آیت پیمان: اگر امام علی(ع) امروز بود، بزرگان اروپا در مسجد کوفه موج می‌زدند

ردنا (ادیان نیوز) – شیعه پیشوای نخستین خود را شخصیتی جهانی می داند و معتقد است که علی بن ابی طالب علیه السلام به واسطه همان چهارسال مدیریت خود بر بخشی از جامعه اسلامی، الگویی جهان شمول از خود به یادگار گذاشته که امروز ممدوح همه اندیشمندان است.

اما جهان امروز از حضرت علی علیه السلام همان شناختی را دارد که شیعه مدعی آن است؟ برای بررسی این پرسش، با آیت پیمان، رئیس مجمع جهانی شیعه شناسی و دبیر شورای دین پژوهان کشور به گفتگو نشستیم که مشروح آن از نظر می گذرد؛

برای مقدمه سخن باید بگویم که طبق وعده خداوند، که فرمود: اِنَّ اللهَ  …..لِیُحِقَّ الْحَقَّ وَیُبْطِلَ الْبَاطِلَ،  اعتقاد داریم که  با گذشت ۱۴ قرن، امروزه در اثر تکامل عقول و علوم و آگاهی های بشر و دست یابی محققان و عالمان ادیان و مذاهب به متون و منابع اصیل تاریخی، شخصیت ممتاز و بی  مثل و مانند مولای متقیان  امام علی ابن ابیطالب علیه السلام ،  بهتر و روشن تر از عهد حیاتش شناخته شده است .

شناخت روز افزون پیروان ادیان و مذاهب و حتی برخی از دانشمندان خداناباور به عظمت شخصیت امام علی،  اول از منبع فیاض وعده های حق تعالی برای تجلی و بروز و ظهور حق و وعده غلبه حق بر باطل سرچشمه می‌گیرد و چون علی حق است و باحق است و حق در معیت اوست ، طبق سنت الهی شناخته و تمجید و تکریم می‌شود و حتی از زبان دشمنانش فضایل او بیان و منتشر شده است الفضل ما شهد به الاعداء .

ظرف وجودی جامعه کوفه ظرفیت شناخت علی (ع) را نداشت

مردم زمان امام تا قرون اولیه صدر اسلام حداقل تا قرن چهارم، اکثرا” ظرفیت عقلانی و قابلیت ادراکِ ابعاد وجود و سیره ی  امام و توانایی فهم بیانات و کنه مفاد خطبه ها و نامه ها و کلماتش را نداشتند . یعنی ظرف وجودی جامعه در آنروز ظرفیت معرفت به امام و درک ارزش گوهر ناب آن مظهر خداوند و قابلیت پیروی از آن وجود الهی را نداشت.

هرچه علوم بشری قرن بعد از قرن پیدایش و گسترش پیدا کرده است، ابرهای لاادری از ذهن دانشورانِ ادیان و مذاهب زدوده شد و از چهره درخشان ولی الله الاعظم ،   و وصی رسول خاتم غبار جهل بشر  کنارتر رفت و شناخت ابعاد وجودش تا حدی میسر گردید ،  اگرچه هنوز هم بشریت به کمال این شناخت نرسیده است . اگرچه به مدد ابزار علمی و پژوهشی  و تکنولوژیهای جدیدِ مطالعه و تحقیق و با کمک دانش هرمنوتیک متون ، نوابغ و نخبگانِ دین پژوه ، توانسته اند به تحلیل و ارزیابی دانش ، سجایا ، اخلاق ، و خصوصیات بی بدیل امام علی و منطق و کلام او دست یابند ولی باز هم درباره اش ناگفته های بسیار وجود دارد و بی گمان قلم و زبان هم نویسندگان و گویندگان و مفسران و تحلیلگران از بازگویی برازنده در مورد شخصیت یگانه ی صاحب نهج البلاغه همچنان ناتوان و قاصر مانده است.

