سلامت روان در دعاهای ماه رمضان| یادداشتی از محمد هادی زاهد غروی
نوشتار حاضر به فرازهایی از دعاهایی که در ماه رمضان خوانده می‌شود و ناظر به سلامت روان است، اشاره می‌کند.
ردنا (ادیان‌نیوز)- محمد هادی زاهد غروی در نوشتاری با عنوان«سلامت روان در دعاهای ماه رمضان» که دراختیار شفقنا قرارداده این گونه آورده است:
در رابطه با سلامت روان و یا بهداشت روان و علائم و ویژگی‌های آن مباحث فروانی مطرح شده است. و روانشناسان هر یک بر اساس مبانی خود درباره سلامت روان نظرات مختلفی دارند. در این یادداشت کوتاه ویژگی‌هایی که بیشتر دانشمندان بر آن متفق هستند را مد نظر قرار داده‌ایم.
یکی از علائم سلامتی روان، شادی و شادکامی است که مولفه‌های دارد و درک باک در کتاب سیاست شادکامی به آن مولفه‌ها اشاره کرده است، از جمله آنها :۱) کمک و دستگیری به همنوعان و کاستن از درد و رنج آنان ۲) داشتن سلامت جسمانی و بدنی ۳) داشتن ایمان مذهبی ۴) داشتن نظام حکومتی مردم‌سالار، ملتزم به قانون، کارآمد و مشکل‌گشا و دارای کمترین میزان خشنونت‌ورزی و فساد
از سوی دیگر در رابطه با دینداری به طور عام و دعا به طور خاص و نقش آن در سلامت روان تحقیق‌های فروانی چه در بعد نظری و چه از لحاظ آماری و میدانی در ایران و خارج از کشور صورت گرفته است. و در بسیاری از این مقالات به نقش مثبت دینداری و دعا در سلامت روان افراد تصریح شده است.
در رابطه با دعا این نکته قابل ذکر است که دعا افزون بر اینکه گفتگو با خدا است و نقش مهمی در ارامش روحی و روانی افراد دارد و امروزه از آن به تعابیری چون انرژی مثبت یاد می‌شود، اما تنها لقلقه زبان نیست، بلکه هنگامی دعا نقش خود را ایفا می‌کند که انسان در عمل و حرکت آن خواسته را محقق کند و برای تحقق خواسته‌ای که دعا کرده تلاش کند.
اکنون فهرست‌وار به فرازهایی از دعاهایی که در ماه رمضان خوانده می‌شود و ناظر به سلامت روان است، اشاره می‌شود. البته بعضی از فرازهای مورد نظر با تعابیر مختلف در چند دعا تکرار شده است که برای رعایت اختصار، تنها به یک مورد اشاره می‌شود.
۱ـ کمک و دستگیری به همنوعان و کاستن از درد و رنج آنان:
اللّٰهُمَّ أَغْنِ کُلَّ فَقِیرٍ، اللّٰهُمَّ أَشْبِعْ کُلَّ جائِعٍ، اللّٰهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیانٍ، اللّٰهُمَّ اقْضِ دَیْنَ کُلِّ مَدِینٍ، اللّٰهُمَّ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوبٍ، اللّٰهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَرِیبٍ، اللّٰهُمَّ فُکَّ کُلَّ أَسِیرٍ، …، اللّٰهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَرِیضٍ؛ خدایا، هر تهیدستی را بی‌نیاز کن، خدایا، هر گرسنه‌ای را سیر کن، خدایا، هر برهنه‌ای را بپوشان، خدایا، قرض هر بدهکاری را ادا کن، خدایا، غم هر غم‌زده‌ای را برطرف کن، خدایا، هر غریبی را به وطن بازگردان، خدایا، هر اسیری را آزاد فرما، … خدایا هر بیماری را درمان ده،
همانطور که در مقدمه بیان شد این فراز از دعا هنگامی در سلامت روان موثر است که شخص دعا کننده تنها به دعا کردن بسنده نکند و در دستگیری از فقیر و سیر کردن گرسنه و زدودن غم فرد غمگین و … بکوشد.
