دانشگاه ادیان و مذاهب؛ ۱۵ سال پویایی و بالندگی
دانشگاه ادیان و مذاهب در حالی شانزدهمین سال فعالیت خود را آغاز می‌کند که پس از سال‌ها فعالیت به عنوان یک دانشگاه بین‌المللی و پیشتر در قالب مؤسسه آموزش عالی و قبل از آن به عنوان یک مؤسسه مطالعاتی، اکنون دانشگاهی پرنفوذ، پیشرو و با ارتباطات وسیع بین‌المللی است.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، دانشگاه ادیان و مذاهب از سال ۱۳۸۷ فعالیت رسمی خود را آغاز کرده و اینک از مراکز مهم و تأثیرگذار کشور در مطالعات ادیان و علوم انسانی است.
دانشگاه ادیان و مذاهب در سال‌های فعالیت خود برخی رشتهها را برای نخستین بار وارد فضای دانشگاهی ایران نموده، و با نگاه باز و آزادانۀ علمی کوشیده تا مرکزی برای مطالعۀ به‌روزترین مباحث و دست‌آوردهای علوم انسانی باشد. تولیدات پژوهشی و جلو بردن مرزهای دانش نیز همواره از سیاست‌های دانشگاه بوده که مقالات و نشریات فراوان حاصل این توجه خاص به پژوهش بوده است.
ارتباط تنگاتنگ این دانشگاه با حوزه علمیه و مراکز دینی در سراسر جهان، آن را به عنوان مرکزی کم‌نظیر برای دستیابی به پژوهشها و مطالعات دست اول در زمینه ادیان گوناگون مطرح ساخته است.
دانشگاه ادیان و مذاهب این افتخار را دارد که با داشتن بیش از دو هزار و پانصد فارغ‌التحصیل ایرانی در مقاطع کارشناسی تا دکترای تخصصی و قریب به دویست فارغ‌التحصیل خارجی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا، به سهم خود گامی برای پیشبرد جایگاه علمی ایران در دنیا و فرهنگ‌سازی برای گفتگوی عالمانه میان ادیان گوناگون برداشته است.
از اینکه توانسته‌ایم در افراشته داشتن پرچم علم و فرهنگ این سرزمین سهیم باشم به خود می‌بالیم و داشته‌ها و دستاوردهای دانشگاه در این پانزده سال را از نظر می‌گذرانیم، باشد که تماشای ثمرات تلاش‌مان در این سال‌ها دلگرمی و شوق مضاعفی برای ادامۀ راه روشنمان به ارمغان آورد.
بیانیه رسالت دانشگاه
دانشگاه ادیان و مذاهب، نخستین دانشگاه تخصصی ادیان و مذاهب در ایران، برخاسته از حوزه‌ی علمیه، ضمن شناخت ادیان و مذاهب و تعامل و گفتوگو با پیروان آنها با تکیه بر مشترکات، در جهت همبستگی انسانی، تقویت صلح، کاهش آلام بشری، گسترش معنویت و اخلاق و معرفی عالمانه‌ی اسلام بر اساس آموزه‌های اهل‌بیت علیهم‌السّلام به پژوهش و تربیت نیروی انسانی متخصص اقدام می‌نماید.
جایگاه آموزشی دانشگاه ادیان و مذاهب
دانشکده‌ها و رشتهها
در حال حاضر چهل رشتۀ تحصیلی در یازده دانشکدۀ دانشگاه ادیان و مذاهب ارائه می‌شود. این رشتهها در سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی ارائه می‌شود و علاوه بر دانشجویان ایرانی و فارسی‌زبان، شمار زیادی از دانشجویان کشورهای دیگر را نیز به خود جذب نموده است. استفاده از اساتید برگزیده و به نام در رشته‌های مختلف، تحصیل در دانشگاه ادیان و مذاهب را برای علاقه‌مندان، مزیتی دوچندان بخشیده است.
