آشنایی با آداب و رسوم زرتشتیان یزد

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، آداب و رسوم زرتشتیان ریشه‌ای کهن در تاریخ ایرانیان دارد. به‌ دلیل سابقه دیرینه این آداب در تاریخ و فرهنگ کشورمان، آشنایی با آنها نه ‌تنها مفید است، بلکه برای هر ایرانی ضرورت دارد. حتی امروزه در برخی شهرهای مرکزی ایران نظیر یزد، زرتشتیان کماکان این مراسم را اجرا کرده و به آداب خود پایبند هستند. همچنین مراسمی نظیر سده و گاهنبار، از طرف زرتشتیان سراسر ایران گرامی داشته می‌شود.

چگونگی برپایی جشن‌ نوروز و چهارشنبه سوری نیز، در میان تمام ایرانیان مشترک بوده و همه‌ساله برگزار می‌شود.

در این نوشتار:

با زرتشتیان یزد و فرهنگ آنها آشنا می‌شویم.
به معرفی آداب و رسوم زرتشتیان می‌پردازیم.
از آداب دفن و دخمه با شما سخن می‌گوییم.
ماجرای پنجه و گاهنبار را با شما مرور می‌کنیم.
در پایان نیز با جمع‌بندی‌ کلی مطلب را به پایان می‌رسانیم.
زرتشتیان یزد را تا چه حد می‌شناسیم؟

شاید شما هم تاکنون به شهر یزد و دیگر شهرستان‌های این استان سفر کرده باشید. در این صورت، لابد با فرهنگ و آداب مردم این قسمت از کشورمان تا حدودی آشنایی دارید. آداب و رسومی که ریشه در فرهنگ کهن این سرزمین دارد.

زرتشتیان معتقد بودند که رسوم و آئین‌های پارسی، از جشن و شادی تا مراسم مردگان را گرامی می‌داشتند. برگزاری هر یک از این آداب، فرصتی برای تازه کردن دیدارها بود. مجالی برای ثبت علاقه‌ها و یادآوری حرمت زندگی، آن هم در دورانی که نیکی، سر لوحه کردار، پندار و گفتار مردمان بود.

یزد، سرزمین مادری کسانی است که آیین زرتشتی در آنجا ریشه داشته و دارد. هم‌میهنانی که گذر زمان نیز، نتوانسته نیکی‌ها را از آنها باز پس بگیرد. امروزه نیز اگر سفری به یزد داشته باشید، مردمی مهربان، سخت‌کوش و صبور خواهید یافت که اعم از زرتشتی، مسلمان و یهودی در کنار هم با دوستی زندگی می‌کنند.

از آیین‌های زرتشتی چه می‌دانیم؟

آیین زرتشت نیز مانند هر دین و مسلکی دارای آدابی است که با وجود گذشت قرن‌ها از آن، فراموش نشده است. آداب و رسوم زرتشتیان، بسیار جالب و دارای جنبه‌های نمادین فوق‌العاده‌ای است. نکته جذاب در این مورد، غلبه شادی بر غم در این آیین است.

شادی و آرامش، اساس دین زرتشتی است. تعداد روزهای جشن‌ در طول سال به‌ طور چشمگیری زیاد است. جالب‌تر اینکه حتی دفن مردگان نیز، در آیین زرتشتی با اندوه و شیون برگزار نمی‌شود.

اگر بخواهیم به همه جشن‌ها، اعیاد و مراسم شاد زرتشتی اشاره کنیم با لیست بلند بالایی روبرو می‌شویم که در این مطلب نمی‌گنجد. اما در این نوشتار کوتاه به بعضی از مهم‌‌ترین آنها پرداخته و رسوم مربوط به هریک را با شما مرور می‌کنیم.

گرامیداشت عید نوروز در آیین زرتشتیان چگونه است؟

نوروز، جشن آغاز سال نو و تولد طبیعت است. بر اساس تقویم باستانی ایرانیان که جلالی نام دارد، این روز شروع سال و مصادف با اولین روز از فصل بهار است. ایرانیان زرتشتی نیز، همراه با سایر هموطنان، آداب مخصوص این جشن را برپا می‌کنند.

