پیوند ناگسستنی دین و سلامت روان/تحقق سلامت روان در سایه باورهای اسلامی

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز) حمید رفیعی هنر، عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه قرآن و حدیث امروز دوشنبه ۲۲ آذرماه در نشست مجازی «اسلام و مکانیزم های سلامت روان» به تبیین جایگاه و نقش اثرات مثبت و حمایتگرانه دین بر سلامت افراد در جامعه پرداخت و بیان کرد: نتایج بسیاری از پژوهش های علمی انجام گرفته در آستانه قرن ۲۱ پرده از یک ایده برداشته است و آن اینکه؛ احساسات دینی عارضه تحمیلی بر زندگی نیستند و پیوند میان دین و سلامت ناگسستنی و انکارناپذیر است.

وی با اشاره به اینکه؛ بسیاری از روانشناسان بزرگ دنیا بر اهمیت نقش باورهای دینی صحه گذاشته اند. کارل گوستاو یونگ زمانی عنوان کرده «تمام مراجعان میان سال من» که فاقد معنا و استحکامی بودند، دیدگاه دینی می توانست به آن ها سلامت و بهبودی لازم را اعطا کند.

نقش ابعاد دینی بر سلامت زندگی و بهبود روابط اجتماعی

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی مطرح کرد: برخلاف دیدگاه روانشناسی لذت طلبانه زیگموند فروید و رویکرد آدلر در بیان دیدگاه های روانشناختی فرصت طلبانه، بسیاری از اندیشمندان مکتب اگزیستانسیالیست همچون ویکتور فرانکل «نویسنده اثر در جستجوی معنی» معتقد است؛ معناجویی و یافتن معنا در زندگی از مولفه های مهم در طول زندگی افراد محسوب می شود و احساسات دینی می تواند این انرژی و تکاپو را به زندگی افراد هدیه نماید. بیش از نیمی از مطالعات به لحاظ آماری اثرات مثبت حمایتی دین را نشان می دهند.

رفیعی هنر عنوان کرد: موسسه تحقیقاتی گالوپ در سال ۲۰۰۰ بر اساس پروژه پژوهشی پیوند دین و سلامت به این نتیجه دست یافت که بخش عمده ای از مردم دین را بخش اصلی زندگی خود می دانند. به طوری که منکران خدا در اقلیت ممکن قرار دارند(کمتر از یک صدم از افراد در میان ۲۳۸ کشور را خداناباوران تشکیل داده اند).

وی با بیان اینکه پژوهش های انجام گرفته صرفا در میان افراد مسیحی و یهودی خلاصه نمی شود، بیان کرد: در سال ۲۰۱۴ تحقیقی در میان کشورهای مسلمان نشان داد؛ تعهدات دینی و تقیدات اسلامی باعث کاهش ابتلاء دینداران به افسردگی و افزایش سرعت بهبودی در میان بیماران افسرده شده است.

پرسشی جدید در حوزه روانشناسی دینی

مولف اثر «مشاوره و روان‌درمانی بر اساس منابع اسلامی» اظهار کرد: به طور کلی به تلخیص صدها مطالعه اثرات ابعاد دین بر اختلالات پرداخته اند که بیش از نیمی از مطالعات به لحاظ آماری اثرات مثبت حمایتی دین را نشان می دهند.لذا مجموع پژوهش ها منجر به شکل گیری این تفکر شد که اساساً پرسش ارتباط میان دین و سلامتی تثبیت شده و مورد پذیرش بخش عمده ای از اصحاب علمی قرار گرفته است. حال پرسش جدیدی جای آن را گرفت؛ دین چه مکانیزمی دارد که تحقق آن در زندگی بشری سلامت روان را در پی دارد؟

وی اضافه کرد: مکانیزم های میانجی بین دینداری و سلامت روان چه مواردی را شامل می شوند که توانسته سلامت روح و روان انسانی را تضمین نماید. این پرسشی بود که پس از اطمینان خاطری که در پی اثرات مثبت و تحول آفرین سبک زندگی دینی برای بشر به ارمغان آمده است، پدیدار شد.