هم اکنون دانشگاه ادیان و مذاهب بیش از هشت هزار دانشجوی در حال تحصیل و بیش از دو هزار و هفتصد فارغ‌التحصیل دارد. این در حالی‌ست که در رشته‌های دکتری تخصصی بیش از ۳۵۰ نفر از این دانشگاه فارغ التحصیل شده، و بیش از ۹۵۰ نفر در حال تحصیل هستند. یازده دانشکدۀ دانشگاه ادیان و مذاهب عبارتند از:
دانشکدۀ شیعه‌شناسی
دانشکدۀ مذاهب
دانشکدۀ دین و هنر
دانشکدۀ حقوق
دانشکدۀ عرفان
دانشکدۀ رسانه و ارتباطات
دانشکدۀ فلسفه
دانشکدۀ مطالعات ملل
دانشکدۀ ادیان
دانشکدۀ زن و خانواده
دانشکدۀ زبان و فرهنگ ملل
دانشجویان و پژوهشگران دانشگاه ادیان و مذاهب در رشته‌های مرتبط با ، تاریخ اسلام و تشیع و فرق شیعه، فقه و حقوق،فقه و کلام مذاهب اسلامی، فلسفه، کلام و عرفان اسلامی، تاریخ و الهیات مربوط به مسیحیت، یهودیت، بودیسم و هندوئیسم و زرتشت و مطالعه تطبیقی ادیان، مطالعات زنان، مطالعات دین‌پژوهانه، هنر و رسانه به آموزش و پژوهش مشغول‌اند.
وجود این رشتهها در کنار هم و به صورت تخصصی سبب شده است که دانشگاه ادیان و مذاهب جایگاهی کم‌مانند در سطح دانشگاه‌های کشور، منطقه و جهان داشته باشد.
سه دانشکدۀ «زن و خانواده»، «شیعه‌شناسی» و «عرفان»، از دانشکده‌های منحصر به فرد در کشور به شمار می‌آیند. ممیزی صورت پذیرفته وزارت علوم در سال۹۲ـ۱۳۹۱ درباره رشته‌های مرتبط با ادیان و مذاهب نشان می‌دهد با وجود آنکه برخی رشته‌های آموزشی در دانشگاه ادیان و مذاهب در نوزده دانشگاه دیگر کشور تدریس می‌شود اما هیچ دانشگاهی همه این رشتهها را در کنار هم ارائه نمی‌دهد.
مقایسه وضعیت آموزشی این رشتهها در دانشگاه ادیان و مذاهب با همین رشتهها یا رشته‌های مشابه در دانشگاه‌های مهم کشور، منطقه(مانند ترکیه و لبنان) و جهان(مانند آلمان و انگلیس) بیانگر آن است که توسعه کمی و کیفی چند سال نخست تأسیس این دانشگاه در ضرشته‌های آموزشی و پژوهشی نسبت به وضعیت مشابه آموزشی و پژوهشی رقیبان منطقه‌ای و بین‌المللی این دانشگاه از وضعیت مناسبی برخوردار است.
دانشگاه ادیان و مذاهب با بیش از صد دانشگاه و مؤسسۀ آموزشی و فرهنگی داخلی و خارجی تفاهم‌نامۀ همکاری دارد.
از این رهگذر، برگزاری دوره‌های مشترک و امکان سفرهای خارجی در دوران تحصیل، برای گذراندن دوره‌های کوتاه‌مدت یا ارائۀ مقاله در دانشگاه‌های خارجی برای دانشجویان دانشگاه ادیان و مذاهب فراهم می‌شود. همچنین حضور اساتید و گروه‌های دانشجویی از کشورهای مختلف در محیط دانشگاه، تعاملات بین‌المللی و فهم متقابل فرهنگی را برای دانشجویان تسهیل می‌کند.
مرکز آموزش‌های الکترونیک
مرکز آموزش‌های الکترونیکی (غیر حضوری) دانشگاه ادیان و مذاهب از سال ۱۳۹۱ با بهره‌گیری از اساتید و آموزش‌یاران آشنا با فنون آموزش الکترونیکی، با مجوز رسمی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، کار خود را آغاز نموده است. این مرکز می‌کوشد آموزش رشته‌های حضوری این دانشگاه را رفته‌رفته در بخش غیرحضوری نیز گسترش دهد که این امر در توسعۀ آموزشی و پژوهشی دانش ادیان و مذاهب نقش پررنگی خواهد داشت.
