حجت‌الاسلام برادران: امام رضا (ع) برای پیروان سایر ادیان فضای گفتگوی آزادانه را ایجاد کرد

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، حجت‌الاسلام و المسلمین «رضا برادران» پژوهشگر تاریخ، پرهیز از تحکم و خودبرتربینی را یکی از شاخصه‌های مهم سیره اجتماعی امام رضا (ع) در مواجهه با پیروان سایر ادیان و مذاهب دانست و گفت اگر امروزه نیز بخواهیم از گفتگو با مخالفان و منتقدان، به نتیجه برسیم، باید مانند امام رضا (ع)‌ از برخوردهای چکشی دوری جسته و فضای آزادانه‌ای را برای گفتگو فراهم کنیم.

نویسنده بخش زندگی امام رضا (ع) در دانشنامه اهل‌بیت (ع)، مواجهه آن حضرت با پیروان سایر ادیان و مذاهب را به دو بخش مواجهه با نخبگان و مواجهه با توده‌ها تقسیم کرد و گفت: امام در جامعه‌ای زندگی می‌کردند که پیروان ادیان و مذاهب دیگر هم بخشی از آن جامعه بودند. درواقع آن‌ها جزئی از بدنه اجتماعی جامعه بودند. نوع برخورد ایشان به‌گونه‌ای بود که توده‌ها ولو از مذاهب و ادیان دیگر، جذب آن حضرت می‌شدند.

وی افزود: امام شخصیتی نیست که خود را از دیگران جدا و به‌عبارت‌دیگر برتر از دیگران بداند. امام با بردگان غذا می‌خورد و به آن‌ها احترام می‌گذاشت. مردم ایران، کمتر چنین برخوردها و رفتارهایی را از حاکمان خود سراغ داشتند. امام رضا (ع)‌ رسوم درباری را درهم شکست و با همه مردم به‌گونه‌ای بسیار متواضعانه نشست‌وبرخاست نمود. این نوع نگاه سبب شد که مردم نسبت به امام ابراز لطف کنند.

برادران گفت: در بین برخی از نقل‌کنندگان حدیث سلسله الذهب، نام پیروان سایر ادیان و مذاهب هم دیده می‌شود که این خود، بیانگر علاقه آنان به امام رضا (ع) است. مردم گاهی تا مسافتی طولانی امام را بدرقه می‌کردند؛ همه این‌ها نشانه علاقه مردم به حضرت و نشان‌دهنده برخورد محبت‌آمیز امام با مردم است.

وی افزود: در گفتگوهای اجتماعی امام برخوردهای قهری و سخت دیده نمی‌شود؛ ولی اگر کسی حتی از نزدیکان امام در قالب طرفداری از مذهب و دین خود دست به خرابکاری‌هایی می‌زد، امام قاطعانه با او برخورد می‌کرد. چنان‌که زید برادر امام در منطقه اهواز، خانه‌های برخی از مخالفان را به آتش کشد که امام این حرکت را به‌شدت محکوم کرد و از خدا خواست هیچ‌گاه با او در زیر یک سقف قرار نگیرد.

این پژوهشگر درباره مواجهه امام رضا (ع) با بزرگان سایر ادیان و مذاهب گفت: آنچه در این حوزه بیان‌شده، بیشتر ناظر به مناظرات حضرت با این افراد است؛ اما نباید از تأثیرات فرازمانی مناظرات حضرت بر پیروان سایر ادیان و مذاهب و همچنین تأثیرات حرم ایشان بر آن‌ها غافل شد و این موضوعی است که دقت و پژوهش بیشتری را می‌طلبد.

برادران گفت: امام رضا (ع) یکی از ائمه شاخص در مناظره با پیروان سایر ادیان است. در مناظرات امام چند نکته را می‌توان به‌عنوان شاخصه و موضوع قابل‌تأمل بیان کرد: نکته اول این‌که مناظرات بیشتر توسط خلیفه وقت تدارک دیده می‌شد و هدف او هم از این کار این بود که شاید در این مناظرات حضرت شکست بخورد و حقانیت و جایگاه ایشان خدشه‌دار شود؛ اما حضرت از این شرایط تهدیدآمیزی که مأمون برای او فراهم کرده بود، ایجاد فرصت کرد.

