رویکرد کشورهای عربی با طالبان

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، از زمان خروج آمریکا از افغانستان، روابط کشور‌های عربی با طالبان فراز و فرود‌های مختلفی داشته است. طالبان تنها گروهی است که این کشور را اداره می‌کند؛ اما با این وجود هیچ کشوری تا به امروز رسما حکومت طالبان را به رسمیت نشناخته است.

در عین حال، سه عضو برجسته شورای همکاری خلیج فارس- قطر، امارات متحده عربی و عربستان سعودی-رویکردی تعاملی را در برابر امارت اسلامی افغانستان اتخاذ کرده‌اند. این نشان می‌دهد که آنها، این واقعیت را که طالبان به قدرت رسیده است را پذیرفته‌اند اما محتاطانه با این گروه رفتار می‌کنند.

تعاملات تاریخی کشورهای حاشیه خلیج فارس با طالبان بر دیدگاه کنونی هر دو طرف موثر بوده است. در اواخر دهه ۱۹۹۰ و اوایل ۲۰۰۰ – قبل از تهاجم و اشغال افغانستان توسط آمریکا – فقط عربستان سعودی، امارات متحده عربی و پاکستان، دولت طالبان را به رسمیت شناختند و قطر در آن زمان اگرچه به طور رسمی حمایتش از طالبان را اعلام نکرد، اما یک رابطه «صمیمانه» و غیر رسمی با این گروه داشت.

نکته قابل توجه این است که از سال ۲۰۱۰، دوحه به عنوان یک واسطه از دیدار‌های هیئت‌های دیپلماتیک طالبان با مقامات غربی میزبانی کرد. این نقش در دوران ریاست جمهوری ترامپ بیشتر نمایان شد و دوحه با فراهم کردن شرایط برای انجام این مذاکرات موجب حصول توافق نامه‌ای در سال ۲۰۲۰ بین طالبان و آمریکا شد. همین امر منجر به خروج نهایی ایالات متحده در سال ۲۰۲۱ از افغانستان گردید.

قمار دیپلماتیک قطر

زمانی که نیروهای آمریکا و ناتو در حال تخلیه افغانستان بودند، قطر و امارات متحده عربی به تضمین خروج امن دیپلمات‌های غربی و پرسنل رسانه‌ای از افغانستان کمک کردند. چنین کمکی از سوی قطر منجر شد تا بایدن، قطر را به عنوان تنها عضو خارج از ناتو در زمره متحدان اصلی خود بداند. پس از آن در اوایل ۲۰۲۲، آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا اعلام کرد که قطر، حافظ منافع آمریکا در افغانستان است.

در ماه مه، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست وزیر و وزیر امور خارجه قطر، اولین مقام خارجی بود که به طور علنی با هبت الله آخوند زاده، رهبر عالی طالبان دیدار کرد. ملاقات آنها در قندهار، شهری که معروف به «زادگاه معنوی طالبان» بود، برگزار شد. در این دیدار روشن شد که طالبان رابطه خود با دوحه را برای خروج از انزوای بین المللی حیاتی می‌داند.

در همین زمینه جاوید احمد، سفیر سابق افغانستان در امارات می‌گوید: در میان کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، به نظر می‌رسد که قطر تمایل زیادی در به رسمیت شناختن دولت طالبان در افغانستان، داشته باشد.

این «قدرت نفوذ» قطر بر طالبان، مربوط به کمک هزینه‌های ماهانه‌ای است که رهبران ارشد طالبان برای سال‌ها از قطر دریافت می‌کنند. همچنین اسکان مجدد خانواده‌های رهبران طالبان در دوحه، تسهیل سرمایه گذاری‌های تجاری در کشور‌های حاشیه خلیج فارس برای برخی از چهره‌های امارت اسلامی و تخصیص قطعه زمین به برخی از اعضای طالبان برای ساختن خانه‌های جدید در کشور قطر؛ از جمله امتیازاتی هست که منجر به نفوذ قطر بر طالبان شده است.

