بحرین | کشوری با هزاران پیمان اخوت

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، منطقه بحرین از دیرباز یکی از حوزهای مهم علمی ایرانی – اسلامی بوده است و مسلمانان از نقاط مختلف، جهت دانش‌اندوزی به این سرزمین دانش مهاجرت می‌کرده‌اند و این دانش‌دوستی به حدّی است که حتی افرادی عامی مثل کشاورزان، کارگران، ماهی‌گیران، غواصان و… نیز در کنار شغل خود به علم آموزی می‌پرداختند و در مورد آن باید به جستجو پرداخت، این است که شروع نهضت علمی اسلام و گرایش مردم این دیار به اهل بیت علیهم السلام از کجا است و تطوّر آن چگونه است.

حضور شخصیت و اصحاب علمی فراوان در تاریخ بحرین

چنانچه در تاریخ مسطور است، با گسترش دین اسلام و رسیدن آوازه مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله به بحرین، هیأتی بیست نفره به رهبری منذر بن عائد مشهور به اشجّ (که قبلاً مسلمان شده بود) ، در سال هشتم هجری به مدینه مشرف شدند و به خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله رسیدند، پیامبر اکرم به گرمی از آنان استقبال کرد.

بدین ترتیب می‌توانیم بگوییم که از همان ابتدای ظهور دین اسلام معرفت و دانش این دین الهی توسط مسلمانانی که شرحشان رفت، به این سرزمین اسلامی راه پیدا کرد و مساجد، کانون نشر حقایق اسلام گردید.

این توجه به علم و دانش در زمان حیات شریفه صادقین علیهما السلام رشد بیشتری یافت؛ و لذا مردم این دیار به واسطه علما و رجالی که در عصر رسول الله صلی الله علیه و آله و نیز امیرالمؤمنین علی علیه السلام به آنجا هجرت کرده بودند، گرایش زیادی به اهل بیت و معارف صادر از ناحیه آنها پیدا کردند، به حدی که می‌توان بحرین را یکی از کانون های مهم تشیع در آن زمان دانست.

تشیع مردم بحرین و نواحی آن مثل قطیف و احسا از قدیم ‌الایام بارز و شایع بوده است و می‌توان منشأ این تحول را نیز لطف الهی دانست که شامل مردم آن دیار شده است. از جمله علت‌های این گرایش را نیز می‌توان حضور ابان بن سعید به عنوان عامل حکومت در صدر اسلام در این منطقه دانست، چرا که وی یکی از دوستداران و پیروان مولا علی (ع) بوده است. علاوه بر این، مدت ها نیز عمر ابن ابی سلمه فرزند امّ سلمه رضوان الله علیهم همسر رسول خدا صلی الله علیه و آله در آنجا سمت عاملیّت داشته است و چنانچه می‌دانیم، وی نیز از شیعیان حضرت علی علیه السلام بوده و تشیع را در آنجا رواج داده است.

تعامل علمای بحرین با ایران

زمان حکومت صفویه که پادشاهانی شیعی مذهب بوده‌اند، اوج شکوفایی علوم و معارف دینی با رنگ مذهب که در لبنان و دیگر بلاد اسلامی می‌زیستند، توانستند لجنه‌ای مهم از دانشوران امامیه را گرد آورند تا با حمایت مادی از آنان به گسترش فرهنگ شیعی بپردازند. مهاجرت علمایی مثل محقق کرکی، شیخ حسین جبل عاملی، والد شیخ بهایی از لبنان به ایران مشهورتر از آن است که به ذکرش بپردازیم، ولی در این بین بحرین که منطقه ای غنی از حیث عالمان متّقی است، نقش مهمّی ایفا کرده است.

البته وجود مرکزیت تشیّع در ایران و حمایت حکومت از علما، باعث شد که دانشوران شیعی بحرین جهت کسب علم و گسترش آن به ایران سفر کنند.

بحرین یکی از کانون های تشیع است

مردم مسلمان بحرین اهمیت زیادی برای سنت های دینی و مناسبت های مذهبی قائل هستند. واقعه غدیر یکی از مهم‌ترین مسائل تاریخ اسلام است که هم شیعیان و هم اهل‌سنت روایات مستند فراوانی درباره صحت آن نقل کرده‌اند. رسول رحمت، در فضیلت روز غدیر چنین فرموده است: «روز غدیرخم، برترین و بالاترین عید‌های امت من است. روزی که خداوند متعال من را مامور کرد برادرم، علی بن‌ابی‌طالب را، چون نشانه‌ای بر امتم نصب کنم تا پس از من، با او راه بیایند. خداوند دین مرا کامل و نعمتش را بر امتم تمام کرد و راضی شد که اسلام دین آن‌ها باشد.» از این رو عید غدیر عید آل‌محمد و روز جشن اهل‌بیت (ع) نام‌گذاری شده است. روزی که در آن تاکید ویژه‌ای بر اظهار سرور و شادی شده است. روزی که در گوشه‌گوشه جهان برنامه‌های متفاوتی تدارک و هر ملتی بنابر آداب و رسوم خود مراسمی باشکوه برگزار می‌کند.