۲ـ حال خوش:
اللّٰهُمَّ غَیِّرْ سُوءَ حالِنا بِحُسْنِ حالِکَ؛ خدایا بدحالی ما را به خوبی حال خود تغییر ده،
۳ـ برخورداری از زندگی و معیشت مناسب:
اللّٰهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّیْنَ وَأَغْنِنا مِنَ الْفَقْرِ؛ خدایا، وام ما را بپرداز و ما را از تهیدستی بی‌نیاز کن،
وَارْزُقْنِى مِنْ فَضْلِکَ رِزْقاً واسِعاً حَلالاً طَیِّباً؛ و از فضلت روزی گسترده حلال پاکیزه نصیب من کن؛
یَا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ، وَأَجْوَدَ مَنْ أَعْطىٰ، أَعْطِنِى سُؤْلِى فِى نَفْسِى وَأَهْلِى وَوالِدَىَّ وَوَُلْدِى وَأَهْلِ حُزانَتِى وَإِخْوانِى فِیکَ، وَ أَرْغِدْ عَیْشِى، وَأَظْهِرْ مُرُوَّتِى، وَأَصْلِحْ جَمِیعَ أَحْوالِى، وَاجْعَلْنِى مِمَّنْ أَطَلْتَ عُمْرَهُ، وَحَسَّنْتَ عَمَلَهُ، وَأَتْمَمْتَ عَلَیْهِ نِعْمَتَکَ، وَرَضِیتَ عَنْهُ، وَأَحْیَیْتَهُ حَیاهً طَیِّبَهً فِى أَدْوَمِ السُّرُورِ، وَأَسْبَغِ الْکَرامَهِ، وَأَتَمِّ الْعَیْشِ؛
ای بهترین کسی که از او خواسته می‌شود و سخی‌ترین کسی که عطا می‌کند، خواسته‌ام را در حق خودم و خانواده‌ام و پدر و مادرم و فرزندانم و خاصانم و برادران دینی‌ام به من عطا کن، زندگی‌ام را گوارا گردان، جوانمردی‌ام را آشکار ساز و همه احوالم را اصلاح کن و مرا از کسانی قرار ده که عمرش را طولانی کردی و کردارش را نیکو ساختی و نعمتت را بر او تمام کردی و از او خشنود شدی و او را به زندگانی پاکیزه زنده داشتی، در بادوام‌ترین خوشی‌ها و کامل‌ترین کرامت‌ها و کامل‌ترین زندگی‌ها،
۴ـ نظام حکومتی مناسب:
اللّٰهُمَّ أَصْلِحْ کُلَّ فاسِدٍ مِنْ أُمُورِ الْمُسْلِمِینَ؛ خدایا، هر فسادی را در کار مسلمانان اصلاح کن.
اللّٰهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَیْکَ فِى دَوْلَهٍ کَرِیمَهٍ تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلامَ وَأَهْلَهُ، وَتُذِلُّ بِهَا النِّفاقَ وَأَهْلَهُ، وَتَجْعَلُنا فِیها مِنَ الدُّعاهِ إِلَىٰ طاعَتِکَ، وَالْقادَهِ إِلىٰ سَبِیلِکَ، وَتَرْزُقُنا بِها کَرامَهَ الدُّنْیا وَالْآخِرَهِ؛ اللّٰهُمَّ مَا عَرَّفْتَنا مِنَ الْحَقِّ فَحَمِّلْناهُ، وَمَا قَصُرْنا عَنْهُ فَبَلِّغْناهُ؛
خدایا، به‌سوی تو مشتاقیم برای یافتن دولت کریمه‌ای که اسلام و اهلش را به آن توانمند گردانی و نفاق و اهلش را به وسیله آن خوار سازی و ما را در آن دولت از دعوت‌کنندگان به‌سوی طاعتت و رهبران به‌سوی راهت قرار دهی و کرامت دنیا و آخرت را از برکت آن روزی ما کنی؛ خدایا، آنچه از حق به ما شناساندی تاب تحملش را نیز عنایت کن و آنچه را در رسیدن به آن کوتاهی کردیم، ما را به آن برسان،
۵ـ امنیت و پیروزی بر ستمکاران:
الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى یُؤْمِنُ الْخائِفِینَ، وَیُنَجِّى الصَّالِحِینَ ، وَیَرْفَعُ الْمُسْتَضْعَفِینَ، وَیَضَعُ الْمُسْتَکْبِرِینَ، وَیُهْلِکُ مُلُوکاً وَیَسْتَخْلِفُ آخَرِینَ، وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ قاصِمِ الْجَبَّارِینَ، مُبِیرِ الظَّالِمِینَ، مُدْرِکِ الْهارِبِینَ، نَکالِ الظَّالِمِینَ، صَرِیخِ الْمُسْتَصْرِخِینَ؛ خدا را سپاس که هراسندگان را ایمنی بخشد و شایستگان را نجات دهد و ناتوان شمردگان را به بلندی رساند و متکبّران را به خاک اندازد و پادشاهانی را نابود می‌کند و دیگران را جانشین آنان قرار می‌دهد، خدا را سپاس که درهم شکننده گردنکشان، نابودکننده ستمکاران، دریابنده گریختگان، کیفردهنده ستمگران، فریادرس فریادخواهان.
