آثار حج از نگاه امیرالمؤمنین (ع)

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، خطبه‌ها و نامه‌ها و حکمت‌های نهج‌البلاغه، اشارات بلیغی به آثار معنوی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی حج دارند. به فرمایش امیرالمؤمنین علی(ع)، در سایه برگزاری این مراسم معنوی، اثرات زیبایی از رحمت الهی، نصیب افراد و جوامع مسلمان می‌شود. در ذیل به برخی از مصادیق حج از نگاه مولا علی(ع) پرداخته شده است.

امام علی(ع) در خطبه نخست نهج‌البلاغه که سخن از خلقت آسمان و زمین، آدم و اهمیت قرآن است، در فرازی به حج می‌پردازند که پیام ویژه آن می‌تواند این باشد که حج بیت‌الله الحرام عصاره اسلام و دربرگیرنده مسائل مهم فردی، اجتماعی، تربیتی، اخلاقی و سیاسی دین اسلام است. از همین‌رو حضرت در آغازین خطبه خود سخن از وجوب حج به میان آورده و با تعابیر گویا و دقیق، مسلمانان جهان را به انجام این فریضه بزرگ تشویق می‌کنند: «وَ فَرَضَ عَلَیْکُمْ حَجَّ بَیْتِهِ الْحَرَامِ الَّذِی جَعَلَهُ قِبْلَهً لِلْأَنَامِ»… و خداوند حج خانه محترمش را بر شما واجب کرد، همان خانه‌ای که آن را برای مردم قبله قرار داد.

در بخش دیگری از این خطبه حضرت می‌فرماید: «وَ اخْتَارَ مِنْ خَلْقِهِ… یُحْرِزُونَ الاْءَرْبَاحَ فِی مَتْجَرِ عِبَادَتِهِ»؛ «دعوت شوندگان حج بیت‌الحرام … دستاوردهای فراوانی در این مناسک عبادت و بندگی خداوند به‌دست می‌آورند.

کعبه عَلَم و نشانه اسلام

در ادامه خطبه، حضرت کعبه را عَلَم و نشانه اسلام معرفی کرده و می‌فرماید: «جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی لِـلاْءِسْلامِ عَلَماً»؛ «خداوند سبحان، کعبه را برای اسلام، نشانه گویا قرار داد.» خداوند، کعبه را نشانه و پرچم اسلام قرار داد؛ پرچمی که همواره می‌بایست برافراشته بماند و درفش هر مکتب و هر ملت هرچه مستحکم‌تر باشد، نشان از استحکام و برقراری صاحب آن عَلَم دارد و کعبه باشکوه‌ترین پرچم در جهان است.

یکی دیگر از مظاهر کعبه در بیان حضرت علی(ع) این است که ایشان کعبه را مظهر عبودیت و تواضع بندگان برشمرده و فرمودند: «بَیْتِهِ الْحَرَامِ… جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ عَلامَهً لِتَوَاضُعِهِمْ لِعَظَمَتِهِ». «کعبه، این قبله مسلمانان جهان، در تمام لحظات سال، شاهد سجود و خضوع بندگان در برابر عظمت و عزت خالق بی‌همتای عالم است.»، لذا براساس کلام معصوم، کعبه محور طواف حج‌گزارانی است که همه ساله شکوه بندگی و اطاعت محض را در برابر تنها شایسته بندگی، به نمایش می‌گذارند.

حضرت در ادامه خطبه یک اشاره دارند که «بَیْتِهِ الْحَرَامِ… یَتَبَادَرُونَ عِنْدَهُ مَوْعِدَ مَغْفِرَتِهِ»؛ «دعوت‌شوندگان حج بیت‌اللّه الحرام… به سوی وعدگاه آمرزش الهی می‌شتابند.» و کعبه را وعدگاه آمرزش الهی بیان می‌کنند.

حج وسیله تقرب به خداوند

امیرالمؤمنین(ع) در خطبه ۱۱۰ نهج‌البلاغه می‌فرماید: «إِنَّ أَفْضَلَ مَا تَوَسَّلَ بِهِ الْمُتَوَسِّلُونَ إِلَی اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ حَجُّ الْبَیْتِ وَ اعْتِمَارُهُ». «همانا بهترین چیزی که انسان‌ها می‌توانند به وسیله آن به خداوند سبحان نزدیک شوند و تقرب جویند ۱۰ چیز، از جمله: حج و عمره بیت‌اللّه الحرام است.» حضرت در این خطبه حج را وسیله تقرب به خداوند بیان کرده‌اند.