کشوری با هزاران پیمان اخوت

بیش از ۹۰ درصد جمعیت کشور بحرین شیعه و شیفته اهل‌بیت (ع) عصمت و طهارت هستند. مردم بحرین با وجود تمام فشار‌هایی که در کشور خود از سمت رژیم آل‌خلیفه متحمل می‌شوند، اما اعیاد و مناسبت‌های مذهبی را تمام و کمال برگزار می‌کنند. دید و بازدید با لباس‌های نو، یکی از آداب و رسوم آن‌هاست. بزرگ‌تر‌ها به کوچک‌تر‌ها عیدی می‌د‌هند و دل‌شان را شاد می‌کنند. مردم در حسینیه‌ها، مساجد و خانه‌ها مراسم تجدید بیعت را برگزار می‌شود. بحرینی‌ها دست‌های همدیگر را فشار می‌دهند و پیمان برادری می‌بندند. به این پیمان در زبان عربی مصافحه یا پیمان اخوت نیز می‌گویند.

دست راست خود را بر دست راست برادر مومن قرار می‌دهند و این عبارات را تکرار می‌کنند: «واخَیْتُکَ فِی اللّٰهِ، وَصافَیْتُکَ فِی اللّٰهِ، وَصافَحْتُکَ فِی اللّٰهِ، وَعاهَدْتُ اللّٰهَ وَمَلائِکَتَهُ وَکُتُبَهُ وَرُسُلَهُ وَأَنْبِیاءَهُ وَالْأَئِمَّهَ الْمَعْصُومِینَ عَلَیْهِمُ السَّلامُ عَلَیٰ أَنَّی إِنْ کُنْتُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّهِ وَالشَّفاعَهِ وَأُذِنَ لِی بِأَنْ أَدْخُلَ الْجَنَّهَ لَاأَدْخُلُها إِلّا وَأَنْتَ مَعِی.» در راه خدا برادرت شدم و در راه خدا دوست باصفایت گشتم و در راه خدا با تو دست دادم و با خدا و فرشتگان و کتاب‌هایش و رسولان و پیامبرانش و امامان معصوم (درود بر آنان) عهد کردم بر اینکه اگر از اهل بهشت و شفاعت بودم و به من اجازه داده شد که وارد بهشت شوم، به بهشت وارد نشوم مگر اینکه تو هم با من باشی.»

سرزمین باغ‌های انار

یمن، کشور زیبایی است که خاک بسیار پربرکت و حاصلخیزی دارد. مردم یمن براساس رسم و سنت دیرینه خود جشن باشکوه ولایت را در استان‌های مختلف ازجمله صعده، عمران، مارب، حجه، اب، تعز، ذمار و… برگزار می‌کنند. خیابان‌ها و مساجد مختلف در یمن پر می‌شوند از پرچم و پلاکارد‌های سبزرنگ. روز و شب عیدغدیر در یمن مردم مشغول نورافشانی در شهر‌های مختلف می‌شوند. رهبران دینی و سیاسی با سخنرانی جشن بزرگ غدیر را گرامی می‌دارند. با وجود محاصره و تجاوز‌های مدام در سال‌های اخیر، اما مردم همچنان به سنت‌ها پایبند هستند. یمنی‌ها در عیدغدیر کام خود را با بشقاب‌های کوچک کیک مخصوص شیرین و از مهمان‌ها حتی‌المقدور پذیرایی می‌کنند. یمن به سرزمین باغ‌های میو‌ه مرغوب معروف است.

انار از پذیرایی‌های همیشگی آن‌هاست. نوشیدنی موردعلاقه یمنی‌ها شیر، چای و شربت است که در مسجد و هرجایی پیدا می‌شود. مردم به مسجد می‌روند و عید اکمال دین را به هم تبریک می‌گویند. دست‌های هم را فشار می‌دهند و می‌گویند: «الحمدلله الذی جعلنا من المتمسکین بولایه علی بن‌ابی‌طالب علیه‌السلام»؛ سپاس خداوند را که ما را از کسانی قرار داد که به ولایت امیرالمومنین تمسک می‌جویند. از برنامه‌های عبادی در کشور یمن خواندن نماز مخصوص و روزه گرفتن است.

