معیار تقسیم ارث در اسلام جنسیتی نیست

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، در سومین جلسه از سلسله نشست‌های علمی با محوریت مسائل زنان، فرصت‌ها و تهدیدهای رویاروی آن و با موضوع «زن در مکتب اهل بیت» که از سوی دپارتمان مطالعات زنان دانشگاه بین المللی اهل بیت (ع) برگزار شد حشمت الله قنبری همدانی، استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ اسلام به بررسی مبحث دیه و ارث با توجه به خطبه ۸۰ امیرالمؤمنین در کتاب شریف نهج البلاغه پرداخت.

وی با اشاره به این مطلب که نبود پژوهش عمیق و دقیق در این حوزه موجب شده است که جریان‌های مخالف اسلام و اهل بیت علیهم السلام، تحت عنوان نابرابری سهم‌ارث و دیه زنان و مردان عقده گشایی کنند، گفت: نصف بودن ارث زن نسبت به مرد از مبنا غلط و محصول برداشت نابجا از آیه ۱۱ سوره مبارکه نساء است که می‌فرماید: یُوصِیکُمُ اللَّهُ فِی أَوْلَادِکُمْ ۖ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ فَإِنْ کُنَّ نِسَاءً فَوْقَ اثْنَتَیْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَکَ ۖ وَإِنْ کَانَتْ وَاحِدَهً فَلَهَا النِّصْفُ ۚ وَلِأَبَوَیْهِ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ”؛ در این آیه سخن از تفکیک ارث زن و مرد نیست بلکه توصیه‌ای الهی میان خواهر و برادر است، چرا که در ادامه آیه برای هرکدام از پدر و مادر ۱/۶ سهم ارث در نظر گرفته شده است.

قنبری افزود: اگر جنسیت معیار تقسیم ارث و میراث بود، باید ارث پدر دو برار ارث مادر می‌بود.

این استاد دانشگاه در خصوص بحث دیه نیز بیان کرد: مقتول (اعم از زن و مرد) هیچ سهمی در دریافت و پرداخت دیه ندارد و در واقع اختلاف متوجه وراث است. در دیه آنچه موضوعیت دارد، بهره برداری آن است؛ به این معنا که با کشته شدن زن، خانواده او با آسیب جدی اقتصادی مواجه نمی‌شوند (هرچند ضربه عاطفی سهمگینی است) در حالی که با کشته شدن مرد، خانواده با فشار جدی اقتصادی رو به رو خواهند شد.

قنبری در ادامه این نشست گفت: دقت در خطبه ۸۰ نهج البلاغه روشن‌می کند که این خطبه در شرایط بسیار خاص تاریخی ایراد شده است و مقصود امام، اشاره به زنانی از سنخ زنان در جریان‌جنگ جمل است که در طول تاریخ نقش آفرینی (منفی) خواهند کرد.

وی با تاکید بر این مطلب که بسیاری از کلمات اهل بیت علیهم السلام‌با توجه به پیشینه تاریخی آنها باید تفسیر شود، عنوان کرد: که واقعه جمل در برخی ابعاد از ماجرای سقیفه تلخ‌تر و پیچیده‌تر به شمار می‌آید؛ زنی رهبری جمل را بر عهده داشت که در خانه پیامبر بوده است.

از دیدگاه این پژوهشگر تاریخ اسلام قطعاً مخاطب امیرالمؤمنین قاطبه زنان مسلمان نیست، چرا که آن حضرت بیش از هرکس دیگر با حضور مؤثر و نقش آفرینی زنان پاک سیرتی چون فاطمه زهرا سلام الله علیها، خدیجه کبری، فاطمه بنت اسد و زنان فرهیخته و مقدس در ادیان دیگر نظیر حضرت مریم (س)، آسیه و …در جریان تاریخ، آشنا بوده است.

قنبری عبارت مربوط به ذم مشورت با زنان در نامه ۳۱ نهج البلاغه ” اِیّاکَ وَ مُشاوَرَهَ النِّساءِ فَاِنَّ رَأْیَهُنَّ اِلی اَفْن، وَ عَزْمَهُنَّ اِلی وَهْن” است را با توجه به حدیث دیگری از حضرت در بحار الانوار تفسیر کرد که می‌فرماید: إیّاکَ و مُشاوَرَهَ النِّساءِ إلاّ مَن جُرِّبَتْ بکَمالِ عَقلٍ؛ فإنّ رَأیَهُنَّ یَجُرُّ إلَی الأفَنِ، و عَزمَهُنَّ إلی وَهَنٍ.

وی با ترجمه مطالب مندرج در نامه ۳۱ نهج البلاغه گفت: «از مشورت با زنان بپرهیز، مگر آنکه زنی به کمالِ عقل آزموده شده باشد؛ چرا که رأی زنان به کاستی می‌کشاند، و عزمشان به سستی» و افزود: به حکم دین و عقل فرد مشورت دهنده باید شایستگی‌هایی نظیر علم، آگاهی، خیرخواهی و دور اندیشی داشته باشد و در مورد حدیث یادشده که خطاب به امام حسن مجتبی علیه السلام‌است باید توجه داشت امام حسن (ع) صرفاً فرزند امیر مؤمنان نبوده است، بلکه این وصیت از این حیث که وی وصی امام در زعامت خواهد بود و رهبری جامعه مسلمین را بر عهده خواهد داشت، خطاب به وی صورت گرفته است. بنابراین امام به نوعی تاکید دارند که حاکم جامعه اسلامی در جایگاه حکومت باید مانع دخالت‌ها و سو استفاده‌های نابجای اهل خانه و خانواده اش در امور حکومتی شود.

گفتنی است جلسه نخست این نشست به بررسی جایگاه زن در ادیان مختلف و مقایسه آن با اسلام اختصاص داشت و در جلسه دوم‌نشست، بحث شهادت و ایمان زن مورد بحث و بررسی قرار گرفت. این سلسه نشست طی چهار جلسه برگزار می‌شود و در پایان به شرکت کنندگان در این دوره آموزشی گواهینامه اعطا خواهد شد.