شهرنشینی و امکان تجربه‌ی امر قدسی؛ الاهیات شهر

به گزارش ردنا (ادیان‌نیوز)، پنجشنبه ۲۹ اردیبهشت ماه، به دعوت بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، در همایش “الاهیات شهر” شرکت کرده و چند دقیقه‌ای سخن گفتم. به درخواست برخی از دوستان چکیده‌ای از آن سخنرانی در چند بند پیش‌کش می‌شود:

موضوع سخنرانی من “امکان تجربه‌ی امر قدسی در شهر” بود. ایده‌ی کانونی آن سخنرانی این بود که تجربه‌ی امر قدسی برای ساکنان شهر چونان که برای گذشته‌گان ممکن بود، ممکن نیست. یعنی امر قدسی، در زندگی پیچیده‌ی شهری کم‌تر نمایان است.

الاهیات شهر با شهرِ الاهیاتی نباید اشتباه گرفته شود. الاهیات شهر، به معنای ارائه‌ی تصویرِ یک شهر آرمانی، چنان‌که آگوستین در شهر خدا انجام داد نیست. الاهیات شهر به از مجموعه‌‌ی الاهیات‌های مدرن است که به پرسش از امکان و چگونگی دین‌داری در جهانِ شهرنشین می‌پردازد. الاهیات‌های مدرن بر خلاف الاهیات سنتی نه موضوع واحدی دارند و نه جهت یکسانی و در مجموع نگاه سیستماتیک نداشته و جزئی‌نگرند.

تفاوت شهر و روستا در متغیّر جمعیّت نیست؛ به این معنا که شهر جایی است که جمعیّتی بیش از روستا داشته باشد. تفاوت شهر و روستا در پیچیدگی زندگی در شهر و بساطتت و سادگی در زندگی روستایی است.

ترجمه‌ی الاهیات به کلام نادرست است. بنا بر این نمی‌توان مسائلی را که الاهیات شهر به آن می‌پردازد را در علم کلام جستجو کرد. الاهیات از نظر موضوع، روش، و هدف با کلام متفاوت است. بنا بر این شاید بتوان گفت در میان مسلمانان چیزی به نام الاهیات شکل نگرفته است و به تَبَع آن چیزی به نام الاهیات شهر وجود ندارد.

امر مقدس یک امر عینی و ثابت نیست. امر مقدس برساخت رفتار ما با جهانی است که در آن زندگی می‌کنیم. رفتار ما با پدیده‌های مختلف است که برخی از آن‌ها را مقدس می‌سازد. به همین دلیل، امر مقدس به محیطِ کُنش حساس است و با تغییر سبک زندگی از روستایی به شهری ممکن است برساخت قدسیّت آن تغییر کند.

در باره‌ی امکانِ تجربه‌ی امر قدسی در شهر، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد؛ با این حال همه‌ی ما به تجربه یافته‌ایم که شهرنشینی و زندگی پر زرق و برق آن میان ما و امور مقدس فاصله انداخته است. اگر هنوز هم چیزی به نام مقدس در شهر وجود داشته باشد، که البته وجود دارد، معنای آن با گذشته متفاوت است.

تجملات، پیش‌رفت‌ها، تقسیم کار پیچیده، تنوع فرهنگی، و در یک کلام زندگی مدرن سبب شده است که شهرنشین‌ها کم‌تر از گذشته امکان تجربه‌ی امر مقدس را داشته باشند. در همین مشهد، آنقدر که گذشتگان ما از زیارت احساس معنویت و نزدیکی به امر قدسی را داشتند، ما نداریم.

پیش‌رفت سریع زندگی شهری، هتل‌های بسیار مجهز، مراکز خرید مدرن، و پارک بازی‌ها و تفرج‌گاه‌ها سبب شده است که “زائران” دیروز به “گردش‌گران” یا دست کم “زائر گردش‌گران” امروز تبدیل شوند.