خطر فروپاشی هویت ملی و دینی دانش آموزان / پژواک معکوس وانهادگی فرهنگی در خانواده‌ها

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، محمد رضا کارچی، جامعه شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی و فرهنگی در گفت‌وگویی به مناسبت روز دانش آموز، به تشریح این مسئله پرداخت که اگر بخواهیم دانش آموزان خودساخته و خودباور داشته باشیم که باور به میهن در وجودش ریشه داشته باشد و بتواند از میهنمان دفاع کند، نیاز به چه نوع تربیتی دارد و گفت: در تشریح این مسئله نمی‌خواهم به هسته اصلی تربیت که خانواده است ورود کنم چرا که معتقدم در چهارچوب و فرمت خانواده‌های امروزی این غالب تربیت و رشد یافتگی مبتنی بر گفتمان نظام حاکم یا گفتمان انقلاب اسلامی اتفاق نمی‌افتد.

وی اضافه کرد: شاید این سؤال مطرح شود که آیا این تربیت در گذشته وجود داشته است یا خیر؟ پاسخ من این است که در گذشته مظاهر بیرونی نمادها و سمبل‌هایی که در جامعه وجود داشت به جریان پرورشی در درون خانواده کمک می‌کرد تا بتواند به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه، عامدانه یا غیرعامدانه نسبت به بسترسازی و تدارک فضاهای تربیتی مبتنی بر مسیر گفتمان انقلاب اسلامی نقش آفرینی کند.

پژواک معکوس وانهادگی فرهنگی در خانواده‌ها

این استاد دانشگاه با ذکر یک مثال، گفت: هشت سال جنگ تحمیلی و توسعه و ترویج فرهنگ جبهه و شهادت شاید به صورت خودکار در درون خانواده‌ها این جریان را ایجاد می‌کرد که فرزند هم نسبت به همان مسئله و مقیاس فرهنگی در جامعه رشد یافتگی داشته باشد، اما اکنون معیار و ملاک فرهنگی در جامعه دچار افول و سقوط اساسی شده است و معتقدم در بحث فرهنگی دچار وانهادگی شده‌ایم و این وانهادگی به صورت معکوس پژواک خود را در خانواده‌ها به عنوان هسته مرکزی که می‌تواند در این ماجرا اثرگذار باشد نشان داده است.

وی در ادامه به بررسی کارکردهای نهادهای مسئول به‌ویژه آموزش و پرورش در ایجاد اعتقاد و علاقه به میهن، دین و انقلاب اسلامی در دانش‌آموزان پرداخت و گفت: معتقدم در بینش و جهان‌بینی نسبت به این موضوعات دچار اختلال عجیبی شده‌ایم. طی دهه‌های گذشته به‌ویژه دو دهه اخیر که من نسبت به آن نقد جدی دارم، نگاه کارکردی آموزش و پرورش به نوجوانان و جوانان نگاه تکلیفی بوده است. آموزش و پرورش طی این مدت بیشتر به آموزش اهتمام داشته و فقر پرورش و تربیت را در عملکرد آن می‌بینیم.

نگاه نتیجه‌مداری جایگزین تکلیف‌مداری شود

وی اظهار کرد: حتی در مسئله آموزش نیز نگاه آموزش و پرورش تکلیفی بوده یعنی خود را مکلف می‌دانسته یک ترمی را برای دانش آموز برگزار کند و معلمانی هم نسبت به این آموزش و ارتقای تحصیلی دانش آموزان اقدام کنند. نکته اساسی این است که این بینش آموزش و پرورش بی‌تردید باید دچار تغییر شود و ما باید به جای نگاه تکلیف‌مدار صرف به سمت نگاه نتیجه‌مدار برویم و نتایج ارتقای تحصیلی دانش آموزان را ببینیم.

این جامعه شناس نسبت به بروز بحران هویت در نوجوان و جوان امروز هشدار داد و گفت: معتقدم هویت ایرانی، ملی، مذهبی و دینی یک نوجوان دچار اختلال‌ شده است و ما در یک بحران و فروپاشی هویت در نوجوان و جوان امروزی هستیم.

وی افزود: اگر می‌خواهیم نتایج و میوه آموزش _ از واژه پرورش استفاده نمی‌کنم چون معتقدم از پرورش فاصله داریم و برای پرورش نیاز به کاربرگ‌های ویژه داریم_ در فضای حقیقی گفتمان انقلاب اسلامی در آموزش و پرورش وجود داشته باشد و به آن برسیم باید دو رکن اساسی انقلاب اسلامی یعنی عدالت و پیشرفت در کارکردهای اصلی آموزش و پرورش وجود داشته باشد که البته اکنون وجود ندارد.

کارچی تصریح کرد: نیاز به یک بازتعریف اساسی و طراحی مدل و الگوی جدید مبتنی بر تغییرات اجتماعی دنیای امروز، فضای مدرنیزاسیونی که در جامعه با تکنولوژی‌ها، فناوری‌ها، شبکه‌های اجتماعی و … وجود دارد، هستیم.

وی ادامه داد: برای رسیدن به این درجه و اعتبارمندی برای نظام جمهوری اسلامی به یک جریان زنجیروار و متسلسل نیاز است که علاوه بر کارکردهای آموزش و پرورش به عنوان نهاد مسئول کارکردهای فرهنگی هم نسبت به این قضیه اتفاق بیفتد.