جایگاه و امکانات پژوهشی
پژوهشکده‌ها
پژوهشکده ادیان و مذاهب که از سال ۱۳۹۰ با اخذ موافقت از از وزارت علوم تحقیقات و فناوری کار خود را آغاز نموده، در سه گروه پژوهشی مذاهب اسلامی، شیعه‌شناسی و ادیان به فعالیت می‌پردازد. حاصل کار این پژوهشکده نشر کتب و مقالات و به ثمر رساندن تحقیقات متنوع بوده است.
در کنار این فعالیت‌ها، برگزاری ده‌ها نشست با حضور اساتید برجسته و ارائه‌های تخصصی در همکاری با دبیرخانۀ کرسی‌های آزاداندیشی، از دیگر دستاوردهای این پژوهشکده است.
دانشگاه ادیان و مذاهب همچنین با توجه به جای خالی پژوهش‌های آکادمیک در حوزه خانواده و زنان و نیاز مبرم کشور به این دست مسائل، اقدام به راه اندازی پژوهشکده زن و خانواده نموده است.
نشریات پژوهشی
پژوهشکده ادیان و مذاهب مفتخر است که تنها نشریه علمی‌پژوهشی ایران به زبان انگلیسی در زمینه ادیان را به نام Religious Inquiries منتشر می‌کند. از دیگر نشریات این دانشگاه، مجلۀ فاخر و اثرگذار «هفت‌آسمان» است. این نشریه نخستین مجله تخصصی در حوزه ادیان و مذاهب در ایران است.
همچنین دانشگاه ادیان و مذاهب با توجه به نیازهای آکادمیک، نشریات متنوع دیگری را در سطح علمی پژوهشی به خوانندگان عرضه کرده است؛ نشریاتی مانند «پژوهش‌های ادیانی»، «پژوهشنامه مذاهب اسلامی»، «پژوهشنامه امامیه»، «فلسفه»، «شیعه‌پژوهی»، «زن و خانواده» و «پژوهشنامه مطالعات تطبیقی مذاهب فقهی».
کتابخانه
کتابخانۀ دانشگاه ادیان و مذاهب با دارا بودن بیش از ۱۰۰ هزار عنوان کتاب و بیش از ۱۶۰ هزار مقاله، کتابخانه‌ای بی‌نظیر در ایران و منطقه در حوزه مطالعات ادیان و مذاهب است.
این کتابخانه که به صورت قفسه‌باز اداره می‌شود منابع مورد نیاز محققان در زمینه‌های مختلف علوم انسانی، اسلام‌شناسی، ایران‌شناسی، ادیان و مذاهب و غیره را در زبان‌های فارسی، انگلیسی، عربی، روسی، فرانسوی، آلمانی، سانسکریت، پهلوی و دیگر زبان‌ها گرد آورده است. این مرکز با ده‌ها پایگاه در ارتباط است و استفاده از منابع آنها را برای پژوهشگران تسهیل می‌کند.
در کنار کتابخانه، سالن مطالعۀ مجهزی نیز در اختیار پژوهشگران و مراجعان قرار دارد.
دفتر مطالعات ادیان و حقوق بشر
ارتباط حقوق بشر با ادیان، بررسی مشترکات و نقاط تلاقی این دو، بازشناسی ظرفیت‌های ادیان و توسعه و تعمیق آموزه‌های حقوق‌بشری، از حوزه‌های مهمی است که نیازمند پژوهش‌های جدی و علمی است. روزآمدی و جهان‌شمولی ارزش‌های حقوق‌بشری و پایگاه دیرین و ماندگار ادیان در فرهنگ‌های بشری، اهمیت پرداختن به مسئلۀ «دین و حقوق بشر» را دو چندان می‌سازد.