در نامه ۴۷ و خطبه ۱۹۲ نهج‌البلاغه حضرت به بیان مصادیق اجتماعی حج پرداخته و می‌فرماید: «وَ اللَّهَ اللَّهَ فِی بَیْتِ رَبِّکُمْ… فَإِنَّهُ إِنْ تُرِکَ لَمْ تُنَاظَرُوا»؛ «خدارا، خدارا درباره کعبه… که اگر ترک شودو خلوت گردد، مهلت داده نمی‌شوید.»

از مهم‌ترین رموز و آثار کعبه، نقش آن در استحکام و اقتدار اسلام و حکومت اسلامی است و در اهمیت آن همین بس که حضرت این بیان را در بستر شهادت به حسنین(علیهماالسلام) و در وصیت خود ایراد فرمودند.

کعبه، مرکز اجتماع انسان‌ها و امتحان آدمیان
امیرالمؤمنین(ع) در خطبه ۱۹۲ می‌فرماید: «فَجَعَلَهَا بَیْتَهُ الْحَرَامَ… فَصَارَ مَثَابَهً لِمُنْتَجَعِ أَسْفَارِهِمْ»؛ «پس خداوند کعبه را مرکز اجتماع… سر منزل و مقصود سفرها گردانید.»، «أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ اخْتَبَرَ الاْءَوَّلِینَ مِنْ لَدُنْ آدَمَ علیه‌السلام إِلَی اْلآخِرِینَ مِنْ هَذَا الْعَالَمِ بِأَحْجَارٍ… فَجَعَلَهَا بَیْتَهُ الْحَرَامَ»؛ «همانا خداوند سبحان، انسان‌های پیشین از آدم(ع) تا آیندگان این جهان را… به وسیله بیت‌اللّه الحرام آزمایش کرد.»، پس، بنای کار بر آزمایش انسان‌ها بوده است، آزمایشی سخت و دشوار. «…قَدْ نَبَذُوا السَّرَابِیلَ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ»؛ «عاشقان بیت‌اللّه… هنگام احرام، لباس‌های خود را که نشانه شخصیت هر فرد است در آوردند و پشت سراندازند.»

حاجی در میقات، با بیرون کردن لباس‌های شخصیتی خود، لباس احرام را که عبارت از دو تکه پارچه ساده و ندوخته است بر تن می‌کند و با گفتن لبیک، مُحرم می‌شوند.

در حدیث آمده است: «وَ هَذا بَیتٌ استَعْبَدَ اللّه ُ بِهِ خَلقَه لِیَختَبِرَ طاعَتهُم فی اِتیانِهِ، فَحَثّهُمْ عَلی تَعْظیمِهِ وَ زِیارَتِه»؛ «این خانه‌ای که خلق را از رهگذران به عبادت فراخواند تا طاعت آنان را در آمدن به سوی آن بیازماید، لذا آنان را به بزرگداشت این خانه واداشته است.»

حضرت در نامه ۳۳ به بعد سیاسی حج پرداخته و می‌فرماید: «فَإِنَّ عَیْنِی بِالْمَغْرِبِ کَتَبَ إِلَیَّ یُعْلِمُنِی أَنَّهُ وُجِّهَ إِلَی الْمَوْسِمِ أُنَاسٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ الْعُمْیِ الْقُلُوبِ… فَأَقِمْ عَلَی مَا فِی یَدَیْکَ قِیَامَ الْحَازِمِ الصَّلِیبِ»؛ «خبرگزاری من در مغرب (شام) به من خبر داده است که گروهی کوردل و… از اهل شام (مأموران معاویه) به سوی مراسم حج (به قصد توطئه) گسیل شده‌اند… پس در اداره امور خود هوشیار و سرسخت، استوار (و مراقب) باش.»

بیان حضرت در این است که نسبت به توطئه دشمنان اسلام، حتی در ایام عبادت حج نباید بی‌تفاوت بود و از آنجا که خود این مراقبت دشمنان، یک امر سیاسی جدی است، ورود سیاست در امر حج و مراقبت و افشای توطئه سیاسی دشمنان اسلام مورد تأکید آن امام همام است.

منبع: نهج‌البلاغه