با وجود تلاش‌های فراوان برای حفظ آداب و رسوم زرتشتیان در مورد برگزاری عید نوروز، مراسم مربوط به آن در نقاط مختلف کشور به شیوه‌های گوناگون برگزار می‌شود. اما بخش‌هایی از قبیل خانه‌تکانی، سفره هفت‌سین و برافروختن آتش در چهارشنبه سوری، بین همه ایرانیان مشترک است.

یزد؛ آنجا که نوروز با شعله و موسیقی آغاز می‌شود…

در روستای قاسم‌آباد یزد، صبح نوروز با برافروختن آتش بر بام خانه‌های زرتشتیان یزد و آمیختن نوای آهنگ‌های شادمانه و طنین شادی اعضای خانواده همراه است. آتشی که هیزم‌هایش از شب قبل تدارک دیده شده است. زنان زرتشتی، با ظروفی از سبزه، عود، آب، میوه و گلدانی از شمشاد و مورد، بالای بام رفته و تدارک آتش نوروزی را می‌بینند. مجمری از آتش و چراغ روغنی برای برفروختن هیزم‌ها با خود به همراه دارند. آتشی که بناست تا ناپاکی‌ها را بسوزاند و زمین و زمان را از پلیدی، بپالاید.

همراه با این آیین، دف‌زنی شادمانه بر بام خانه‌های روستایی یزد آغاز می‌شود. صدایی که با ساز و سرنا ترکیب شده و نوای آشنایی برای همه ما پارسی زبانان به‌ویژه ایرانیان است. در آداب و رسوم زرتشتیان، این نوا خطاب به ارواح درگذشتگانی است که در کلام زرتشتی به فروهر نیاکان، شهرت دارند. آنان عقیده دارند که از ده روز مانده به نوروز، این ارواح در میان زندگان حاضرند. این جشن و شادمانی، در واقع بدرقه آنهاست که اینک و در صبح سال نو، به محل اصلی خود بازمی‌گردند.

در پایان این مراسم، هر خانواده زرتشتی باقیمانده آتش خانه خود را به آتشکده محل خود می‌برد. این کار رسما آغاز جشن و شادمانی نوروزی را برای سال نو، رقم می‌زند.

روستاهای یزد: پنجه و گاهنبار…

در روستاهای مختلف یزد، مراسم نوروزی چنانکه گفتیم قدری متفاوت از هم برگزار می‌شود. محله باغ خندان تفت، آداب نوروز را با جایگزینی مراسم پنجه کوچک و پنجه بزرگ، به‌جای آتش افروختن بر بام، آغاز می‌کنند. بر طبق باور آنها، آفرینش انسان در روز اورمزد، یعنی اولین روز سال نو به پایان می‌رسد. همان روزی که فروهرها به مکان اصلی خود بازمی‌گردند.

مراسمی شامل پخت غذاهای گوناگون و آبپاشی دیوارهای منزل در این مراسم جا دارند. زرتشتیان بر این عقیده‌اند که ده روز مانده به نوروز، مراسم پنجه کوچک آغاز و در آن خانه برای عید آماده می‌شود. سپس ۵ روز مانده به عید پنجه کوچک آغاز می‌شود که مراسم گاهنبار در آن اجرا می‌شود.

در آداب و رسوم زرتشتیان گاهنبار نوعی خیرات برای درگذشتگان به‌ شمار می‌آید. در این مراسم، موبدان زرتشتی، آجیل خشک و هفت میوه را پس از تقدیس با خواندن اوستا، بین مردم تقسیم می‌کند. بخشی را نیز در آب ریخته و روی سفره هفت سین قرار می‌دهند.

مراسم جشن سده؛ آتش افروزی دسته‌جمعی و جشن همبستگی!