غریب در دوران خود

در دوره زندگانی امام علی علیه السلام تعداد شیفتگان دانش و طالبان فضیلت بطور انگشت شماری همچون سلمان ، عمار، ابوذر، صعصعه، کمیل،  حذیفه و بخصوص انوار وجود حسنین و صدیقه شهیده بوده اند که بر ساحل اقیانوس شخصیت آن امام، نمی از یمِ بیکران علوم الهی را برداشتند و گوشه هایی از فضایل او را در ضمن سخنان و خطبه ها و یا نوشته های خود جاودانه کردند و باعث شدند تا هرچه از زمان شهادت حضرت در مسجد کوفه تا این عصر گذشت، روز به روز بر شمار دوستداران و ارادتمندان امام علی در بین مردم جهان و بالاخص در میان دانشمندان ادیان و مذاهب و فِرَق مختلف افزوده شود.

یکی از وعده های خداوند در قرآن کریم این است که می فرماید: ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات سیجعل لهم الرحمن ودا. همانا کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، خداوند به زودی برای آنان محبتی شدید در دل دوستانی نیکو قرار می دهد.  اینگونه وعده های الهی در مورد امام و فرزندان معصومش و اهل بیت پیامبر در طول تاریخ در بین جهانیان محقق شده است و این حبّ و وُدّ خدایی و امری سماوی  است و خاص شیعیان آنان هم نیست .

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله بسیار از برتری علی گفته اند و نیز می فرمایند: علی در قول و فعل خود از معصیت به دور است.هر سخنی که بگوید و هر کاری که بکند با دعوت دینی مطابقت دارد و داناترین مردم به معارف و شرایع اسلام است.دانشمندان اسلامی هم به حد وسع خود در این باره ادای دینی کرده اند ، مثلا” ریاضی دان شهیر و فیلسوف بزرگی چون خواجه نصیرالدین طوسی در کتاب تجرید الاعتقاد از امیرالمؤمنین علیه السلام این چنین یاد می کند: «علی علیه السلام داناتر از همگان بود.او حدسی نیرومند داشت و همیشه همراه رسول صلی الله علیه وآله بود.بخشش او از همه افزون بود و پس از پیغمبر پارساترین و فرزانه ترین مردم به شمار می آمد.ایمانش بر همه مقدم و سخنش از همه فصیح تر و اندیشه اش از همه محکم تر بود.او سرچشمه فیاضی بود که دانشمندان ، دانش های خود را به او استناد می دادند» .

فخرالدین رازی، مفسری که دانشمند است و در نزد اهل سنت امام المفسرین است و درباره نهج البلاغه شرحی هم دارد، در مقدمه جلد اول تفسیر کبیر  نکته مهمی گفته است که در بحث اینکه بسم الله الرحمن الرحیم جزء سوره ها هست یا نیست ، تمام نظریات را می آورد بعد می نویسد چون علی جزء سوره میدانسته من هم از او پیروی میکنم،  بعد عباراتی راجع به علم و دانش امام مینویسد و اعتقادش درباره علی علیه السلام را این چنین اظهار میکند : …  من اتخذ علیا” امامه فی دین والدنیا لقد استمسک بالعروه الوثقی ….  هر کس در دین و دنیا علی را پیشوای خود قرار دهد، همانا به ریسمان وثیق الهی چنگ زده است و رستگار شده است.چون پیامبر درباره اش فرمود: خدایا! علی هرگونه باشد، حق را بر محور وجودش بچرخان  .

در صحیح مسلم آمده است: «دوست داشتن علی علیه السلام نشانه ایمان و دشمن داشتن او نشانه نفاق است . حمد بن حنبل شیبانی امام اهل سنت معروف به «ابن حنبل » می گوید: «درباره هیچ یک از صحابه رسول الله صلی الله علیه وآله به اندازه علی بن ابی طالب علیه السلام فضایل نقل نشده است » .