دهه ولایت و امامت

عید سادات، نام دیگر عید غدیر در کشور ایران است. ایرانیان علاوه بر اینکه در این روز به زیارت اماکن مقدس می‌روند، به سادات نیز این مناسبت مهم را تبریک و تهنیت عرض می‌کنند. مردم ایران احترام خاص و ویژه‌ای نسبت‌به سادات دارند. ایرانیان در عیدغدیر با لباس آراسته به خانه سادات می‌روند و در کنار هم جشن را برگزار می‌کنند. در خانه سادات در این روز به روی همه باز است و از صبح تا شب پذیرای مهمانان هستند. روز عید غدیر در ایران تعطیل رسمی است تا مردم بتوانند براساس فضیلتی که در روایت‌ها از آن یاد شده با مومنان تجدید دیدار و بیعت کنند.

سادات با دادن عیدی به مهمانان این روز را شاد و ماندگار می‌کنند. عیدی گاهی اسکناس است، گاهی هدایای دیگر که با روبان یا تور سبز تزئین و زیباتر شده‌اند. امام‌صادق (ع) فرمودند: «بر مومن ست که در روز عیدغدیر به دیدار مومنی رود. تا خداوند ۷۰ نور در قبرش داخل کند و قبرش را بگستراند و هر روز ۷۰ هزار فرشته به او مژده بهشت را بدهند.» در ایران یک دهه کامل را به نام «دهه‌ولایت و امامت» نام‌گذاری کرده‌اند. از عیدقربان تا عیدغدیر ۱۰ روز برای چشیدن حلاوت روز‌های شادی. هیات‌های مذهبی در خیابان به توزیع شربت و شیرینی می‌پردازند و کام همشهری‌های خود را شیرین می‌کنند.

کشور لباس‌های رنگارنگ

مردم پاکستان روز ۱۸ ذی‌الحجه را به نام «یوم‌الله‌اکبر» می‌شناسند و در مراکز اسلامی به جشن و شادی مشغول می‌شوند. جشن‌ها در کشور پاکستان به مولودی‌خوانی و قصیده‌سرایی محدود می‌شود. همچنین رهبران شیعه و اهل تسنن از این مناسبت بهترین بهره را برده و باعث تقویت و انسجام وحدت اسلامی می‌شوند. شهر‌های کراچی، لاهور، پیشاور، کویته، حیدرآباد و… میزبان جشن‌های دوستداران امیرالمومنین (ع) هستند.

سنت حسنه اطعام نیز در روز عیدغدیر پرشورتر انجام می‌شود. سفره‌های بلندی در این روز در پاکستان پهن می‌شود که تعداد زیادی می‌توانند از اطعام آن بهره‌مند شوند. پاکستانی‌ها به پوشیدن لباس‌های خوش‌رنگ در این روز مقید هستند؛ لباس‌هایی که اکثرا رنگ‌های براق و گرم دارند. کودکان پاکستانی جشن‌های خاص خود را دارند که در آن شعر معروفی به نام «من کنت مولاه» را هم‌خوانی می‌کنند. مسابقات توپ‌بازی و چینش پازل محبوب آن‌هاست. گاهی نمایش‌خوانی نیز با پوشیدن لباس‌های عربی اجرا می‌کنند.

گل‌های سرخ در غدیر

با توجه به اینکه تعداد مسلمانان در قاره اروپا کمتر از آسیاست، اما شیعیان در اروپا برنامه‌های متفاوتی در اعیاد دینی برگزار می‌کنند. آن‌ها سعی می‌کنند از هر فرصتی برای شناساندن اسلام و اهل‌بیت (ع) به خانواده و همشهریان خود بهره گیرند. شیعیان اروپا از تالارها، مساجد، حسینیه‌ها و حتی پارک‌ها برای برپایی مراسم عیدغدیر استفاده می‌کنند. یکی از فعالیت‌های پرطرفدار در لندن، تدارک هدیه مخصوص برای کودکان است؛ بسته‌هایی که حاوی شکلات و اسباب‌بازی هستند بین کودکان توزیع می‌شود. گروه‌های جوان با خریدن گل‌سرخ و نوشتن نام علی روی آن حس و حال عید را به مسلمانان و غیرمسلمانان اروپایی منتقل می‌کنند.

در برخی کشور‌ها نظیر سوئد و آلمان، کودکان مسلمان برای دوستان غیرمسلمان خود هدیه می‌برند و از اتفاق مهمی که در این روز خاص برای اسلام افتاده، با هم صحبت می‌کنند. مولودی‌خوانی به زبان انگیسی و عربی در تمام مراسم‌ها انجام می‌شود. تزئینات خاص و مجللی که اکثرا به رنگ طلایی، سبز و سفید هستند، زینت‌بخش محافل شیعیان در اروپاست. اطعام و سفره‌های رنگارنگ و پذیرایی با میوه‌های مختلف نیز انجام می‌شود. مدح و ذکر فضیلت‌های امام‌علی (ع) در این روز از دیگر برنامه‌هاست. اروپایی‌ها سعی می‌کنند از طریق بازی و مسابقه مفاهیم دینی را به فرزندان خود منتقل کنند. مسابقات پرسش و پاسخ، دارت، فوتبال و ….

