پیکار بر سر حجاب در مصر و نقد سیاست «اسلام میانه‌رو»

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، اگرچه تاریخ بحث درباره حجاب در مصر به قرن نوزدهم و به زمان انتشار کتاب «آزادی زنان» اثر قاسم امین می‌رسد، این بحث در سده بیستم و اوایل قرن بیست و یکم نیز تداوم یافته است، به شکلی که هیچ دوره‌ای از تاریخ معاصر مصر را نمی‌توان یافت که این مسائل در آن مطرح نشده باشد با این حال زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این بحث در دوره‌های مختلف متفاوت بوده است.

پس از سرنگونی دولت محمد مرسی و پایان زودهنگام سیطره سیاسی اخوان المسلمین بر مصر، دولت جدید این کشور به دنبال کنترل کامل نهادهای مذهبی مصر است.

یکی از برجسته‌ترین تلاش‌های رئیس‌ جمهور این کشور برای کنترل حوزه‌های مذهبی، مناقشه عمومی مداوم او با شیخ الازهر است. زمانی که او در سال ۲۰۱۴ ریاست جمهوری را بر عهده گرفت، ترکیبی از نهادهای مذهبی را یافت که برخی از آنها متحدان آن بودند.

او به هر طریقی، در حالی که دیگران حاضر به سازش نبودند، به این نتیجه رسیدند که اعتبار نهادها مبتنی بر حفظ فاصله ایمن بین آن و اعمال سیاسی روزمره و توانایی آن در حفاظت از میراث اسلامی و علوم شرعی است. از این نظر جایگاه نهادهای دینی فراتر از جهت‌گیری‌های سازمانی اعضای ارشد دستگاه‌های اجرایی است؛ که یکی از ارکان حقانیت الازهر و شیخ آن است.

عادی‌سازی سیاسی در کنار عادی‌سازی فرهنگی در مصر

از سویی بحث حجاب در مصر را نمی‌توان از تحولات کنونی در مورد موضوع عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی جدا کرد. اگرچه مصر نخستین کشور عربی بود که با این رژیم روابط سیاسی برقرار کرد با این حال جامعه مصر تاکنون هیچ‌گاه حضور این رژیم و اقدامات آن را عادی تلقی نکرده است و از این رو سیاست‌گذاری جدید تلاش دارد تا در کنار عادی‌سازی سیاسی، عادی‌سازی فرهنگی را نیز ترویج کند.

ترویج ایده اسلام متعادل

تلاش حکومت جدید مصر مبنی بر ترویج ایده اسلام متعادل و پرداختن به حجاب در مصر نیز از این امور جدا نیست. حجاب همواره به عنوان نشانه‌ای از حضور اسلام‌گرایان در جامعه و پشتوانه اجتماعی آنها مطرح شده است. این حضور با موضع‌گیری‌های خاصی در مورد نهادهای دینی و به‌ویژه مسئله فلسطین درهم‌ تنیده است.

لزوم تسامح و رواداری دینی

آنچه با عنوان اسلام میانه‌رو در این کشور معرفی و ترویج می‌شود، در واقع می‌توان طرحی برای سیطره کامل بر نهادهای مذهبی از سوی دولت و همچنین فراهم کردن زمینه عادی‌سازی فرهنگی و اجتماعی حضور رژیم صهیونیستی در منطقه دانست؛ امری که از طریق تأکید بر میراث مشترک ادیان ابراهیمی و لزوم تسامح و رواداری دینی در قبال سایرین در قالب مفهوم اسلام میانه‌رو ترویج می‌شود.

با این حال نهادهای دینی مصر به‌ویژه الازهر اگرچه تا اندازه‌ای با این جریان همراه شده است، اما موضع‌گیری این نهاد مهم دینی در برابر مسائلی مانند وجوب حجاب و همچنین مفهوم دین ابراهیمی نشان می‌دهد، الازهر و دیگر نهادهای مرتبط و به تبع آن مردم مصر با این جریان همراه نیستند.

دولت کنونی مصر و طرفداران فکری آن که هم اکنون در جامعه مصر در اقلیت هستند، تلاش داشته است تا با معرفی حجاب به عنوان پدیده‌ای فرهنگی و نه یک واجب دینی، رفته‌رفته مرجعیت نهادهای دینی در این زمینه را کنار زده و خود جایگزین آن شود، با این حال الازهر در برابر این رویکرد واکنش نشان داده و چندی پیش حجاب را به‌ صراحت واجبی دینی خواند که ریشه در سنت نبوی و کتاب الهی دارد.

از سویی بر خلاف ادعای برخی در مصر مبنی بر فاصله گرفتن تدریجی مردم از دین و حجاب، نظرسنجی‌های انجام شده حاکی از کاهش شش درصدی جوانانی در مصر شده است که خود را غیر معتقد به دین خوانده‌اند. مراکش، تونس فلسطین، اردن و سودان نیز چنین کاهش را ثبت کرده‌اند.