مدیریت رویداد در گردشگری دینی

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، جبار رحمانی، استادیار انسان‌شناسی فرهنگی و عضو هیأت علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی در دهمین جلسه مدرسه تابستانه دین و گردشگری با موضوع «مدیریت رویداد» که در دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار شد، اظهار کرد: رویدادها را باید وسیع‌تر از یک فستیوال یا یک آیین در نظر گرفت. چرا که رویدادها بخش مهمی از حیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را در بر می‌گیرند. به همین خاطر باید در معنای وسیع‌تری آن را مورد بررسی و پژوهش قرار داد. امروزه رشته مدیریت رویداد به عنوان یک نظام دانش در دانشگاه‌های اروپایی تدریس می‌شود. ما رویدادها را در غالب دو گونه سنتی و مدرن می‌توانیم در نظر بگیریم.

وی افزود: جشنواره فیلم کن، جشنواره رمضان مالزی و فستیوال‌های ریودوژانیرو از گونه‌های مختلف رویداد‌های امروزی هستند. در رویدادها زندگی به شکل فعالانه‌ای با دیگران تقسیم می‌شود و لحظه‌ای بسیار تعیین‌کننده در شهر جسمیت می‌یابد. رویدادها مناسبات شهری را شکل می‌بخشند. نکته اصلی درباره مدیریت رویداد نظارت مستمر بر آن است.

رحمانی با بیان اینکه مدیریت رویداد می‌گوید قبل از آن‌که چیزی تبدیل به فاجعه شود، درباره‌اش بیندیشید، عنوان کرد: برای نمونه در رود گنگ که نزد هندیان مقدس است، اجساد بسیار سوزانده شده و بر آب این رود انداخته می‌شوند. یک اتفاق عجیب این است که در چنین شرایطی آلوده‌ترین رود، مقدس‌ترین رود هم شناخته می‌شود. این رخدادِ ریختن اجساد در آب به مرور حیات بهداشتی افراد را به خطر می‌اندازد، پس باید سیاست تدبیری در این باره داشت. سیاست تدبیری می‌تواند تهدیدها را بشناسد و پیش از آن‌که دیر شود، اقدامات لازم را انجام دهد. در یکی از کشورهای اروپایی متوجه شدند یکی از عوامل کشنده پرندگان، فیلترهای سیگار است. به همین خاطر پیش از آن‌که یک فاجعه رخ بدهد، یک استارت‌آپ آمد و سیستم تربیت کلاغ راه‌اندازی کرد که کلاغ‌ها در ازای جمع کردن ته سیگار، پاداش می‌گرفتند.

استادیار انسان‌شناسی فرهنگی و عضو هیأت علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی ادامه داد:‌ مدیریت رویداد می‌گوید ‌وقتی بیش از اندازه روی یک منطقه تمرکز کنیم، ممکن است بحران را برای آن شهر یا روستا پدید بیاوریم. برای نمونه تمرکز بر خانه‌های بوم‌گردی در یزد کم‌کم دارد مشکل‌ساز می‌شود. برای آن‌که یک رویداد تبدیل به یک امر اثرگذار و مثبت شود، ما نیاز به یک سیستم بازاندیش داریم. وگرنه یک شهر که قطب گردشگری شده، دیری نمی‌پاید که نابود شود.

رحمانی که دوره دکترای خود را در هند گذرانده است با اشاره به این کشور گفت:‌ در دهلی، همواره رویدادهای دائمی برگزار می‌شود و غرفه‌هایی هست که همیشه در این رویدادها حضور دارند. دهلی اکنون تبدیل به پایگاه ثابت هنرهای محلی شده است. اصولاً رویدادها با سیستم‌های اجتماعی عجین می‌شوند. مهم این است که ما از اول اقتصاد رویداد را بسنجیم. در دهلی مکانیسم سنجش پیامد مثبت و منفی وجود دارد.

وی تصریح کرد: هنر مدیریت یک رویداد این است که رویداد را به نحوی برگزار کنیم که آسیب‌هایش را به حداقل برسانیم. یک رویداد باید فهرستی از تأثیرات قابل توجه در حوزه‌های مختلف طبیعی، فرهنگی، اجتماعی وسیاسی بر جای بگذارد. برای نمونه یک رویداد موفق، رویدادی است که موجب احیای سنّت‌ها، تقویت هویت جمعی، اعتبار بخشیدن به گروه‌های اجتماعی و مشارکت اجتماعی در جامعه شود. در سال ۱۳۸۱ دانشگاه تهران جشنواره فرهنگی استان‌ها برگزار شد که در هر هفته یک استان معرفی می‌شد. جشنواره رقص، هنرهای موسیقی، خوراکی‌های محلی بخشی از مراسم این جشنواره بود و فرصتی برای آشنایی دانشجویان با غنای فرهنگی هر استان را نشان می‌داد.

استادیار انسان‌شناسی فرهنگی و عضو هیأت علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی خاطرنشان کرد: یک پرسش جدی این است که چگونه دوگانه‌سازی شهر را می‌توانیم تقسیم کنیم به دو بخش سنتی و مدرن. در شهرهای مذهبی اهمیت این مسئله بیش از پیش خود را نشان می‌دهد. بخشی از مردم علقه مذهبی بیش‌تری دارند و برخی کمتر. این که یک رویداد به چه شکل و سیاقی در شهرهای مذهبی برگزار شود، نیاز به مطالعه، بررسی و تأمل جدی دارد. اما به طور کلی هر چه روی کلیشه‌های غالب دست گذاشته شود، نتیجه عکس می‌شود.