علی (ع) هنوز تنهاست

در بین دانشمندان اهل سنت بیان فضایل امام علی زیاد است اماهنگامی که آراء و نوشته های دانشمندان مسیحی، یهودی، بودایی، برهمن و غیره چه گذشتگان و چه معاصرین را درباره امیرمؤمنان علیه السلام بررسی می نماییم  بطور اعجاب انگیزی با دریایی از شگفتی تعبیرها و توصیفات  روبه رو می شویم. این تعابیر ارزنده، به تصریح اکثریت از صداقت و تهذیب نفس و ارادت خالص آن ها به فضیلت و معنویت حکایت می کند و این که اندیشمندان معاصر معتقدند که علی علیه السلام و کتاب او هنوز هم در میان مسلمانان غریب و تنهاست و یا این که «ما شایستگی شناخت علی علیه السلام را از دست داده ایم و شناخت او را از مغزهای ما زوده اند ، قولهایی است که  به تمام پذیرفتنی و مطابق با حقیقت میتواند باشد .

با در نظر آوردن تحقیقات بسیار و کارسازِ مسلمانان باز باید بر این نکته اذعان کنیم که سهم غیرمسلمانانِ با انصاف و دانشوران دیگر ادیان در شناخت و شناساندن چهره ناب علوی و کتاب ارجمندش نهج البلاغه  اگر بیش تر و پرمایه تر از مسلمانان نباشد، بی گمان کم تر از آنان و سایر پژوهندگان اسلامی نخواهد بود. و در این باره کوششهای جدی و آگاهانه و قابل تقدیر  عالمان مسیحی  این ادعا را ثابت می کند.

نویسنده کتاب معروف جرج جرداق مسیحی، در کتاب بسیار ارزشمند «امام علی علیه السلام، صدای عدالت انسانی » پس از آن که قهرمانی های امام را با قلم توانای خویش توصیف می کند و شمه ای از فضایل او را بازگو می نماید، با احساس قوی خطاب به روزگار می گوید: «آه! ای دنیا! چه می شد اگر قوای خود را جمع می کردی و توانت را برای بار دیگر در یک جا متمرکز می نمودی و در هر عصر و زمان یک نفر مانند علی علیه السلام را که در عقل و خرد و منطق و بیان و حماسه و شجاعت با او همپایه بود، برای بشریت به ارمغان می آوردی!»

میخاییل نعیمه، دانشمند دیگر عرب و  مسیحی ، معتقد است: «هیچ مورخ و نویسنده ای هر اندازه هم از نبوغ و رادمردی ویژه برخوردار بوده باشد، نمی تواند قیافه کاملی از انسان بزرگی مانند پیشوا علی علیه السلام را در مجموعه ای که دارای هزار صفحه هم باشد، ترسیم نماید و دورانی پر از رویدادهای بزرگ مانند دوران او را توضیح بدهد»

جبران خلیل جبران، نویسنده مسیحی می گوید: «به عقیده من فرزند ابی طالب نخستین کسی بود از عرب که با روح کلی جهان ارتباط برقرار کرد و با آن هم نشین شد.هر کس شیفته او گشت، شیفتگی او وابسته به فطرت است و هر که به دشمنی او پرداخت، از ابنای جاهلیت است.علی علیه السلام هنوز پیام خود را به طور کامل به سراسر جهان نرسانده بود که به سرای جاوید شتافت.مرگ علی مانند مرگ پیامبرانِ روشن بین بود  و همان پیامبرانی که به شهری روی می آوردند و با مردمانی می زیستند که هرگز مردم زمان شایسته آنان نبودند» .

ایلیاپا ولیج، مورخ و خاورشناس روسی، در کتاب «اسلام در ایران » شخصیت امیرالمؤمنین را این گونه تفسیر می کند: «علی علیه السلام پرورده محمد صلی الله علیه وآله و عمیقا به وی و امر اسلام وفادار بود. و اضافه میکند علی تا سرحد شور و عشق پای بند دین بود.صادق و راست و درستکار زیست و در امور اخلاقی همواره خرده گیر بود.هم سلحشور بود و هم شاعر، و همه صفات لازمه اولیاءالله در وجودش جمع شده بود».