رویکرد امارات نسبت به طالبان

تعداد مهاجران افغانستانی در امارات متحده عربی تقریباً ۳۰۰هزار نفر است. حضور چشمگیر این تعداد مهاجر در سراسر امارات منجر به پیوند‌های مردمی و مالی بین امارات و افغانستان شده است.

در دوران افغانستان پسا آمریکا، ابوظبی موضعی محتاطانه را در قبال دولت جدید کابل اتخاذ کرده است. در مقابل، پس از آنکه طالبان در آگوست ۲۰۲۱، اشرف غنی، رئیس جمهور پیشین افغانستان را از قدرت برکنار کردند، امارات به غنی و همکارانش پناه داد.

با این حال، امارات محدودیت‌هایی را برای مقامات سابق افغانستان قرار داد تا آنها نتوانند فعالیت سیاسی را علیه طالبان انجام دهند. امارات با این تصمیم به طالبان نشان داد که هرگز از خاک این کشور تهدید بر علیه طالبان وجود ندارد. اما از سوی دیگر، مقامات اماراتی ضمن اشاره به مردم افغانستان، از قوانین سختگیرانه امارت اسلامی در کاهش حقوق اساسی زنان انتقاد کردند.

در همین راستا محمد بن زاید، رئیس امارات، دسامبر گذشته میزبان ملا یعقوب، وزیر دفاع امارت اسلامی بود. در این دیدار بن زاید بر عزم کشورش برای تعامل عملی با طالبان تأکید کرد.

با توجه به منافع اقتصادی قابل توجه امارات در بخش‌های مختلف آسیای مرکزی، از گردشگری و کشاورزی گرفته تا انرژی و لجستیک، به نظر می‌رسد که مشارکت پایدار ابوظبی در منطقه به همکاری با افغانستان بستگی داشته باشد. این مساله منجر به افزایش انگیزه امارات برای تعامل با افغانستان شده است تا فعالانه در توسعه زیربنایی و لجستیکی افغانستان مشارکت کند. یک نمونه از این مشارکت‌ها مربوط به تعهد شرکت GAAC Solutions با طالبان برای مدیریت فرودگاه‌ها در هرات، کابل و قندهار است.

روابط عربستان و طالبان

نقش قابل توجه عربستان سعودی در جهان اسلام، روابط غیر رسمی ریاض با طالبان را دارای اهمیت می‌کند. سعودی علاقه مند به نظارت بر روابط پیچیده امارت اسلامی با ایران و همچنین به دنبال افزایش قدرت نرم عربستان در افغانستان پس از آمریکا از طریق موسسات خیریه و کمک‌های بشردوستانه است.

کمک‌های عربستان سعودی در افغانستان بیشتر در زمینه امنیت غذایی، آب، بهداشت و آموزش متمرکز شده است. نهادهای کلیدی مانند مرکز امداد، موسسه کمک‌های بشردوستانه ملک سلمان و صندوق سعودی، نقش‌های اساسی در طرح‌های بشردوستانه عربستان در افغانستان ایفا کرده‌اند.

با این حال، همانطور که عمر کریم، یکی از همکاران مرکز تحقیقات و مطالعات اسلامی ملک فیصل در ریاض، به The Cradle می‌گوید، سعودی استراتژی«انتظار و تماشا» را در قبال طالبان به کار گرفته است.

عمر کریم می‌گوید: تعامل اولیه ریاض با امارت اسلامی از طریق پاکستان انجام شد. اما افزایش تنش بین طالبان و اسلام آباد باعث شد که کانال پاکستانی عربستان سعودی با کابل «عملاً ناکارآمد» شود.

در همین چارچوپ ابراهیم باهیس، تحلیلگر گروه بین المللی بحران می‌گوید که «با قطع روابط پاکستان و طالبان، سعودی نیز در تعامل [با طالبان] سردرگم شده است». با این وجود، با توجه به بحران‌های امنیتی در افغانستان، سعودی‌ها دفتر کنسولگری افغانستان را به پاکستان منتقل کردند، جایی که مقامات سعودی کمک‌های بشردوستانه به افغان‌ها را در آن هماهنگ می‌کنند.

