«تصویر امامان شیعه (ع) در متون زهد و تصوف نخستین» منتشر شد

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، کتاب «تصویر امامان شیعه (ع) در متون زهد و تصوف نخستین» اثر محمد سوری است که در پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و به همت نشر این پژوهشگاه در ۳۵۰ صفحه منتشر شد.

بسیاری از عارفان مسلمان بر این باورند که دوازده امام (ع) جانشینان باطنی پیامبر (ص) هستند. به نظر ایشان، خلفا جانشینان ظاهری پیامبرند و جز رتق و فتق امور دنیایی و اجتماعی مسلمانان وظیفه دیگری ندارند، اما جانشینان باطنی مأموریت الهی دارند که مردم را به سوی خداوند راهنمایی کنند و در امور معنوی و باطنی دستگیر و پناه دیگران باشند.

در این پژوهش، مقصود از «امامان شیعه»، دوازده امام (ع) است، هر چند در متون زهد و تصوف نخستین فقط از امام اول تا هشتم یاد شده است و از امامان نهم تا دوازدهم ذکری در میان نیست.

مؤلف در مقدمه این اثر آورده است: می‌توان ادعا کرد در پژوهش حاضر هیچیک از آثار زهد و تصوف که در دامنه سده دوم تا پنجم قرار داشته و چاپ شده است، از دید ماه پنهان نمانده است. در این پژوهش با محدودیت‌هایی نیز مواجه بودیم. محدودیت اصلی این پژوهش، دشواری دسترسی به منابع مورد نیاز بود. متأسفانه بخش عمده منابع این پژوهش در بیرون از ایران منتشر شده است و به آسانی دستیاب نیست.

ساختار اثر

پژوهش حاضر در پنج فصل تألیف شده است. نویسنده در فصل یکم که با عنوان «تصویر امامان شیعه (ع) در کتاب‌های زهد» نگارش یافته، ۱۳ کتاب زهد را بررسی کرده است. کهن ترینِ این کتاب‌ها از عبدالله بن مبارک مروزی و تازه‌ترین آنها از خطیب بغدادی است.

در فصل دوم به آثار حکیم ترمذی پرداخته شده است. ترمذی را نه می‌توان کاملاً زهد به شمار آورد و نه جزو صوفیه بوده است. وی در گرایش عرفانی خود عناصری از هر دو گروه را دارد و چیزی بینابینِ زهد و تصوف است. دیدگاه‌های ترمذی درباره امامان شیعه (ع) در میان زهاد و صوفیه کاملاً منحصر به فرد است و تاکنون جز در میان سلفیان ناصبی مسلکی همچون ابوبکر بن العربی نظیری بر آن یافت نشده است.

فصل سوم به «تصویر امامان شیعه (ع) در رساله‌های صوفیه نخستین» اختصاص دارد؛ در این فصل، بیش از ۷۰ رساله صوفیه که نوشته ۱۱ تن از صوفیان بزرگ این دوره است، بررسی و گزارش می‌شود. نخستین این صوفیان شقیق بلخی و آخرین آنها ابوعبدالرحمان سُلَمی است.

در فصل چهارم، «تصویر امامان شیعه (ع) در کتاب‌های جامع صوفیه» شامل کتاب اللمع نوشته ابو نصر سَرّاج، کتاب التعَرُّف نوشته ابوبکر کُلابادی بخاری، قوت القلوب نوشته ابوطالب مکی و تهذیب الاسرار نوشته ابوسعد خرگوشی بررسی و گزارش شده است.

در فصل پنجم، علاوه بر بیان خلاصه مطالب و نتیجه گیری و پیشنهاد برای پژوهش‌های بعدی، تصویر زهاد و صوفیه از امامان شیعه (ع) را با تصویری از ما شیعیان دوازده امامی از امامان و جایگاه و شئون ایشان داریم، مقایسه کرده و دیدگاه زهاد و صوفیه را – هم از لحاظ انسجام درونی و هم در پرتو منابع امامیه و باورهای ایشان – به نقد کشیده ایم.