جشن سده نیز از اعیاد بزرگ در آداب و رسوم زرتشتیان است که در شامگاه دهمین روز از بهمن ماه جشن گرفته می‌شود. سده، جشن همبستگی زرتشتیان نامیده می‌شود و برنامه اصلی آن روشن کردن آتشی بزرگ از هیزم‌هایی است که با همکاری گروهی، جمع‌آوری شده ‌است. زرتشتیان معانی مختلفی برای سده تعبیر کرده‌اند. گروهی آن ‌را جمع شب‌ها و روزهای باقیمانده تا نوروز می‌دانند. به‌هر شکل، رسم آتش‌ افروزی سده را هیرومبا می‌نامند.

دخمه چیست و چرا زرتشتیان مردگان خود را دفن نمی‌کردند؟

در آداب و رسوم زرتشتیان خاک مقدس و پاک است. بر این اساس، مردگان خود را در مکانی به‌‌ نام دخمه، داغگاه یا برج خاموشان می‌گذارند تا گوشت آن توسط درندگان گوشت‌خوار خورده شود. آنگاه باقیمانده استخوان‌ها را در چاه دخمه انبار می‌کنند. البته سوگواری و شیون در آیین زرتشتی پسندیده نیست و به ‌طور کلی انجام نمی‌شود.

زیارتگاه چک و چک

چک چک یا چک‌چکو مکانی مقدس در شهرستان اردکان یزد است. مکانی که بنابر عقیده زرتشتیان، نیک ‌بانو دختر یزدگرد، هنگام حمله اعراب به آن گریخته و در میان کوه‌ها پنهان شده است. این محل که امروزه پیرسبز نام دارد، همه ساله از ۲۴ خرداد ماه، به مدت ۴ روز محل نیایش زرتشتیان است.

در این نیایشگاه، امکانات رفاهی مانند آب و برق و تعدادی اتاق برای استراحت فراهم شده که خیله نام دارند. در یکی از اتاق‌ها، چاهی به‌عمق ۵۰ متر وجود دارد. صدای چک چک آب به درون این چاه می‌تواند دلیل نام‌گذاری این محل باشد. پیرهرشت نام کنیزی است که به‌همراه نیک ‌بانو گریخته و مزارش در همان حوالی زیارتگاه زرتشتیان است.

آتشکده بزرگ یزد و دیرینه تاسیس آن

آتشکده ورهرام یزد یا خانه آتش در آداب و رسوم زرتشتیان، معبدی است که آتش آن همواره روشن است. پیشینه این رسم به زمانی بازمی‌گردد که وسایل آتش‌زا در دسترس نبوده و خانوارها از این منبع آتش، برای خانه‌ها و اجاق‌های خود شعله می‌گرفتند. بعدها این آتش‌های روشن، به عبادتگاه‌های زرتشتیان تبدیل شد.

آتشکده یزد محل نگهداری آتش مقدس زرتشتی در این شهر و نیایشگاه زرتشتیان ساکن یزد است. ساختمان آن با ارتفاع از زمین ساخته شده و فروهر و سرستون‌های سنگی آن بسیار زیباست. این بخش، کار هنرمندان اصفهان و کاشی‌کاری‌های آن نیز کار استادکاران یزدی است. ساختمان کنونی آتشکده در سال ۱۳۱۳ با سرمایه یک زرتشتی پارسی به‌ نام همابائی در زمین اهدایی و با نقشه مهندسان ایرانی طراحی و ساخته شد.

آتش روشن در این مکان مقدس، از ۱۵۰۰ سال پیش به‌طور مداوم روشن بوده است. البته در مسیر شهرهای مختلفی از لارستان و عقدای یزد تا اردکان و روستای ترک‌آباد در حرکت بوده و نزدیک به ۳۰۰ سال در این محل باقی ماند. امروزه این آتشکده از جاذبه‌های گردشگری یزد محسوب می‌شود.

برطبق آداب و رسوم زرتشتیان، ورود به این نیایشگاه همواره برای همه افراد اعم از زرتشتی و غیره آزاد بوده است. شرط انجام این کار، پاکیزگی فرد و پوشیدن لباس‌های سفید و پاکیزه است. هیربد، نام مسئول روشن نگه داشتن آتش مقدس است. این آتشکده در خیابان آیت‌الله کاشانی یزد واقع است