وی با اشاره به اینکه مشهد بالاترین میزان موسیقی زیرزمینی را دارد، ابراز کرد: برخی اوقات برندینگ شهرها به شدت سرکوب‌کننده و محدود‌کننده می‌شود. در مدیریت رویداد، این نکته که شهروندهای یک شهر از سهمی مساوی و برابر برخوردارند، باید مبنای کار قرار بگیرد. نمونه دیگر در شهر قم است. چرا در قم مهاجرستیزی در حال اتفاق است؟ هر چقدر یک شهر جهان-شهر‌تر می‌شود، هم‌گراتر می‌شود و هر‌چقدر از این حالت دور می‌شود، واگرایی در آن میان گروه‌های مختلف اجتماعی بیش‌‌تر به چشم می‌خورد. آن‌چه که در جوامع مذهبی باید به آن توجه کرد این مسئله است که بخش عمده مسئله دین‌گریزی ناشی از عملکرد نهادهای دینی است.

استادیار انسان‌شناسی فرهنگی و عضو هیأت علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی تصریح کرد:‌ منطق سیستم‌های رویدادی در ایران چنین است که دیگران را تابع خودش می‌خواهد و در این شرایط هر کدام از نهادها ساز خودشان را می‌زنند: ‌سازمان فرهنگ و ارتباطات، سازمان وزارت ارشاد، مجمع اهل بیت(ع)، در واقع همگی یک نوع منطق جدلی- تحمیلی دارند که گاهی هم با هم هم‌ساز نیستند. بحث بر سر این است که در سیاست‌های شهری نباید یک شهر را برند خاصی برای اهداف و اغراض یک گروه کرد.

وی بر توجه به محیط زیست برای مدیریت رویداد تأکید و بیان کرد: ملاحظات محیطی پیش از برگزاری رویداد بسیار مهم است. برای نمونه تمام سیستم حمل و نقل آلمان از برق بازیافتی استفاده می‌کند تا آسیب کمتری به محیط زیست تحمیل شود. انباشت زباله‌های غیر قابل بازیافت پس از برگزاری یک رویداد، نکته مهمی است. اما در ایران تنها با نگاهی به برخی مراسم ها و جوی‌ها و خیابان‌ها و کنار سطل‌ها می‌شود فهمید چه فقر مدیریتی در این زمینه وجود دارد. به طور کلی می‌شود از دو رویکرد سخن گفت. رویداد مخرب و نیز رویداد مدافع محیط زیست. محل برگزاری رویداد اگر هوشمندانه نباشد، می‌تواند نظم متداول شهر را بر هم بزند و آلودگی‌های صوتی، بصری ایجاد کند و رویداد پیش از آن‌که سازنده باشد، مخرب و منهدم‌کننده شود.

رحمانی افزود:‌ گاهی اوقات ملاحظات سیاسی هم می‌تواند به یک کشور کمک کند و امکان جذب و یا مشارکت‌های بین‌المللی را فراهم آورد. گاهی اوقات هم دیده می‌شود که یک سرزمین کل کشورش را به مثابه یک رویداد در نظر گرفته است. این بیان اغواگرانه ‌«هند شگفت‌انگیز» یا‌ incredible India درباره هندوستان نمونه‌ای از تلقی یک کشور به مثابه یک رویداد است. اما اگر رویدادی به درستی برگزار نشود، می‌تواند بهانه‌ای شود برای شورش‌های داخلی. برای نمونه چندی پیش شهرداری بابت برگزاری مراسم حاجی‌فیروز مؤاخذه شد. اتهامش هم این بود فعالیتی ضد نژادی و در راستای تحقیر نژاد سیاه‌پوست انجام می‌دهد. در حالی که اندکی تأمل در سیر تاریخی حاجی‌فیروز نشان می‌دهد این جشن هرگز دغدغه‌های تحقیر نژادی نداشته است. در برابر این اتهام، اگر شهرداری در قالب یک کار مستند نشان می‌داد که این مراسم در طول تاریخ خود هرگز سویه‌های نژادی نداشته است، هم اعاده حیثیت از خود کرده بود و هم به نوعی جلوی این‌گونه برداشت‌های بی‌اساس در آینده گرفته می‌شد.

استادیار انسان‌شناسی فرهنگی و عضو هیأت علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی در پایان اظهار کرد: سواد رویداد نه در مردم هست و نه در دولتمردان. این در حالی است که رویداد مجموعه‌ای از مهارت دانش‌هاست. ما با رویدادها می‌توانیم انرژی اقتصادی و اجتماعی داشته باشیم. برای طراحی یک رویداد باید شش عنصر را در نظر بگیریم: ذی‌نفعان را بشناسیم. اهداف رویداد را بدانیم. بر مراحل آن مسلط باشیم. بدانیم در چه تشکیلاتی باید اجرا شود. طراحی کنیم که چه هست و به چه صورت باید اجرا شود. آن‌موقع باید استراتژی‌ها را طراحی کنیم. به بیان دیگر این شش مورد را به این شکل می‌توان گفت: ‌طراحی موقعیت، طراحی اهداف، طراحی سازمان، اعمال اجرای رویداد، اجرای استراتژی‌ها و در نهایت ارزیابی. سخن کوتاه آن‌که درس ساده مدیریت رویداد این است که عواقب هر رویدادی را در نظر بگیریم.

گفتنی است، جبار رحمانی، استادیار انسان‌شناسی فرهنگی و عضو هیأت علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی است. وی تحصیلات تکمیلی خود در حوزه انسان‌شناسی در هند (دکتری) و آلمان (پسادکتری)گذرانده است.