد تا مردان، اصل باشند ولی قرآن مانع این موضوع شده است.

وی افزود: در بحث نظر و حجاب، این موضوع مطرح است که سیاست جنسیتی قرآن چیست؟ یعنی آیا باید زنان محدود شوند یا اینکه هر دو باید مشمول این محدودیت شوند؛ قرآن قائل به محدودیت زن و مرد است و نه فقط زنان؛ وقتی ماجرای افک مطرح شد قرآن وعده عذاب الیم به مردانی داد که این تهمت را زدند ولی در مورد آن همسر پیامبر(ص) از تعبیر غافلات المؤمنات المحصنات استفاده کرد؛ یا به همسران پیامبر(ص) توصیه فرموده است که از ورای حجاب با مردان حرف بزنند و در قول خود خاضع نباشند تا مردان مریض به آنان طمع نکنند یعنی باز ایجاد مشکل احتمالی را به مردانی نسبت می‌دهد که قلب بیماری دارند.

وی با بیان اینکه مردانگی لزوما، پدری نیست، تصریح کرد: مفاهیمی چون غیرت در آموزه‌های دینی آن هم با بسامد زیاد مطرح می‌شود؛ اگر ما در بافت تاریخی و بافت جنسیتی آن دوره بررسی کنیم، خواهیم دید متون روایی که به غیرت می‌پردازد معطوف به جامعه عربی است که غیرت در آن وجود دارد و دین قصد اصلاح و تحدید آن را دارد.

دهقان اظهار کرد: مثلا فرموده است که لا غیرت فی الحلال؛ مفهوم این تعبیر وقتی دریافت می‌شود که بدانیم در آن زمان، مالکیت زن دست مرد و زن یک کالا در نزد مردان بوده است بنابراین امام معصوم وقتی این تعبیر را به کار می‌برد یعنی قصد دارد مردان را از غیرت‌ورزی در امور حلال منع کند؛ در روایت دیگر داریم که غیرت بیجا نورزید زیرا سبب خواهد شد تا زنان پاک هم ناپاک شوند. در روایت دیگر داریم که بر مؤمنات نباید غیرت ورزید، غیرت برای زنان فاجر است؛ یا غیرت برای مردی است که زنی در خانه دارد و فجور می‌کند یعنی مرد نباید در اینجا بی خیال باشد و البته این موضوع در مورد عدالت و دفاع از سرزمین هم مورد تاکید قرار گرفته است.

دهقان بیان کرد: در مورد دیگر بعد از فتح مکه، برخی گفتند اگر اسیر گرفتید از زنان کامجویی کنید و آنها را به بردگی بگیرید و پیامبر(ص) به شدت از این موضوع ناراحت شدند و فرمودند اگر اینها مانند مادر و زنان شما هستند چرا این طور فکری درباره آنها دارید؟ در اینجا از اینکه به زن فقط به عنوان یک کالای جنسی نگریسته شود پرهیز داده است و زنان دیگر را هم کسانی مانند خواهر و مادر فرد می‌‎داند و امروز این موضوع برای جامعه ما خیلی مهم است و باید این تغییر رویه فکری را دنبال کنیم و از اینکه زنان در نگاه مردان فقط ابژه جنسی باشند، منع کنیم.