نگاهی به سیاست ترکیه در قبال ارامنه و چرایی استفاده بایدن از لفظ نسل کشی

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، ۲۴ آوریل امسال برای ترکیه، حال و هوای متفاوتی داشت و می توان گفت، تا حدودی از حجم اضطراب سالیان گذشته، کاسته شد.

ارامنه در حالی در سالروز رویداد تاریخی ۱۹۱۵ میلادی گرد هم آمدند که ترکیه و ارمنستان در تلاش برای رسیدن به یک توافق سیاسی – اقتصادی مهم و قدم نهادن در مسیر عادی سازی روابط هستند.

اگر چه حالا ترکیه تا حد زیادی امیدوار شده که بتواند این موضوع تاریخی را پشت سر بگذارد، اما در هر حال، همچنان که انتظار می رفت، رئیس آمریکا همچنان کار خودش را کرد!

جو بایدن، یک بار دیگر در سالروز ۲۴ آوریل، با به کارگیری لفظ «نسل کشی» باعث خشم مقامات آنکارا شد و مولود چاووش اوغلو، او را یک دوروی بزرگ دانست، اما خود اردوغان، اظهار امیدواری کرد که این قضایا پشت سرگذاشته شوند.

یک آوریل متفاوت برای ایروان و آنکارا

بیش از یک سده از وقایع دهشتناک دوران جنگ جهانی نخست سپری شده، اما در هر حال، ۲۴ آوریل برای ارامنه یک روز تلخ و برای مقامات ترکیه، یک مناسبت نگران کننده است. چرا که دولت ترکیه، هر سال در چنین روزی گوش به زنگ بود تا ببیند سران کشورهای غربی در مورد رویداد تاریخی ۱۹۱۵ چه موضعی اتخاذ می کنند.

به جرات می توان گفت، بخش مهمی از تاب و توان دستگاه دیپلماسی ترکیه در چند دهه اخیر، صرف آن شده که لابی های پرهزینه و تجملی این کشور در آمریکا و اروپا (به ویژه در فرانسه)، هر سال امتیازاتی به غربی ها بدهند تا آنها در مورد ۲۴ آوریل، از عبارت «نسل کشی ارامنه» استفاده نکنند. این سنت سیاسی به بدترین شکل ممکن در سال گذشته شکسته شد.

جو بایدن تنها چند ماه پس از جلوس بر کرسی ریاست جمهوری آمریکا، به شکل شفاف، اقدام دولت عثمانی در رویدادهای ۱۹۱۵ میلادی را مصداق نسل کشی دانست.

انتظار می رفت دستکم امسال، یک بار دیگر چنین واژه ای از سوی جو بایدن، مورد استفاده قرار نگیرد، اما برخلاف انتظار مقامات آنکارا، بایدن باز هم گفت، نسل کشی.

سوال اینجاست: آیا این اقدام مجدد بایدن، ترکیه را شوکه کرد؟ پاسخ منفی است. به دو دلیل: اول این که دولت اردوغان به خوبی می داند که همین حالا هم دارد هزینه رفاقت با روسیه را می پردازد و دوم این که، آغاز مذاکرات آنکارا – ایروان برای عادی سازی روابط، وارد مرحله رضایت بخشی شده است.

درست به همین دلیل است که خود اردوغان هم وارد گود شد و خطاب به بالاترین مقام دینی ارامنه در ترکیه، پیامی داد. جالب اینجاست که خبرگزاری رسمی آناتولی ترکیه از عبارت «یادبود قربانیان وقایع مرتبط با جنگ جهانی اول» استفاده کرده است.

این در حالی است که در ادبیات رسمی ترکیه، پیش تر از واژه عربی – عثمانی «تهجیر» استفاده می شد و دفاع آنکارا این بود که در جریان مزاحمت ارامنه برای شهروندان عثمانی، تصمیم به کوچاندن یا کوچ اجباری در فصل سرما، موجب مرگ برخی از آنان شد!

خبرگزاری آناتولی، در مورد پیام اردوغان چنین نوشته است: رجب طیب اردوغان، رئیس ‌جمهور ترکیه در پیامی به ساهاک ماشالیان، پاتریک ارامنه ترکیه به مناسبت یادبود قربانیان وقایع مرتبط با جنگ جهانی اول گفت: باید به جای بزرگ‌نمایی، آینده را با الهام از وحدت هزار ساله خود بسازیم. یاد ارامنه عثمانی که در جریان جنگ جهانی اول جان باختند را گرامی داشته و به بازماندگان آنان تسلیت گفت.

اردوغان با بیان این که سال‌های پایانی امپراتوری عثمانی و جنگ جهانی اول دوران بسیار دردناکی برای میلیون‌ها انسان بود، افزود: بدون هیچ گونه تبعیض مذهبی، قومی و فرهنگی، درک و شریک شدن در این دردهای مشترک، وظیفه بشریت است. باید آینده را به جای تشدید درد با هم و با الهام از اتحاد عمیق هزار ساله ساخته و یک روند مثبت را با همسایه خود ارمنستان برای این منظور آغاز کنیم. روند عادی‌سازی صمیمانه توسط شهروندان ترکیه نیز حمایت می‌شود.

نگاهی به کلیدواژه های استفاده شده توسط اردوغان، نشان می دهد که ابراهیم کالن و همراهان او در اتاق فکر تیم اردوغان، به شکل دقیق با کلمات بازی کرده اند و به هیچ وجه طرف کلماتی نرفته اند که از معنا و کاربرد آنها، بویی از عذرخواهی و نهادن تعهد بر دوش ترکیه، به مشام برسد.

در همین حال صد و هفتمین سالروز وقایع ۱۹۱۵ امروز طی مراسمی در کلیسای ارامنه ترکیه در استانبول گرامی داشته شد.