اگر علی (ع) امروز بود، بزرگان اروپا در مسجد کوفه موج می‌زدند

نرسیسیان یکی دیگر از فضلای مسیحی معتقد است: «اگر امروزه این خطیب بزرگ بر منبر کوفه پای می نهاد، می دیدید که مسجد کوفه با آن پهناوریش از سران و بزرگان اروپا موج می زد.آنان می آمدند تا روحشان را از دریای بی انتهای دانش او سیراب سازند».

از نظرات شگفت انگیز نظر توماس کارلایل، فیلسوف انگلیسی و صاحب کتاب «الابطال »  است  او دیگر به جایی رسیده است که عاشقانه و دردمندانه از علی علیه السلام یاد می کند و مینویسد : «ما چاره ای نداریم به غیر از آن که علی علیه السلام را دوست داشته باشیم; چه، او جوانمردی بلند قدر و نیک نفس بود.از سرچشمه وجدانش مهر و نیکویی سرازیر می گشت و از دلش شعله های دلاوری و شجاعت زبانه می کشید. در کوفه ناگهان به حیله کشته شد و شدت عدالتش موجب این جنایت گشت. این دانشمند روایت میکند که هنگامی که درباره قاتلش گفت وگو می شد، گفت: اگر زنده ماندم، خود می دانم با او چه رفتاری پیشه سازم و اگر درگذشتم کار با شماست: اگر خواستید قصاص کنید و ضربت شمشیرش را فقط به یک ضربتی سزا دهید و اگر توانستید درگذرید! که این به تقوای الهی نزدیک تر است .» کارلایل این سخن را از نهج البلاغه به عاریت گرفته است; چرا که حضرت در نامه بیست و سوم که در واقع آخرین وصیت نامه او به شمار می رود، درباره پسر ملجم وصیتی نموده که به راستی ابنای بشر را به تعجب وامی دارد.

«طه حسین» در کتاب سودمند خود از امیرالمؤمنین این چنین یاد می کند: «علی علیه السلام در بازارها قدم می زد و مردم را به تقوا می خواند.روز حساب را به یادها می آورد و در خرید و فروش مراقب اهل بازار بود.او از همه غرور مایه های مقام پرهیز داشت و هرگاه می خواست چیزی برای خود بخرد، جست وجو می کرد تا در میان بازار کسی را یابد که او را نشناسد.چون دوست نداشت فروشنده به خاطر مقام و منصب در حق او رعایتی بکند.علی علیه السلام از خود خشنود نبود، مگربه هنگامی که حق جامعه و مردم را ادا کرده باشد…علی علیه السلام حتی برای یک لحظه هم خدا را فراموش نمی کرد.آری، او هم امام بود و هم معلم » .

«شبلی شمیل» یکی از شیفتگان شخصیت حضرت علی(ع) و از پیشتازان مکتب مادیگری است که این چنین زیبا و گزیده به وصف حضرت می پردازد: «الامام علی بن ابیطالب عظیم العظماء، نسخه مفرده لم یرلها الشرق و لاالغرب صوره طبق الاصل، لاقدیما و لاحدیثا» ; امام علی بن ابی طالب، بزرگ بزرگان، یگانه نسخه ای است که خاور و باختر در گذشته و حال، صورتی دیگر از آن که مطابق با اصل باشد، به خود ندیده است.

در زمان ما در بسیاری دانشگاههای جهان در اثر فعالیت صدها مرکز اسلامی شیعی و مساجد و فعالان علمی و فرهنگی شیعه باب کرسی های امام شناسی و شیعه شناسی گشوده شده است و کم وبیش این کرسی ها دایر می‌شوند و همایش هایی در مراکز علمی برگزار می‌شوند که زمینه را برای شناخت امام و اهل بیت فراهم می‌نماید و حوزه علمیه ما وظیفه گسترش و غنی سازی و تعمیق محتوای علمی این فعالیت ها را دارد. ندای امام در گوش فطرت بشر طنین انداز است و چشم مظلومان و مستضعفانِ بنی آدم در پهنه هستی و در طول تاریخ همواره به دنبال علی می‌گردد.

خبرنگار: محمدعلی خرمی