وی افزود: وقتی از حضرت برای مناظره دعوت می‌شد، ایشان می‌فرمود که می‌دانم هدف شما از این دعوت چیست ولی برای مناظره آماده‌ام. گاهی حتی یاران امام احساس خطر می‌کردند و به امام عرضه می‌داشتند که نگرانیم طرف مقابل آن‌قدر حرف در حرف بیاورد و آن‌قدر مباحث مختلفی را مطرح کند که نتوانید سخن خود را ثابت کرده و موضوعی را به‌طرف مقابل بقبولانید. درواقع آن‌ها با این بیان، نگرانی خود را از مناظرات حضرت بیان می‌کردند؛ اما امام به آن‌ها اطمینان می‌دادند که از پس مناظرات بر خواهند آمد.

برادران گفت: به‌رغم تهدید و چالشی که مأمون در نظر داشت تا در این مناظرات برای امام رضا (ع) ایجاد کند، اما عملاً امام این تهدید را به فرصت بدل کرده و  فضا برای اثبات حقانیت امام رضا (ع) در نزد پیروان سایر ادیان و مذاهب فراهم شد و همه به مقام علمی ایشان اعتراف کردند تا جایی که ایشان را «عالم آل محمد» نامیدند.

این پژوهشگر، گفتگو بر اساس مبانی موردقبول طرف مقابل را از دیگر ویژگی‌های شاخص در گفتگوهای امام رضا (ع) دانست و گفت: گاهی طرف‌های مناظره از مبنای مشترکی برخوردار نبودند، اما امام با استفاده از مبانی موردقبول پیروان هر دین و مذهب، با آنان به گفتگو می‌نشست و با این روش، از آن‌ها در مسائل مختلف اقرار می‌گرفت و کار به‌جایی کشیده می‌شد که آن‌ها کلام امام را تکرار می‌کردند.

وی تصریح کرد: امام در مناظرات، آزادی بیان را برای طرف مقابل پاس می‌داشتند و پارها در مناظرات فرمودند هرچه می‌خواهید بگویید و هرچه می‌خواهید بپرسید و من مشکلی با پرسش‌ها و سخنان شما ندارم. این مسئله تا حدی بود که بزرگان ادیان مختلف، فضای آزاد ایجادشده برای بیان نظرات خود را بسیار مغتنم می‌دانستند. بنابراین امام برای گفتگو، فضای آزادانه‌ای ایجاد می‌کردند و لذا اگر می‌خواهیم در گفتگوها با مخالفان به‌جایی برسیم، باید چنین فضایی را فراهم کنیم.

این پژوهشگر ادامه داد: امام در برخوردهای اجتماعی با پیروان مذاهب مختلف، سعی می‌کردند به دنبال رفع چالش‌ها باشند. توضیح آن‌که امام در دورانی زندگی می‌‎کردند که فضا برای ورود اندیشه‌ای دیگر باز بود. امام به‌جای ایستادگی در مقابل ورود اندیشه‌های مختلف، درصدد پاسخگویی به آن‌ها با تکیه‌بر منطق و برهان بودند. همچنین امام از استدلال‌های ساده‌ و همه‌فهم برای گفتگو با مذاهب مختلف استفاده می‌کردند. لذا وقتی واقعه شهادت امام کاظم(ع) را انکار می‌کردند، امام می‌فرمود اگر چنین چیزی است اموال ایشان نباید بین وارثان تقسیم می‌شد و همسرانشان نباید با دیگران ازدواج می‌کردند؛ یعنی امام به دنبال آن است تا با دلایلی ساده، باطل بودن ادعای مخالفان را اثبات کند.

برادران، گفتگو با طیف وسیعی از پیروان ادیان و مذاهب مختلف را از ویژگی‌های مناظرات امام رضا (ع) دانست و گفت: این‌گونه نیست که امام فقط با پیروان و سران یک یا دو دین و مذهب گفتگو کند. امام از هر گفتگویی استقبال می‌کردند. با متکلمان زیادی به مناظره پرداختند. ضمن آنکه امام صرفاً از روش‌های کلامی برای مناظره استفاده نکرده‌اند. گاهی از روش‌های رفتاری هم استفاده کرده‌اند؛ مثلاً گاهی صحنه را برای نماز اول وقت ترک می‌کنند که این رفتارها بر روی مخاطبان اثر می‌گذارد.

وی افزود: نکته بعدی تأثیرات این مناظرات است. گاهی طرف‌های مناظره از پیروان و شیفتگان حضرت می‌شوند و گاهی تأثیر مناظرات از زمان و دوره حیات ایشان فراتر رفته است.

خبرنگار: محمد علی خرمی مشکانی