دانشگاه اسلامی تجربیات بشری را کنار نمی‌گذارد/ سه رویکرد درباره رابطه علم و دین + فیلم

اما اینکه سمت و سو و جهت علم چگونه باشد به مبنای علم مربوط است. وقتی فردی برای نجات بشر بر اساس یک اندیشه متافیزیکی و ماورایی یا دینی تلاش می‌کند، رابطه علم و دین پررنگ‌تر می‌شود. معمولاً اندیشمندان درباره رابطه علم و دین در سه زمینه صحبت می‌کنند؛ عده‌ای معتقدند علم و دین با هم تعارض دارند و هرگز نمی‌توانند کنار هم قرار گیرند. در نگاه این افراد هرچیز دینی، غیرعلمی و نیز هرچیز علمی، غیردینی است. نگاه دوم این است که این دو تعارض ندارند، اما دارای تمایز هستند؛ بدین معنی که علم و دین دو قلمرو دارند و ارتباطی میان آنها نیست و هرکدام وظایف خود را انجام می‌دهند.

نگاه سوم این است که علم و دین می‌توانند مکمل هم باشند و اگر قرار است رنج بشر کم شود، هم با نگاه دینی و هم از منظر تجربه بشری قابل انجام است. لذا اگر علم و دین به عنوان دو مؤلفه مهم کنار هم قرار بگیرند، دردهای بشر به شکل بهتری کم می‌شود. در این دیدگاه آنچه علم می‌گوید دین الزاماً رد نمی‌کند و برعکس. البته این یک موجبه کلی نیست که درباره همه علوم بشری صدق کند، چراکه برخی از تجارب بشری مخرب هم بوده است و دین آنها را تأیید نمی‌کند. از سوی دیگر علم هم به این نتیجه رسیده که برخی از تجارب بشری می‌خواهد قلمرو دین را محدود کند، اما قطعاً این دیدگاه معتقد به مکمل بودن علم و دین است و در آموزه‌های ما هم آمده: «کلما حکم به الشرع حکم به العقل» و «کلما حکم به العقل حکم به الشرع». لذا یکی از نقاط اشتراک علم بشری با دین در عقلانیت است و در قرآن نیز بر توجه به عقل تأکید شده است.

در قرآن موارد زیادی همانند «أَفَلا تَعقِلونَ»، «افلا تتفکرون» و «کَیْفَ خُلِقَتْ» آمده است. قرآن بر تفحص و سیر آفاق و انفس و حتی هجرت تأکید زیادی کرده است و این نشان می‌دهد که از نظر مبانی معرفتی اسلام، نه تنها علم بشر و روش‌های شناخت رد نمی‌شود، بلکه بر آنها تأکید هم شده است .لذا در اسلام، حس و تجربه و حتی برخی نگاه‌های پوزیتیویستی می‌تواند منبع شناخت باشد و دین به طور کلی آنها را رد نمی‌کند، اما اسلام می‌فرماید که وحی هم می‌تواند منبع شناخت و روشی برای کاهش دردها باشد، چراکه انسان دارای ساحت مادی و معنوی است و در ساحت مادی باید از تجربیات بشری استفاده کنیم و آنها را کنار نگذاریم.

در دانشگاه اسلامی تجربیات بشری و تعامل با جهان را کنار نمی‌گذاریم، اما در عین حال مبانی معرفتی خودمان را هم حفظ می‌کنیم. معتقدم یکی از مؤلفه‌های مهم در دانشگاه اسلامی، عقلانیت است که ما را به سمت تجربه، علم بشری و دانسته‌های او و اختراعات و کشفیات بشر هدایت می‌کند و این نقطه قوتی برای دانشگاه اسلامی است و در تمامی علوم هم می‌توانیم شاهد چنین چیزی باشیم. البته باید دقت کنیم که در علوم انسانی حساسیت‌های بیشتری وجود دارد، چون با مبانی معرفتی در ارتباط است و سمت و سو و جهت را نباید فراموش کنیم.

وقتی نگاهی عمیق داشته باشیم و علوم مختلف همانند فیزیک و شیمی و علم طب را ریشه‌یابی می‌کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که نباید افتراق قائل شویم و بگوییم که در دانشگاه اسلامی فقط قرار است علوم انسانی را اسلامی کنیم و بقیه علوم را کنار بگذاریم، چراکه نگاهی تقلیلی است، بلکه از نظر اسلام، ما علم ادیان و علم ابدان داریم و آنچه اسمش را علم می‌گذاریم مختص علوم انسانی نیست.