سرایت قدسیت به خانواده چگونه اتفاق می‌افتد
حجت الله بیات پاسخ می‌دهد:
عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث گفت: مجاری متعددی وجود دارد که می‌توان با استناد به آنها خانواده را نهادی مقدسِ اکتسابیِ مشروط نامید. یکی از این موارد مسئله محبوبیت نهاد خانواده در نزد خداوند است که از روایات به دست می‌آید و از جمله پیامبر اسلام(ص) بر این موضوع تأکید کرده است.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، نشست «قداست خانواده؛ نفی و اثبات» امروز سه شنبه ۳۱ خردادماه با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین حجت الله بیات، عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث برگزار شد.
در ادامه سخنان وی را می‌خوانید:
خانواده مهمترین نهاد اجتماعی است و بررسی اینکه این نهاد قداست دارد یا خیر از جایگاه والایی برخوردار است چراکه اگر به قداست خانواده رسیدیم بسیاری از اتفاقات، مباحث و مسائل مربوط به خانواده باید به صورت دیگری رقم بخورد. حقیقتا بنده در هیچ مقاله یا اثر علمی ندیدم که موضوع نفی یا اثبات قداست خانواده و عقبه علمی و مستندات آن را مورد بررسی قرار داده باشند لذا بنده می‌خواهم به چند سؤال اساسی در این زمینه جواب بدهم اما چون میخواهیم بین خانواده و امر مقدس صحبت کنیم ابتدا به موضوع امر مقدس ورود پیدا می‌کنیم تا نحوه پیوند خانواده و امر مقدس را به میزان بیشتری مشخص کنیم.
مجاری سرایت قدسیت از امر مقدس
امر مقدس از طهارت و پاکی ویژه‌ای برخوردار است و منشأ امر قدسی بر اساس مستندات ما خداوند متعال است که خودش را قدوس می‌‌نامد اما این قداست چگونه به امور دیگری غیر از خدای متعال سرایت می‌کند؟ لذا باید مجاری این سرایت را پیدا کنیم که بنده با جست‌وجوهایی که داشتم به چند مورد رسیدم که یکی انتساب اشیاء، اماکن و سایر امور همانند زمان‌ها به امر قدسی است. نکته دیگر تصریح منشأ قدسی به قداست است. خدای متعال در همین زمینه در قرآن کریم فرموده است: «وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّهِ الْأُولَىٰ ۖ وَأَقِمْنَ الصَّلَاهَ وَآتِینَ الزَّکَاهَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا؛ و در خانه‌هایتان بنشینید و آرام گیرید (و بی‌حاجت و ضرورت از منزل بیرون نروید) و مانند دوره جاهلیت پیشین با آرایش و خود آرایی بیرون نیایید، و نماز به پا دارید و زکات (مال به فقیران) بدهید و از امر خدا و رسول اطاعت کنید. خدا چنین می‌خواهد که هر رجس و آلایشی را از شما خانواده (نبوت) ببرد و شما را از هر عیب پاک و منزه گرداند» (احزاب/ ۳۳) این نشان می‌دهد که اهل بیت(ع) از قداست برخوردار هستند چون خداوند چنین چیزی را در قرآن کریم مورد تاکید قرار داده است.
مجرای دیگر همجواری و همنشینی سایر امور با منشأ قدسی است و در نهایت اینکه سایر امور اسباب و ابزار تقرب به منشأ قدسیت قرار بگیرند و هرچه بتوان در مسیر توحید و تقریب به خدا تبدیل به بازار و وسیله شود از قدسیت برخوردار است همانگونه که عبادات از قدسیت برخوردارند. مسئله دیگر گونه‌شناسی مقدسات هستند. بنده مقدسات را به ذاتی و اکتسابی تقسیم کرده‌ام. قدسیت خداوند، ذاتی و سایر امور اکتسابی هستند اما اکتسابی یا مقدسِ مطلق هستند همانند خانه خدا که هرگز قدسیت از آنها جدا نمی‌شود اما دسته دیگر مقدسات اکتسابیِ مشروط هستند یعنی اینچنین نیست که همیشه قداست داشته باشند بلکه اگر کارکردهای توحیدی داشته باشند قداست دارند و اگر این کارکرد از دست برود قداست آن هم از دست می‌رود. نمونه این امر مسجد ضرار است چراکه مسجد تا زمانی قداست دارد که کارکردهای توحیدی و تقریبی در آن اتفاق بیفتد و اگر مسجدی به مرکز توطئه علیه توحید شد باید آن را تخریب کرد.