اللّٰهُمَّ إِنَّا نَشْکُو إِلَیْکَ فَقْدَ نَبِیِّنا صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَغَیْبَهَ وَ لِیِّنا ، وَکَثْرَهَ عَدُوِّنا، وَقِلَّهَ عَدَدِنا، وَشِدَّهَ الْفِتَنِ بِنا، وَتَظاهُرَ الزَّمانِ عَلَیْنا، فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ ، وَأَعِنَّا عَلىٰ ذٰلِکَ بِفَتْحٍ مِنْکَ تُعَجِّلُهُ، وَبِضُرٍّ تَکْشِفُهُ، وَنَصْرٍ تُعِزُّهُ، وَسُلْطانِ حَقٍّ تُظْهِرُهُ، وَرَحْمَهٍ مِنْکَ تُجَلِّلُناها، وَعافِیَهٍ مِنْکَ تُلْبِسُناها، بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ؛
خدایا، از نبود پیامبرمان که درودهای تو بر او و خاندانش و از ناپیدایی مولایمان و بسیاری دشمنانمان و کمی نفراتمان و سختی فتنه‌هائی که گریبان‌گیر ما شده و از جریان زمان بر زیانمان به درگاه تو شکایت می‌آوریم، بر محمّد و خاندانش درود فرست و ما را در برابر این همه این امور یاری فرما به گشایشی از سوی خود که زود برسانی و بدحالی که آن را برطرف کنی و پیروزی با عزّت که آن را برایمان قرار دهی و سلطنت حقی که آشکارش فرمایی و به رحمتی که از سویت ما را فراگیرد و به سلامتی کاملی که از سویت ما را بپوشاند، ای مهربان‌ترین مهربانان.
وَلَا تُسَلِّطْ عَلَىَّ مَنْ لَایَرْحَمُنِى؛ کسی که به من رحم نمی‌کند بر من چیره مساز.
اللّٰهُمَّ أَعْطِنِى السَّعَهَ فِى الرِّزْقِ، وَالْأَمْنَ فِى الْوَطَنِ؛ خدایا از تو می‌خواهم که به من این امور را عطا کنی: گشایش در روزی، امنیت در وطن.
وَاجْعَلْ مَنْ أَرادَنِى بِسُوءٍ مِنْ جَمِیعِ خَلْقِکَ تَحْتَ قَدَمَىَّ، وَاکْفِنِى شَرَّ الشَّیْطانِ، وَشَرَّ السُّلْطانِ؛ و هرکه از میان مخلوقاتت نسبت به من قصد بدی کرده، زیر گامم قرار ده و مرا از گزند شیطان و گزند پادشاه بازدار.
۶ـ پاکی از صفات ناپسند اخلاقی:
اللّٰهُمَّ إِنِّى أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْکَسَلِ وَالْفَشَلِ وَالْهَمِّ وَالْجُبْنِ وَالْبُخْلِ وَالْغَفْلَهِ وَالْقَسْوَهِ وَالْمَسْکَنَهِ وَالْفَقْرِ وَالْفاقَهِ وَکُلِّ بَلِیَّهٍ وَالْفَواحِشِ مَا ظَهَرَ مِنْها وَمَا بَطَنَ، وَأَعُوذُ بِکَ مِنْ نَفْسٍ لَاتَقْنَعُ، وَ بَطْنٍ لَایَشْبَعُ، وَقَلْبٍ لَایَخْشَعُ، وَدُعاءٍ لَایُسْمَعُ، وَعَمَلٍ لَایَنْفَعُ، وَأَعُوذُ بِکَ یَا رَبِّ عَلَىٰ نَفْسِى وَدِینِى وَمالِى وَعَلَىٰ جَمِیعِ مَا رَزَقْتَنِى مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ، إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ؛
خدایا؛ به تو پناه می‌آورم از کسالت و سرافکندگی و اندوه و ترس و بخل و بی‌خبری و سنگدلی و ناداری و تهیدستی و بیچارگی و همه بلاها و زشتی‌های آشکار و پنهان و به تو پناه می‌آورم از درونی که قانع نمی‌شود و از شکمی که سیر نمی‌گردد و از قلبی که فروتنی نمی‌کند و دعایی که به اجابت نمی‌رسد و کرداری که سود نمی‌بخشد، پروردگارا برای حفظ جان و دین و مال و آنچه نصیب من فرموده‌ای، از شیطان رانده شده به تو پناه می‌آورم، همانا تو شنوا و دانایی.