دانشگاه ادیان و مذاهب به عنوان مرکزی که به بررسی‌های آکادمیک در باب مباحث بنیادین ادیان می‌پردازد، از سال ۱۳۸۷ دفتر مطالعات ادیان و حقوق بشر را در راستای پرداختن به این مهم راه‌اندازی نمود. این مرکز در راستای اهداف زیر به فعالیت می‌پردازد:
تهیه و انتشار محتواهای مکتوب، به منظور پر کردن خلاء مطالعات نظری؛
حمایت از آثار پژوهشی (مقاله و پایان‌نامه)؛
تکمیل مرکز اسناد تخصصی دین و حقوق بشر که برای دستیابی به مجموعۀ کاملی از منابع پژوهشی در این موضوع پیگیری می‌شود.
دانشگاه ادیان و مذاهب در عرصۀ بین‌المللی
تعاملات بین‌المللی و آمادگی دانشگاه ادیان و مذاهب برای گسترش همکاری و گفتگو با شخصیت‌ها، دانشگاهها، مراکز فرهنگی، پایگاه‌های دینی و… از ویژگی‌های بارز این دانشگاه است. تا کنون بیش از پانصد هیئت خارجی به واسطۀ حضور در دانشگاه ادیان و مذاهب با فضای ایران و جوّ آکادمیک حاکم بر آن مرتبط گشته‌اند.
همچنین ریاست محترم دانشگاه با بیش از ششصد سفر خارجی و اساتید و دانشجویان دانشگاه در سفرهای خارجی و دیدارهای متعدد از دانشگاهها و مراکز علمی و دینی جهان زمینه های ارتباطی فراوان و موثری را فراهم نموده اند.
ثمرۀ این ارتباطات امضای تفاهم‌نامه‌های متعدد، برگزاری دوره‌های آموزشی مشارکتی از طریق تبادل اساتید و دانشجویان و برگزاری نشست‌ها و گفتگوهایی بوده که هر کدام در پیشبرد جایگاه علمی این دانشگاه نقش داشته‌اند.
نمونه‌ای از این همکاری‌ها، نشست‌های متقابل اساتید و دانشجویان این دانشگاه با اساتید و دانشجویان دانشگاه‌های پادربورن، پستدام و گوته آلمان و ریوکوکو ژاپن است. از دیگر نمونه‌های موفق این همکاری‌ها می‌توان به دوره‌های کوتاه‌مدت شیعه‌شناسی،ایران شناسی، قانون اساسی ایران، مطالعات زنان و … اشاره کرد که به زبان انگلیسی و با شرکت اساتید و دانش‌پژوهانی از کشورهای مختلف در ایران برگزار شده است که برخی از این دوره ها بارها تکرار شده است.
دیدارها
در کنار دیدار با شخصیت‌های داخلی، بسیاری از شخصیت‌های دینی، مذهبی، فرهنگی و سیاسی خارجی نیز، در ضمن سفر به ایران و بازدید از دانشگاه، یا در سفرهای خارجی ریاست دانشگاه و یا اساتید و دانشجویان با ایشان دیدار و تبادل نظر صورت گرفته است.