عشقی ریشه‌دار به آل‌محمد

ریشه‌های عمیق محبت به اهل‌بیت (ع) در رفتار و اعتقادات مردم افریقا کاملا مشهود است. تعداد زیادی از مسلمانان در آفریقا اهل تسنن هستند، اما در جشن‌های شیعیان نیز شرکت و ابراز شادمانی می‌کنند. در آفریقا رسم است که در عیدغدیر برخی سادات به مناطق مختلف می‌روند. تصویر قدیمی امام‌علی (ع) که ذوالفقار در دست دارد همراه‌شان است. سادات عید را به مردم تبریک می‌گویند و هدایایی تقدیم‌شان می‌شود. سادات داستان‌های کهن از امام‌علی که در زبان محلی به ایشان «علیو» گفته می‌شود و حضرت زهرا (س) تعریف می‌کنند.

رهبران دینی در آفریقا نقش مهمی در جمع‌آوری مردم و برگزاری مراسم عید دارند. شیخ زکزاکی یکی از افرادی است که بر تعامل جوانان تازه‌نفس، مصمم، بااراده و اهل علم در اعیاد بسیار تاکید می‌کنند. به همت جمعیت‌ها و موسسات اسلامی در آفریقا مردم با پوشیدن لباس‌های نو و رنگارنگ عید غدیر را جشن می‌گیرند. مولودی‌خوانی گسترده‌ای در سراسر آفریقا انجام می‌شود. مردم با تکرار لبیک یا علی، لبیک یا امامنا و صلوات‌های پی‌درپی محفل‌های خود را معطر و نورانی می‌کنند. سفره‌های عید در آفریقا با غذا‌های محلی و مشهوری نظیر خوراک گوشت، مرغ کاری و پوتچیکو رنگین‌تر می‌شود.

میزبان قلب‌های تپنده

در کشور عراق عیدغدیر به‌نوعی روز شهر نجف محسوب می‌شود؛ چراکه میلیون‌ها محب اهل‌بیت (ع) از هر نقطه‌ای راهی نجف می‌شوند و جشن‌های باشکوهی را در جوار امیرالمومنین علی‌بن‌ابی‌طالب (ع) برپا می‌کنند. نجف می‌شود میعادگاهی برای مردم عراق و جهان که شادمان و مسرور به مهمان‌های خود خوش‌آمد و شادباش می‌گوید.

ساکنان نجف اغلب خیابان‌ها و کوچه‌های نزدیک حرم را آذین می‌بندند و با ریسه چراغانی می‌کنند. گل، شکلات، شیرینی و شربت برخی از ده‌ها مدل پذیرایی نجفی‌هاست. مسافران شهر نجف گروه‌گروه وارد حرم می‌شوند و قلب‌های‌شان نزد امام‌علی (ع) می‌تپد. زیارت مخصوص امیرالمومنین (ع) را با ادعیه خاص روز غدیر می‌خوانند. مردان لباس بلند عربی به نام دشداشه می‌پوشند؛ دشداشه‌هایی که بیشتر یکدست سفیدرنگ هستند. زائران و مجاوران شعر‌هایی با مضمون تجدید بیعت و مدح امام‌علی (ع) می‌سرایند.

شبیه رود‌هایی که به دریا می‌ریزند با پایکوبی وارد اقیانوس بیکران حرم می‌شوند و عرض ارادت خود را به نمایش می‌گذارند. آستان قدس علوی در روز عیدغدیر موکب‌های متنوع و آیین‌های ویژه‌ای را برای خدمت‌رسانی به زائران تدارک می‌بیند. همزمان جشنواره‌هایی با شرکت ادیبان، خطبا و مداحان نیز برگزار می‌شوند که وظیفه اصلی‌شان معرفی و مخابره اهمیت عید الله‌اکبر به عموم مردم جهان است. عراقی‌ها به پوشیدن لباس نو و عیددیدنی در خانه سادات در این روز مقید هستند.

منابع:

مرکز مطالعات خلیج فارس؛ نقش دانشوران بحرین در گسترش معارف اسلامی؛

سایت فرهنگ سدید؛ آداب و رسوم ملت‌ها در روز امامت و ولایت؛

فرآوری: محمد پناه زاده