۷ـ آمرزش گناهان:
فرازهای فراوانی درباره آمرزش گناه وجود دارد. گناه عملی است که سلامت روان انسان را از بین می‌برد.
أَنْتَ الْمُحْسِنُ وَنَحْنُ الْمُسِیئُونَ فَتَجاوَزْ یَا رَبِّ عَنْ قَبِیحِ مَا عِنْدَنا بِجَمِیلِ مَا عِنْدَکَ؛ تو نیکوکاری و ما بدکارانیم، به زیبایی آنچه نزد توست از زشتی آنچه پیش ماست درگذر.
ذُنُوبُنا بَیْنَ یَدَیْکَ نَسْتَغْفِرُکَ اللّٰهُمَّ مِنْها وَنَتُوبُ إِلَیْکَ؛ گناهان ما پیش روی توست، خدایا از گناهانمان از تو آمرزش می‌خواهیم و به‌سوی تو باز می‌گردیم.
۸ـ نهراسیدن از مرگ:
حَبِّبْ إِلَىَّ لِقاءَکَ، وَأَحْبِبْ لِقائِى، وَاجْعَلْ لِى فِى لِقائِکَ الرَّاحَهَ وَالْفَرَجَ وَالْکَرامَهَ؛ خدایا؛ محبت، لقائت را محبوب من کن و تو نیز لقاء مرا محبوب خود ساز و در لقایت برای من آرامش و گشایش و کرامت قرار ده.
اللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُکَ إِیماناً لَاأَجَلَ لَهُ دُونَ لِقائِکَ، أَحْیِنِى مَا أَحْیَیْتَنِى عَلَیْهِ، وَتَوَفَّنِى إِذا تَوَفَّیْتَنِى عَلَیْهِ، وَابْعَثْنِى إِذا بَعَثْتَنِى عَلَیْهِ؛ خدایا؛ ایمانی از تو درخواست می‌کنم که پایانی جز لقاء تو نداشته باشد، بر آن ایمان پایدارم بدار تا زنده‌ام می‌داری و بر آن بمیران زمانی که مرا می‌میرانی و بر آن برانگیز.
۹ـ داشتن رضایت خاطر از داشته‌ها:
۱) اللّٰهُمَّ رَضِّنِى بِما قَسَمْتَ لِى حَتَّىٰ لَاأَسْأَلَ أَحَداً شَیْئاً؛ خدایا؛ به آنچه نصیبم کردی خشنودم ساز تا چیزی از کسی نخواهم.
۲) اللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُکَ إِیماناً تُباشِرُ بِهِ قَلْبِى، وَیَقِیناً حَتّىٰ أَعْلَمَ أَنَّهُ لَنْ یُصِیبَنِى إِلّا مَا کَتَبْتَ لِى، وَرَضِّنِى مِنَ الْعَیْشِ بِما قَسَمْتَ لِى، یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ؛ خدایا از تو ایمانی می‌خواهم که دلم آن را لمس کند و باوری می‌جویم که بدانم هرگز چیزی به من نمی‌رسد، جز آنچه تو برایم مقرّر کردی، مرا از زندگی به آنچه نصیبم فرمودی خشنود ساز، ای مهربان‌ترین مهربانان.
۱۰ـ نداشتن امید واهی به دیگران:
وَأَثْبِتْ رَجاءَکَ فِى قَلْبِى، وَاقْطَعْ رَجائِى عَمَّنْ سِواکَ حَتَّىٰ لَاأَرْجُوَ غَیْرَکَ وَلَا أَثِقَ إِلّا بِکَ؛ و امیدت را در دلم استوار گردان و رشته امیدم را از غیر خودت قطع کن تا به غیر تو امید نبندم و جز به تو اعتماد نکنم،