مکانیزم های میانجی بین دینداری و سلامت روان

رفیعی هنر بیان کرد: دینداری در پنج بعد توانسته است تاثیرگذاری خویش را اعمال نماید که عبارتند از ۱- تجویز رفتارهای سالم ۲- ایجاد حمایت اجتماعی ۳- ایجاد سبک های مقابله با استرس ۴- امیدبخشی و معنادهی به زندگی ۵- خودمهارگری و خودنظم بخشی، سنجه های مورد مطالعه قرار گرفته در این زمینه به شمار می آیند. بنابراین دینداری و سبک زندگی افراد دیندار باعث شکل گیری و بروز رفتارهای سالم، حمایتگری، امید و معنابخشی و… را پدید می آورد.

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ضمن اشاره به شواهدی از آموزه های دین اسلام برای برخورداری از روان سالم خاطر نشان کرد: اسلام برای برخورداری از سلامت معنوی و روان انسان ها آموزه ها و نسخه های متنوعی را تجویز کرده است. در ادامه شواهد دینی از منطق مواجهه اسلام با سلامت روان را اشاره می کنیم.

تجویز رفتارهای سالم از نگاه اسلام

پژوهشگر حوزه روانشناسی اسلامی در راستای تبیین مواضع و نظریات موجود در دین اسلام برای تامین سلامت روان، بیان کرد: ابواب متنوعی در فقه اسلامی به این موضوعات اشاره کرده اند. در باب اطمعه و اشربه عنوان می شود: خوردنی ها و نوشیدنی ها موجود در زمین و آسمان با قید و بندهایی همراه است. به همین دلیل علت کلامی ومنطق حاضر در احکام اسلامی به صلاحدید انسان ها بیان شده است.

وی اضافه کرد: اسلام برای اصلاح روابط میان فردی «وَالصلحُ خَیر/نساء:۱۲۸» و برای کاهش تعارضات درون فردی«وَلیفوا ولیصفحوا الا تحبون ان یغفرالله لکم/نور:۲۲» راهکار و دستورالعمل دارد. درواقع برای شکل گیری رفتارهای سالم اینگونه نسخه خود را تجویز می کند.

رفیعی هنر ادامه داد: اختلافات و درگیری ها در اشکال مختلف (تنش بین روابط زناشویی، اختلافات خانوادگی، تعارضات شغلی و اجتماعی و…) را به سمت بهبودی و سامان سوق می دهد. سبک صلح آمیزی در روابط میان فردی در جهت کاهش تعارضات درون فردی برای آرام کردن دنیای درون و برون و توجه به گذشت از مسائل به خاطر خداوند بزرگ و بلندمرتبه یکی از خاصیت های تولید رفتار سالم در مناسبات اجتماعی افراد محسوب می شود.

حمایت اجتماعی اسلام در جوامع انسانی

عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه قرآن و حدیث، بیان کرد: اسلام در آموزه های حوزه توجه به حوائج مردم دیدگاه بسیار فعال و پویایی دارد. اسلام بنابر آموزه «ان حوائج الناس الیکم من نعم الله علیکم» از ما می خواهد که نسبت به خواسته ها و حوائج دیگران بی تفاوت نمانیم. ضمن اینکه در بخشی دیگر تحت عنوان آموزه مواسات این موضوعات به صورت جدی تری پیگیری شده است.

وی افزود: اسلام بنابر آموزه«تُواسی اخاک المومن من کل شی رزقک الله ایاه و لا تحرمه و لا تمتحنه فی دینه» از ما می خواهد بدون اینکه از جهت گیری دینی یک فرد سوال کنیم، با آن ها در مشکلات و مسائل شان مواسات، همدلی و همراهی کنیم.