تفاهم‌نامه‌ها
دانشگاه ادیان و مذاهب در راستای گسترش فعالیت‌های بین‌المللی و روابط متقابل، امضای تفاهم‌نامه‌های متعدد با مراکز علمی و فرهنگی خارجی را در کارنامۀ خود ثبت کرده است. از جمله می‌توان به تفاهم‌نامه‌های دانشگاه با مراکز زیر اشاره کرد:
دانشگاه الجزائر (جامعه الجزائر)
مرکز مطالعات اسلامی و خاورمیانه اندونزی
دانشگاه بین‌المللی اسلامی مالزی (International Islamic University Malaysia)
مؤسسه بین المللی اندیشه و تمدن اسلامی (International Institute of Islamic Thought and Civilization (ISTAC))
دانشگاه پادربورن
دانشگاه پتسدام
دانشگاه ریوکوکو (Ryukoku University)
جامعه الزیتونه تونس
دانشگاه هارتفورد آمریکا (Hartford Seminary, USA)
دانشگاه پاپی لاترانزه ایتالیا (Pontifical Lateran University, Vatican City)
مؤسسه اسمولنی روسیه (The Smolny Institute of Russian Academy)
دانشگاه اسلامی شاذلیه مکاسر اندونزی
دانشگاه حراره زیمبابوه
دانشگاه سنت ژوزف لبنان
آموزشکده عالی روش‌شناسی علوم انسانی پاریس
آکادمی اسلامی آلمان
مؤسسه قرآن و عترت ترکیه
کلیه الدعوه للدراسات الاسلامیه لبنان
دانشگاه آزاد برلین
دانشگاه کوفه
دانشگاه کامیلاس پونتیفیکال اسپانیا (Universidad Pontificia Comillas)
انستیتو فناوری اطلاعات پاکستان
دانشگاه قاهره، عین شمس، الازهر
دانشگاه گوته آلمان (Goethe University)
مدرسه اسلام و علوم مدرن پاکستان
مؤسسه مطالعات دینی دانشگاه پتسدام آلمان
آکادمی آموزشی پژوهشی ایمان وین
دانشگاه شیخ طوسی عراق (کلیه الشیخ الطوسی الجامعه)
دانشگاه امام صادق بغداد
دانشگاه حاجی بکتاش ولی نوشهیر ترکیه
دانشگاه فرانسیسکو ویتورا اسپانیا
مرکز فرهنگی کوثر استانبول
انستیتو فرهنگی حافظ و گوته برلین – آلمان
مؤسسه اراسموس
مجلس التنمیه المستقل
دانشگاه گراتس اتریش
مرکز کربلاء للدراسات و البحوث
دانشگاه سن مارینو
کالج آموزشی کانادا
دانشگاه تورین ایتالیا
دفتر تقریب مذاهب اسلامی
امروزه جهان اسلام با چالش‌ها و مشکلات متعددی روبرو است. از جمله این مشکلات که خواست دشمنان و بدخواهان امت اسلامی بوده و آسیب‌ها و خسارت‌های جبران‌ناپذیری نیز بر جامعه اسلامی تحمیل کرده، اختلافات و تنازعات بی‌حاصل مذهبی است. بدین جهت رسالت و وظیفۀ اسلامی فرهیختگان حوزوی و دانشگاهی است که از این قبیل آسیب‌ها و خسارت‌ها جلوگیری و با اقدامات سنجیده، علمی و عملی در رفع و یا حداقل مهارکردن این مشکل تلاش کنند.
این رسالت خطیر دانشگاه ادیان و مذاهب را برانگیخت تا اقدام به تأسیس دفتر تقریب مذاهب بنماید و در امر پژوهش در باب وحدت اسلامی گام برداشته، در راه اعتلای امت اسلامی و تفاهیم مذهبی مسلمانان انجام وظیفه کند.
با عنایت به این مهم، حجت‌الاسلام و المسلمین سید ابوالحسن نواب در نیمه دوم سال ۱۳۸۷ دستور تشکیل دفتر تقریب مذاهب اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب را صادر نمودند. این مرکز فعالیت‌های علمی، پژوهشی و فرهنگی خود را در راستای اهداف زیر دنبال می‌کند:
مبارزه علمی و پژوهشی با رادیکالیسم اسلامی و زدودن آن از جوامع اسلامی؛
گسترش اندیشه تقریب بین اندیشمندان و فرهیختگان ایران و کشورهای مسلمان.
امکانات دانشگاه ادیان و مذاهب
ساختمان و محوطۀ دانشگاه
ساختمان اصلی دانشگاه ادیان و مذاهب در محوطه‌ای وسیع در شهرک پردیسان قم بنا شده است. این مجموعه شامل ده ساختمان است که مجموعۀ اداری، آموزشی و رفاهی دانشگاه ادیان و مذاهب را در خود گرد آورده است.