راه‌های سرایت قدسیت به نهاد خانواده
حال میخواهیم ببینیم که سرایت قدسیت به خانواده به چه صورتی اتفاق می‌افتد. واقعیت این است که انتساب مستقیم به امر قدسی و همچنین تصریح به قدسیت شدن، برای خانواده مصداق پیدا نمی‌کند و آیه یا روایتی نداریم که به ما بگوید خانواده مقدس است یا طهارتِ ذاتی دارد اما مجاری دیگری وجود دارد که می‌توان با استناد به آنها خانواده را نهادی مقدس اکتسابی مشروط نامید. یکی از این موارد مسئله محبوبیت نهاد خانواده در نزد خداوند است که از روایات به دست می‌آید. روایت داریم که رسول خدا بر این موضوع تأکید کرده است. مسئله دیگر همجواری با منشأ قدسیت است که منحصراً درباره دو رکن خانواده یعنی پدر و مادر در آیات مختلف قرآن مورد اشاره قرار گرفته است و حتی گفته شده بعد از شکر خداوند، سپاسگزاری از والدین قرار دارد و این نشان دهنده جایگاه والای والدین است. نکته دیگر اینکه به نظر می‌رسد نهاد خانواده نهاد ویژه‌ای است که وسیله تقرب به خداوند در این نهاد کاملاً موج می‌زند.
مسئله دیگر ارزش افزوده عبادات است یعنی خانواده باعث ارزش افزوده عبادات می‌شود و از جمله در روایات آمده هرکسی ازدواج کند نصف دین او کامل می‌شود. مسئله دیگر نگاه عبادی به خانواده است و در این راستا گفته شده همنشینی با خانواده عبادت است. از این نکات به این نتیجه می‌‌رسیم که خدای متعال به این نهاد به عنوان امری مقدس نگاه کرده لذا خانواده باعث تقرب به امر قدسی می‌شود. همچنین ثواب‌هایی برای معاونت در امر ازدواج و توجه به امور خانواده در نظر گرفته شده و بیان شده است که خانواده از معصیت جلوگیری می‌کند. در مجموع می‌توان نتیجه گرفت که خانواده نهادی مقدس و مجاری سرایت قدسیت در آن متعدد است.
اهمیت استفاده از روایات متقن
حجت‌الاسلام والمسلمین احمد غلامعلی، عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث، در ادامه این نشست به عنوان ناقد به مواردی اشاره کرد که در ادامه می‌خوانید؛
اموری که به عنوان منشأ قدسیت بیان شد برخی از آنها چنین دلالتی را ندارد و نهایتاً اهمیت خانواده را می‌رساند نه اینکه بتوان از آنها قدسیت استخراج کرد. گاهی نیز در مقاله برخی پراکنده‌نویسی‌ها صورت گرفته و مثلاً جملاتی در مقاله وجود دارد که با جملات قبل و بعد از آن ارتباطی پیدا نمی‌کند، مسئله دیگر درباره اعتبار روایات است.
اگر میخواهیم نظریه‌ای را استخراج یا یک بحث ترویجی را مطرح کنیم باید بتوانیم به خوبی مسئله قدسیت را اثبات کنیم. در این راستا باید از روایات متقن استفاده کنیم اما بنده در برخی از موارد مشاهده کردم که همه روایات متقن نیستند. لذا در مواردی که میخواهیم مولفه‌های خود را شکل دهیم باید از منابع دست اول استفاده کنیم. نکته دیگر اینکه مقاله در بسیاری از موارد نیازمند تقویت آدرس است و در مواردی که به صورت کلی، یک مطلب بیان شده باید منابع آن به صورت دقیق بیان شود.
درباره منشأ امر قدسی هم به مواردی اشاره شد که معتقدم تبیین مقاله در این مورد کم است و باید بتوان به شکل واقعی از این مجاری، قدسیت را استخراج کرد. مواردی که به عنوان اهتمام منشأ امر قدسی به قدسیت خانواده اشاره شد بیشتر تقدس والدین است تا خودِ خانواده. لذا شاید بتوان چنین بیان کرد که در یک خانواده، قداست برای پدر و مادر است بنابراین می‌توان در اینجا نوعِ قداست را مورد بازبینی قرار داد. برخی از مواردی که اشاره شد نیز برداشت اخلاقی برای حریم نگه داشتن حوزه خصوصی است نه اینکه نشانه قدسیت خانواده باشد از جمله نکاتی همانند نحوه ورود به داخل منزل از این موارد هستند.