ساهاک ماشالیان، پاتریاک کلیسای ارامنه ترکیه طی سخنانی در این مراسم گفت: «باید این را هم بیان کنیم که تلاش‌ها برای استفاده از این رنج اجدادمان به‌ عنوان استدلال‌های سیاسی علیه ترکیه در عرصه بین‌المللی را نیز به همان اندازه غیر اخلاقی می‌بینیم.

جناب رجب طیب اردوغان، هم در دوران نخست‌وزیری خود و هم به‌ عنوان رئیس‌جمهور تنها رهبر دولتی در طول تاریخ جمهوری ترکیه بوده است که از سال ۲۰۱۵ به این سو در ۲۴ آوریل بدین وسیله پیام‌هایی منتشر می‌کند. او در این پیام‌ها با کنار گذاشتند زبان انکار همیشگی در غم و درد ما سهیم شده و به یاد مردم ما که در دوران تبعید جان خود را از دست داده‌اند، احترام می‌گذارد. از نظر ما شایسته است که این پیام‌ها را اقدامات مثبتی بدانیم که می‌تواند در آینده زمینه را برای آشتی فراهم کند.»

علامت گرگ ها و پیشنهاد نماینده ارمنی پارلمان ترکیه

مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه در یک گشت چند روزه به ۵ کشور آمریکای لاتین سفر کرده است.

او دیروز به اروگوئه رفت تا سفارت ترکیه در این کشور را افتتاح کند. اما گروهی از ارامنه در مقابل ساختمان سفارت ترکیه تجمعی تشکیل داده و علیه چاووش اوغلو و دولت و شعار سر دادند. چاووش اوغلو چه کرد؟ او از داخل ماشین لبخند زد و سپس علامت گرگ های خاکستری را با انگشتان خود نشان داد.

علامت و نماد گرگ های خاکستری که با استفاده از سه انگشت دست اجرا می شود، مهم ترین نماد ملی گرایان راست افراطی ترکیه است. آنان با این حرکت، از یک اسطوره قدیمی و افسانه ای یاد می کنند که بر اساس آن، تنها نوزاد ترک باقی مانده بر روی زمین، توسط یک گرگ خاکستری نجات داده شده و گرگ به او شیر داده است.

این نماد در ترکیه، فقط توسط دولت دولت باغچلی و هواداران راست افراطی او مورد استفاده قرار می گیرد و اسلامگرایان، به شدت از این نماد بیزار بوده و از اجرای آن پرهیز داشتند. اما حالا چند سالی است که اردوغان با باغچلی در ائتلاف جمهور شریک شده و برای جلب رضایت ملی گرایان، گهگاه این علامت را اجرا می کند (در حالی که اردوغان قبلاً علامت ربیعه مصر و پشتیبانی از اخوانی های مصر را اجرا می کرد).

دیروز چاووش اوغلو نیز با اجرای این حرکت، نشان داد که محافظه کاران اسلامگرای موسس حزب عدالت و توسعه نیز، وقتی که لازم باشد می توانند مانند یک ملی گرای دوآتشه عمل کنند.

چاووش اوغلو در حالی نماد گرگ های خاکستری را در اروگوئه به ارامنه نشان داد که گارو پایلان نماینده ارمنی مردم دیاربکر در پارلمان ترکیه، پیشنهادی به صحن علنی برده مبنی بر این که به طور رسمی، ارتکاب قتل عام از سوی عثمانیان، به رسمیت شناخته شود.

اما رئیس پارلمان چه کرد؟ پروفسور مصطفی شن توپ رئیس پارلمان ترکیه و از موسسین حزب عدالت و توسعه، دیروز در آنکارا از قبرستان دیپلمات هایی بازدید کرد که در دهه های گذشته در چندین کشور جهان توسط ارامنه به قتل رسیده اند.

او ضمن خروج از قبرستان، اقدام گارو پایلان را بیشرمانه دانست و اعلام کرد که پارلمان هرگز زیر بار چنین پیشنهادی نخواهد رفت. جالب اینجاست که پایلان، از سران حزب دموکراتیک خلق ها (نهاد اقماری پ.ک.ک) است و همین موضوع، بخشی از حمایت های نظامی و امنیتی ارمنستان از پ.ک.ک در دهه های اخیر را نیز تبیین می کند.

پیام معنی دار باباجان

علی باباجان رهبر حزب جهش و دموکراسی، دیروز در سالگرد وقایع ۲۴ نوامبر ۱۹۱۵ میلادی، پیامی ارسال کرد که در نوع خود، بی سابقه و معنی دار است.

او نوشته است:«ما عامل رنج و مصایب گذشته نیستیم. همه ما باید به عنوان مردمان ساکن آناتولی، در چارچوب درک متقابل تلاش کنیم تا زخم های یکدیگر را التیام دهیم. به همین مناسبت، من دردی را که امروز مردم ارمنی عمیقاً احساس می‌کنند، درک می‌کنم و یاد ارمنی‌های عثمانی را که در سال ۱۹۱۵ جان خود را از دست دادند، گرامی می‌دارم.»

نگاهی اجمالی به تابلویی که در بالا ترسیم شد، نشان دهنده این واقعیت است که فضای سیاسی و نگرش افکار عمومی و رسانه های ترکیه نسبت به رویدادهای ۱۹۱۵ تا حد زیادی تغییر کرده و شرایط اقتصادی ارمنستان و برخی بایسته های جغرافیایی و نتایج جنگ اخیر قره باغ، مجموعاً شرایطی فراهم آورده که ممکن است به عادی سازی کامل روابط آنکارا – ایروان بینجامد. با این حال، هنوز هم فضای کافی برای بازی های سیاسی و مداخله خارجی، وجود دارد.