چکیده :
پیش از نهضت و نظام مشروطه، نهضتی به نام نهضت عدالتخانه شکل گرفت که بر کیفیت تکوین مشروطیت ایران تأثیر جدی نهاد. البته الگوی عدالتخانه ـ چنانکه باید و شاید ـ نتوانست به نظامی تمام عیار تبدیل شود. این نهضتِ دینی بیان کننده خواسته های دینی ـ سیاسی ایرانیان در دوران جدیدی بود که استبداد استعمارمدار بیداد می کرد، اما در میانه راه، محتوای این نهضت تغییر یافت.
در این میان، مفهوم عدالتخانه نیز دستخوش نزاع های مختلفی شد که معنای آن در میان الگوهای قضایی، پارلمانی غربی، مجلس نمایندگانِ طبیعی اصناف و گروه های مردم سرگردان شد و هر گروه و هر جریانی تلاش می کرد معنایی بر اساس تمایل ها و دیدگاه های خود به آن بدهد. از این رو، سرانجام ظرفیت بومی این مفهوم چندان پذیرای الگوهای غربی نشد و مفهوم مشروطه جایگزین آن شد و مانع از تبدیل نهضت عدالتخواهی به نظام عدالتخانه شد.
کلیدواژه : عدالتخانه، مشروطه، تحول معنایی، نزاع معنایی، مجلس و الگوی بومی.