کتاب «بازخوانی فرقه‌های اهل سنت: معتزله، طحاویه و کرامیه»

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، به همت نشر ادیان کتاب «بازخوانی فرقه‌های اهل سنت: معتزله، طحاویه و کرامیه» نوشته دکتر مصطفی سلطانی در بهار ۱۴۰۱ به چاپ رسید.

کتاب حاضر اثر تحقیقی در فرقه‌شناسی است. در این اثر تلاش شده است تا با بهره‌وری از منابع معتبر درون و برون فرقه‌ای سه فرقه معرفی شده معتزله، طحاویه و کرامیه، مهم‌ترین نکات تاریخی، اعتقادی، سیاسی، انشعابات و گزارشی از وضعیت این فرق در عصر حاضر… به روش علمی ارائه و بررسی می‌شود.

با واکاوی فرق اهل سنت می توان متوجه شد در دسته بندی فرق اهل سنت، معتزله و طحاویه و کرامیه جزو پیشینه تاریخی سلفیان قدیم (اهل حدیث) قرار می گیرند.

معتزله

مذهب معتزله در طول حیات خود تحولاتی را پشت سر گذاشته است. زمامداری اموی، غالبا از عقیده جبر طرفداری می کردند و با طرفداران آزادی اراده مخالفت و درگیری داشتند. بدین جهت پیشگامان قدریه را به قتل رساندند، و از آنجا که معتزله نیز در مسئله آزادی اراده، طرفدار نظریه قدریه بودند، باید گفت: آنان در این زمان از شرایط مناسبی برای نشر عقاید خود برخوردار نبودند. و برای آنکه به سرنوشت اسلاف قدری خود گرفتار نشوند، روش ملایمت را برگزیدند. اما کلام معتزله در عهد عباسیان چهار دوره متمایز را پشت سر گذاشت.

طحاویه

نهضت اصلاح طلبی در عقاید اهل سنت در قرن چهارم توسط سه شخصیت آغاز شد، که ابو جعفر طحاوی یکی از آنان بود. وی احمد بن محمد بن سلامه الازدی الحجری مکنی به ابو جعفر و ملقب به طحاوی (متوفای ۳۲۱ ه) است. وی در قریه طحا از قرای مصر علیا به دنیا آمد. نویسندگان تراجم ولادت او را سالهای ۲۲۹، ۲۳۰، ۲۳۸، ۲۳۹ نقل کرده اند.

طحاوی بیشتر به علم حدیث و فقه علاقه داشت و یکی از بزرگترین محدثان و فقهای زمان خویش به شمار می رفت. وی در آغاز پیرو مذهب حنفی گردید. در این باره وجوه مختلفی گفته شده که شاید بهترین آنها این است که مذهب ابو حنیفه بیشتر از مذهب شافعی دید انتقادی او را ارضاء می کرد.

در واقع «طحاویه » به معنای مکتب جدیدی در علم کلام اسلامی نیست، بلکه بیان دیگر همان نظام کلامی ابو حنیفه است. اهمیت آرای طحاوی در این است که موقف و وجهه نظر استاد خویش را کاملا روشن می کند. وی در برطرف کردن تردیدها و ابهامات و روشن کردن موقف ابو حنیفه- به سان ماتریدی- نقش به سزایی داشت. تاثیر طحاوی را بر علم کلام، از تفریظات متعددی که درباره عقاید او نوشته شده است می توان فهمید.

کرامیه

تحقیق در زمینه آراء مکاتب کلامی و فلسفی و پیوند آن با زمینه های اجتماعی و فرهنگی آنها از علائق پژوهندگان حوزه فلسفه و کلام است، بویژه آن که این تحقیق متوجه مکاتب و فِرق کمتر شناخته شده و غیر مشهور باشد. اگرچه در مورد فرقه کلامی کرّامیه نوشته ها و گزارش های مفصّلی موجود نیست، امّا مطالعه احوال و عقاید این فرقه و میزان تأثیر و نفوذ آن در میان مردمان عصر، می تواند حکایت از شرایط فرهنگی آن زمان و عوامل پدید آورنده چنین اندیشه هایی بکند که یقینا خود مقدمه کاوش ها و تحقیقات بعدی در این عرصه خواهد بود.

با توجه به ساختار این اثر کتاب پیش رو می‌تواند بعنوان متن آموزشی برای اساتید فرقه پژوه مورد توجه قرار گیرد.