مولف اثر «روان‌شناسی مهار خویشتن با نگرش اسلامی» مطرح کرد: اسلام در دو وجه حمایت کننده و حمایت شوندگی بر مواضع خود تاکید دارد. علی رغم توجه و تاکید اسلام بر اهمیت دادن به حوائج انسانی، همدلی و پرداخت خمس و زکات و دیگر وجوهات شرعی بر بُعد حمایت گری تاکید می نماید. از سوی دیگر نیز، اسلام بر موضوعاتی نظیر؛ صله رحم، شرکت در اجتماعات و مناسبت ها و مراسمات مذهبی و طرح مشکل و مشورت با دیگران تاکید فراوانی دارد که جنبه های دیگری از مقوله حمایت اجتماعی از نظر اسلام صورت بندی می شود.

دستورات و سبک های اسلامی مقابله با استرس

استادیار پژوهشکده اخلاق و روان‌شناسی اظهار کرد: دین اسلام با مکانیزم های مختلفی در جهت تامین انرژی لازم و اتکا بر ویژگی های درونی آموزه های مختلفی در این حوزه بیان داشته است. به طوری که در آموزه توکل «آیه ۵۱ سوره توبه» با اشاره به توکل بر خداوند و اطمینان خاطر از این موضوع بر مومنان وعده همراهی الهی و توجه و لطف همیشه جاری خداوند این تکنیک را می آموزد.

رفیعی هنر با اشاره به اصلاح تصویر ذهنی از خدا بیان کرد: در حوادث ممکن است با خدای ذهنی خود در بیفتیم؛ خدای واقعی رحمتش بر غضبش مقدم است. خیرخواه و ناصح است. هیچ ظلمی را بی پاسخ نمی گذارد. ضمن اینکه، در آموزه دعا، اسلام به پیروان خویش در پی ارائه نکته بسیار مهمی است. افراد بتوانند خودگویی ها (رابطه تک محورانه و مونولوگی) را به دگرگویی (رابطه جمعی و دیالوگی) رشد دهنده و تعالی بخش با خدا تبدیل می کند.

وی با اشاره به آموزه و اصل توبه در اعتقادات دین اسلام اظهار کرد: وقتی افراد به خاطر آسیب به کسی یا انجام عمل ناسالمی دائم در پریشانی، تشویش، احساس گناه، و کشمکش درونی هستند؛ امیدبخش ترین آیه قرآن(آیه۵۳ سوره زمر) را با خود مرور کرده و به مضمون آن عمل می کنند.

امیدبخشی و معنادهی به زندگی

وی با اشاره به بحران های وجودی بشر در عصر جدید و از بین رفتن معنا در زندگی برخی انسان ها، بیان کرد: اسلام به مسئله معنا در زندگی و هدفمند بودن آن توجه فراوانی دارد. افراد دین مدار این واقعیت را مرتب در ذهن خود مرور می کنند که زندگی ما فقط در این دنیای کنونی خلاصه نمی شود. انسان از دو بخش جسم و روح تشکیل شده است.

روانشناس حوزه سلامت با اشاه به حکم آموزه قرآنی سوره قیامت آیه ۳۶ عنوان کرد: انسان دین مدار باید بداند ما انسان ها بدون هدف و تنها در این دنیا رها نشده ایم. درواقع توجه به این موضوع که ما خلق شده ایم که بمانیم، و فراتر از مرزهای این دنیا رشد کنیم و بالاتر برویم. ما سختی زندگی دنیا را برای یک زندگی جاودانه تحمل می کنیم. مجموعه این باورهای انگیزه ها و انرژی های لازم برای تحقق سلامت روانی و جسمی را در انسان به وجود می آورند.

وی در پایان با اشاره به وجود خیر و بازتاب آن در رویدادهای زندگی انسانی خاطرنشان کرد: دینمداران در تلاش اند بر این باور برسند که در رویدادهای تلخ و ناخوشایند نیز خیر و مصلحت هایی است حتی اگر نتوانند دقیقا آن ها را بشناسند. چرا که طبق برخی پژوهش ها، افراد دارای حسن ظن(خوش بینی منطقی) همواره به لحاظ روانی و جسمی سالم ترند.