باهیس معتقد است که با توجه به اینکه پاکستان مهمترین شریک استراتژیک عربستان است، ریاض احتمالاً با اسلام آباد در مورد چگونگی تعامل با افغانستان مشورت خواهد کرد.

پورنیما بالاسوبرامانیان، پژوهشگر بخش ژئوپلیتیک و روابط بین‌الملل آکادمی آموزش عالی مانیپال هند، به The Cradle می‌گوید :هرچند مقامات ریاض به نسبت دوحه و ابوظبی با احتیاط بیشتری با افغانستان تعامل می‌کنند، اما در واقع از اوت ۲۰۲۱ تماس محدودی با طالبان برقرار کرده‌اند و اکنون ارتباط غیررسمی را با حکومت طالبان در کابل برقرار کرده‌اند.

در اواخر ماه ژوئن، محمد بن سلمان، ولیعهد و نخست وزیر عربستان و دیگر مقامات بلندپایه سعودی در حالی که سرپرست وزارت دفاع طالبان در مراسم حج سالانه شرکت کرده بود، در جلسه‌ای با ملا یعقوب دیدار کردند. امارت اسلامی تصاویری از این استقبال را در شبکه‌های اجتماعی منتشر و تعامل سعودی با ملا یعقوب را برجسته کرد.

ارتباط تاریخی عربستان سعودی با طالبان، به ویژه پس از حملات ۱۱ سپتامبر، ریاض را نسبت به تعامل عمیق با امارت اسلامی محتاط کرده است. علاوه بر این، از آنجایی که رهبری کنونی عربستان سعودی به طور جدی اسلام میانه رو(اسلام لیبرال) را در داخل مرزهای خود ترویج می‌کند، نیاز به اجتناب از هرگونه رویکردی که به طور بالقوه می‌تواند تلاش‌های آن را تضعیف کند، دارد.

سعودی با استفاده از نفوذ خود، کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی را تشویق کرده است تا کمک‌های بشردوستانه به افغانستان را افزایش دهند. در نهایت، ریاض مدعی است که به دنبال جلوگیری از تبدیل شدن افغانستان به بستری برای تروریسم بین‌المللی، تجارت غیرقانونی مواد مخدر و قاچاق اسلحه می‌باشد.

در راستای دستیابی به ثبات در افغانستان و کشورهای همسایه، انتظار می‌رود تعامل عربستان سعودی با امارت اسلامی در آینده ملموس تر و بیشتر نمایان شود.

دوری محتاطانه از طالبان

در چشم انداز آینده می‌توان متصور شد که دوحه، ابوظبی و ریاض به روابط محتاطانه خود با طالبان ادامه دهند. قطر با حفظ سفارت خود در کابل، منافع ایالات متحده را نمایندگی می‌کند و از جامعه بین المللی می‌خواهد که « نقشه راه » را برای تعامل با امارت اسلامی تدوین کنند تا مقدمات به رسمیت شناختن رسمی طالبان انجام شود.استدلال قطر این است که راهبردهای کنونی در منزوی کردن طالبان و افغانستان، بحران‌های امنیتی و انسانی را تشدید خواهد کرد.

اما به رسمیت شناختن رسمی امارت اسلامی توسط هیچ یک از اعضای شورای همکاری خلیج فارس قریب الوقوع به نظر نمی‌رسد.

اقدامات افراط‌گرایانه طالبان همانند محدودیت‌های سرکوبگرانه طالبان بر حقوق زنان، توجهیی است که قطر، امارات و عربستان آن را برای فاصله گرفتن از این گروه بیان می‌کنند. بنابر این آنها هر چند تعامل خود با امارت اسلامی را حفظ می‌کنند ولی به نظر نمی‌رسد که حکومت طالبان بر افغانستان را به سرعت به رسمیت بشناسند.