زنان در آئین هندو هم مایه انحراف هستند هم قدرت و تجلی الهی بر روی زمین

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)؛ دکتر سید محمد روحانی پژوهشگر ادیان شرق و عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، دوشنبه ۹ خردادماه ۱۴۰۱ در نشستی که با عنوان «زن در آئین هندو» بصورت مجازی برگزار شد، بیان کرد: آئین هندو از جمله باستانی‌ترین و کهن‌ترین ادیان زنده جهان است، و برخلاف دیگر ادیان زنده جهان نکته قابل تأمل، نبود بنیان‌گذار و عدم دخالت و حضور پیشوا و رهبری در ایجاد و شکل‌گیری این دین است. چنانچه باورمندان هندو مدعی هستند؛ «دین ما از ازل به وسیله خود خداوند نهادمند و آغاز شده است». بطوری که قدمت آیین هندو به پیش از ورود آریایی‌ها به شبه قاره هند باز می‌گردد.

روحانی درخصوص پیچیدگی و طبقات فکری متنوع در آئین هندو اظهار کرد: آئیین هندو به مثابه یک رنگین کمان دارای اعتقادات، مناسک و آئین‌های دینی مختلف و متنوعی است. از دیگر ویژگی‌های شاخص هندو که هویت پیچیده و مرموزی به آن بخشیده، وجود رویکردهای الاهیاتی مختلف می‌باشد. به طوری که از پرستش خدایان اسطوره ای متکثر نرینه و مادینه و حیوانی تا ثنویت و تثلیث و یگانه پرستی در آن مطرح است. البته برداشت موضوعات در دو وجه درون و برون‌دینی از یکدیگر مجزا و مستقل خواهد بود.

زن در آئین هندو چه جایگاهی دارد؟

این پژوهشگر ادیان شرق با طرح پرسشی مهم در خصوص «جایگاه زنان در ادیان هندو» تصریح کرد: در فرقه‌ها و مذاهب مختلف دین هندو، پاسخ‌های متفاوتی برای این سوال وجود دارد و این تنوعات به علت حضور اختلاف نظرهای گسترده و نوع تفکر در میان پیروان آئین هندو پدیدار شده است.

وی ادامه داد: برای فهم بهتر این موضوع بایستی به سوژه و مسئله‌ای به نام زن که در ابعاد پنج‌گانه مختلف صورت‌بندی می‌شود، نگریست. چرا که توجه به مقوله «زن» در این جایگاه و مراتب فکری می‌تواند پاسخ و نوع نگاه ما در پرداخت به موضوع زن در آئین هندو را مشخص نماید:

یک؛ اهمیت توجه به جایگاه و نقش جنس مونث «یُنی yoni» در خلقت هستی،

دو؛ جایگاه خدایان مادینه در اساطیر هندو،

سه؛ جایگاه برتر زن در مکاتب تنتره ای و شکتی پرستی،

چهار؛ جایگاه تبعی و غیرمستقل زن در جامعه هندو مطابق منوسمرتی،

پنج؛ جایگاه زن در مکتب عشق ناب(مکتب بهکتی).

وی خاطرنشان کرد: نوع نگاه به زن و تعریف هر یک از این دسته‌های پنجگانه در مواجهه به جنس مونث کاملاً متفاوت و گوناگون است.

جایگاه متناقض زن در آئین هندو

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به جایگاه‌های متناقض حاضر در ادیان هندوئی اشاره و تاکید کرد: با توجه به آموزه‌های هندو به طور کلی به زن سه جایگاه متناقض بخشیده شده است؛ به عنوان وجه آشکار در بعد الاهیات عرفانی می‌توان گفت، زن جایگاه بسیار والایی دارد و تجلی و نمادی از خداوند است و ارزش بالایی دارد. در اینجا زن مظهر قدرت و دانش و توانگری است. جایگاهی که برای زن در این جهان‌بینی می‌توانیم متصور شویم به ما نشان می‌دهد که زن تجلی قدرت و دانش و کلام خداوند بر روی زمین است.