این جامعه شناس با متذکر شدن این مسئله که افول موضوعات کیفی در جامعه اگر چه بدیهی است اما چون از جنس مباحث کیفی است برای متولیان، دغدغه‌مندان و دلسوزان نظام آنچنان محسوس نیست و گفت: بی‌تردید اگر همین روش و شیب تند خروج از ارزش‌های دینی، اسلامی، ملی و ایرانی اتفاق بیفتد در یک دهه آینده با یک سری نوجوان مضمحل نسبت به ارزش‌های انسانی روبه‌رو هستیم که با هیچ کیفیتی نمی‌توان آنها را با عباراتی نظیر افسر جنگ نرم، پیاده نظام گفتمان انقلاب اسلامی یا نیروهای محرک برای رسیدن به اهداف مقدس جمهوری اسلامی تعبیر کرد.

وی مسئله و اقدام ضروری در این خصوص را خروج جدی متولیان آموزش و پرورش از نگاه تکلیف‌مدارانه به نگاه نتیجه‌مدارانه دانست و گفت: میوه آموزش و فضای تحصیلی را باید در مدارس ببینیم؛ البته وقتی صحبت از محصول و نتیجه می‌کنم منظور من صرفاً در قالب آمار و ارقام نیست و ما باید رفتار، کردار، چینش و کنش‌های اجتماعی جوان‌ و نوجوان را ببینیم و ترازبندی کنیم که آنها با چه رویکردی به انقلاب، نظام جمهوری اسلامی، حاکمیت، ایران، وطن، غیرت ایرانی، ارزش‌های اصیلی که با خون و رگ و استخوان جوان ایرانی باید پیوند بخورد، نگاه می‌کنند.

بحران مکانیکی رفتار کردن مسئولان

این جامعه شناس از بحرانی با عنوان بحران رفتار مکانیکی نیز سخن گفت و تشریح کرد: از حیث کارکردها هر مسئول و نهاد مسئولی به صورت مکانیکی کار خود را انجام می‌دهد و ما باید به یک فرمول از جنس ارگانیک دست پیدا کنیم؛ فقط با بافت یک فضای ارگانیک می‌توانیم به یک همبستگی برسیم تا این همبستگی بتواند ارزش، مفهوم و گفتمان تولید کند و جوان ایرانی را به سمت انسان بالغ و پخته و بارور حرکت دهد تا ثمره آن را در آینده برداشت کنیم. بی‌تردید این جوانان و نوجوانان نه در قالب شعار بلکه در واقع آینده‌ سازان و شاغلان آینده کشور هستند و آنها هستند که مؤثران آینده کشور خواهند بود و می‌توانند آینده درخشان و طلایی را برای ایران رقم بزنند. با وجود یک فضای ارگانیک نه تنها همبستگی ایجاد می‌شود بلکه پیوستگی بین نهادها نیز اتفاق می‌افتد.

وی در بخش پایانی سخنان خود با تأکید بر اینکه همچنان نیازمند تعریف فرهنگ در جامعه هستیم، گفت: فرهنگ عمومی در حوزه عمومی یکی از چالش‌های اساسی دنیای امروز است. نه فقط برای نوجوانان و جوانان بلکه برای سنین بزرگسال هم در ماجرای فرهنگ عمومی دچار چالش‌های اساسی هستیم. بسیاری از اصطکاک‌ها، تصادف‌ها، تصادم‌ها و پرخاشگری‌هایی که جامعه امروز ایران را به سمت شلختکی اجتماعی پیش برده از موانع اصلی در حصول نتایج است. نتایجی که برای جامعه ایران میسر است اما اکنون دور از دسترس شده و باید در این حوزه هم نگاه جدی داشته باشیم.

کارچی در پاسخ به این سؤال که برای بازطراحی آموزشی و تربیتی گفتمان انقلاب اسلامی و وطن دوستی برای نوجوانان چه باید کرد؟ گفت: بیانیه گام دوم انقلاب چند وقت پیش مطرح شد اما متأسفانه نسبت به همین موضوع هم یکسری کنش‌های ارزشی صرف رخ داد. معتقدم بیش از اینکه نسبت به بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی که توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شد نگاه ارزشی و ولایت مدارانه داشته باشیم، باید نگاه تخصصی داشته باشیم و اول با یک نگاه متخصصانه به موضوع نگاه کنیم وقتی این تخصص اولویت شد و ما بدون سو گیری برخورد کردیم، آن‌وقت بیانیه همه‌گیر خواهد شد.

جذب حداکثری باید برای گام دوم انقلاب رخ دهد

وی اضافه کرد: وقتی نگاه مبتنی بر سو گیری و صرفاً ارزشی وارد مسئله می‌شود، جامعیت گام دوم انقلاب را تحت تأثیر قرار می‌دهد به نحوی که گویی بخشی از مردم، جامعه و جوانان را نباید در این گام دوم قرار دهیم در حالی که نگاه رهبری یک نگاه جامع‌گر، فرابخشی، فرادسته‌ای و فراگروهی است و ما باید آنچنان که می‌شود و بایسته و شایسته است حداکثر تلاش و ظرفیت‌مان را برای اینکه همه آحاد جامعه را درون گام دوم انقلاب قرار دهیم، به‌کار بگیریم.

این جامعه شناس عنوان کرد: در حوزه فرهنگ سازی به یک دایره المعارف ملی نیاز داریم که می‌تواند به عنوان سند بالادستی در حوزه فرهنگ، گفتمان سازی، روایت و قرائت از متون دینی و انقلابی به ما کمک کند.

وی در پایان گفت: فراموش نکنیم که ما نیازمند یک وحدت و انسجام علمی ـ تخصصی، کارشناسی و فنی در این زمینه هستیم، باید بیش از پیش علوم، دانش و به ویژه مدیریت دانش را در این مسئله وارد کنیم، از همه زوایا نگاه کنیم، یک نگاه توسعه‌مدارانه، همه جانبه، متوازن و پایدار داشته باشیم تا بتواند اهداف ما را در این مسیر محقق کند.