درخت‌کاری و گل‌کاری وسیع محوطۀ دانشگاه، محیطی دل‌انگیز و آرام را پدید آورده است که دانشجویان و اساتید می‌توانند ساعت‌ها در آرامش آن به مطالعه و گفتگو بپردازند و در ساعات استراحت، از چشم‌انداز زیبای انواع گیاهان و درختان به بار نشسته و صدای پرندگان لذت ببرند.
انتشارات
مرکز چاپ و نشر دانشگاه ادیان و مذاهب با عنایت به نیاز وافر جامعه امروزی به آشنایی با ادیان و مذاهب، پرهیز از انحرافات و ضرورت غنا بخشیدن به آثار و تألیفات مربوط به ادیان و مذاهب در ایران و جهان، همواره این آمادگی را دارد که آثار مختلف مذهبی و دینی اصحاب قلم، فرهیختگان، مؤلفان، مترجمان و استادان محترم حوزه و دانشگاه را در گستره ای وسیع از معرفی ادیان ابراهیمی گرفته تا ادیان شرق و مکاتب دینی- فلسفی هند و …. و در موضوعات اسلام، مسیحیت، یهودیت، زرتشت، صائبین، ادیان شرق، مذاهب و فرق اسلامی، عرفان و تصوف، دین‌پژوهی و … به زیور طبع بیاراید.
این مرکز مسئولیت دو انتشارات را بر عهده دارد و تا بهار ۱۳۹۸ بیش از ۳۲۶ عنوان کتاب منتشر نموده است.
فروشگاه کتاب (کتابسرا)
فروشگا کتاب (کتابسرا) دانشگاه ادیان و مذاهب ضمن عرضۀ محصولات انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب و نشر ادیان، طیفی وسیع از کتب انتشارات معتبر را در اختیار دانشجویان و عموم مردم قرار می‌دهد.
واحد مشهد
دانشگاه ادیان و مذاهب واحد مشهد در سال ۱۳۹۷ با انعقاد تفاهم نامه‌ای با حوزه علمیه خراسان فعالیت خود را به صورت رسمی آغاز کرد.
این حوزه با انعقاد تفاهم نامه‌ای با دانشگاه ادیان و مذاهب گامی مؤثر برداشته و به برپایی چهار دوره دکترا در رشته‌های شیعه شناسی، وهابیت شناسی، دین پژوهی و مذاهب کلامی و یک دوره کارشناسی ارشد در رشته مدیریت رسانه از میان طلاب اقدام نموده است.
مرکز آموزش‌های آزاد
مرکز آموزش‌های آزاد دانشگاه ادیان و مذاهب که در دو بخش داخلی و بین‌المللی به فعالیت مشغول است و دوره‌های کوتاه مدت را برای دانشجویان و علاقه‌مندان برگزار می‌کند. محوریت فعالیت این مرکز در بخش داخلی، مهارت های پژوهشی (مطالعه و یادگیری، روشها و انواع پژوهش، ابزارهای پژوهش، شیوه نگارش علمی، زبان و ترجمه، تصحیح، ویرایش و….) و در بخش خارجی، معرفی دین، فرهنگ و جامعۀ ایرانی است.
از جمله فعالیت‌های موفق این مرکز که در حوزۀ توریسم تحصیلی صورت گرفته است، برگزاری دوره‌های حضوری ایران‌شناسی و آشنایی با تصوف خراسان برای علاقه‌مندان خارجی بوده است. این دوره‌ها پیش از پاندمی کرونا به صورت کوتاه‌مدت و ضمن سفر به چند شهر ایران برگزار می‌شد.
مرکز آموزش زبان دانشگاه
دانشکده زبان و فرهنگ ملل دانشگاه ادیان و مذاهب، علاوه بر آموزش زبان‌های مختلف دوره‌های آمادگی برای شرکت در آزمون‌های اشتمال (زبان عربی) و تافل (زبان انگلیسی) را برگزار می‌کند و با معاونت آموزشی دانشگاه در برگزاری آزمون‌های اشتمال و تافل همکاری می‌نماید تا نیاز دانشجویان به خصوص دانشجویان مقطع دکتری به مدرک زبان را برطرف کند.