در ادامه وی بیان می‌کند: در نگاه دوم، زن به یکباره سقوط و تبدیل به یک موجودی می شود که خدمتگذار مرد خانه(پدر، برادر،شوهر و پسر) است. موجودی که مایه انحراف است و مردان برای رسیدن به سعادت جاودان باید از آن دوری کنند. اما در دسته‌بندی سوم، معتقد است زن مقامی برابر با مرد داشته و در همه امور و حتی رهبری دینی نقش داشته است به طوری که در مناسبات و حیطه روابط اجتماعی می‌تواند مشارکت نموده و حاضر باشد.

جایگاه زنان در دوره «وِده‌ای»

روحانی ضمن تبیین تصویری از جایگاه زنان در دورانی که منسوب به دوره وِده‌ای می‌باشد، تصریح کرد: جامعه هند در دوران وِده‌ای «پدرسالار» بوده و پدر «رئیس خانواده» محسوب می‌شود. در این دوران خانواده‌ها نیز بیشتر طالب و خواستار فرزند پسر بوده‌اند تا دختر. با وجود فرزند پسر معمولا تمام دارایی خانواده تنها به پسر خانواده می‌رسیده و دختر سهمی از آن نداشته است.

وی ادامه داد: با این وجود، از نظر تحصیل و کسب علم بین پسران و دختران تفاوتی نبوده است و زنان نیز می‌توانستند به درجات عالی علم و معرفت دست یابند. یکی از مهم‌ترین شواهدی که بر این مدعی دلالت می‌کند، نائل شدن زنان فرزانه به مقام دریافت کنندگان کلام آسمانی است. در هند باستان زنان از چنان جایگاه بالای معنوی و روحانی برخوردار بوده‌اند که همواره دوشادوش مردان می‌توانستند به مقامات بالای روحانی دست یابند، چنانچه بر اساس اساطیر هندو، ۲۷ زن با لقب ریشی (Rsika) به عنوان افراد فرزانه در کنار مردان شناخته می‌شدند.

جایگاه بسیار متناقض زن در دین هندو نشان از تکامل فکری آن دارد

پژوهشگر و استاد ادیان شرقی بیان کرد: از دیگر شواهد برای جایگاه والای زنان در هند باستان استفاده از ضمائر مونث برای خداوند در برخی «مناجات‌های وده‌ای» است. ویژگی «خلق و زایش» هر دو از صفات مشترک میان «زنانگی» و «ربوبیت» خداوند محسوب می‌شود.

ایشان با اشاره به جایگاه خدایان مادینه در اساطیر هندو، اذعان کرد: در اساطیر هندو خدایان دارای همسرانی هستند که بیشتر نمادی از نیروی فعال آنان محسوب می‌شوند و «دوی» نامیده می‌شوند. دوی‌ها اغلب زنان مطیع و خدمت‌گذاری هستند که به عنوان زنان آرمانی مقدس، نخستین وظیفه‌شان خدمت به شوهرشان است.

روحانی با اشاره به بررسی نقش زن در پیدایش هستی در اسطوره‌های آئین هندو، اظهار کرد: نقش همسری در این نظریه بسیار پررنگ است. درواقع جایگاه مادری هستی یکی از مهم ترین نقش‌هایی است که الاهه‌های باستانی در هند داشته‌اند. یکی از باستانی‌ترین اسطوره‌های مربوط به چگونگی پیدایش هستی در هندو، اسطوره «ازدواج کیهانی» است. در این ازدواج، آسمان نماد پدر و زمین مظهر و نشانه‌ای از مادر و جنس مونث قلمداد می‌شود که از طریق بارش باران باردار کرده و خوراک برای آنان فراهم می‌آورد و از این طریق هستی پدید می‌آید.

ستاره شش‌پر(شتکُنه)قبل از یهودیت در آئین هندو نشانه‌ای از تکریم زنان بوده است

در آئین هندو نماد و نشانه ستاره شش‌پر نقش محوری آفرینندگی زن را در باورهای باستانی هندو آشکار می‌کند. برای تاکید بر این نگاه خاص ثنوی، نمادی مقدس در برخی معبد هندو مشاهده می‌شود که شتکُنه«satkona» نام دارد، و در ظاهر بسیار شبیه به ستاره داوود یهودیان است. در این نماد، مثلث رو به بالا نماد خدای شیوه (مردانگی) و مثلث رو به پایین نماد الاهه شکتی(زنانگی) محسوب می‌شود.

گزارش و خبر: محمد پناه زاده