کنکاشى تاریخى پیرامون ِکاربردِ لقب هاى امیرالمؤمنین و خلیفهاللّه در مورد خلفا

چکیده:
در تاریخ اسلام، پس از غصبِ خلافت از اهل بیت(ع) و نیز پس از همراهى نکردنِ مردم با امام على بن ابى طالب(ع)، دگرگونى هاى بزرگى در بافتار و ساختارِ کلىِ حکومت و جامعه اسلامى به وجود آمد. خلافت، به سرعت به مُلوکیّت تغییر ماهیت داد و جامعه، پذیراىِ حاکمانى شد که اگرچه مدّعىِ جانشینى رسول اکرم(ص) بودند، اما به سانِ پادشاهان حکم مى راندند.
آنچه درخورِ تأمل است، اینکه خُلفا (فرمانروایان مرکزى دنیاى اسلام) با وجود همهء دگرگونى ها و با آنکه به شدّت دنیامدار شده بودند، همچنان در نگرش همگانى از جایگاهى معنوى برخوردار بودند. آنان به رغم رفتارهاى مُلوکانه، به خوبى به ریشه داربودنِ دین و معنویت در باور و نگرش مردم آگاهى داشتند و ازاین رو، مى کوشیدند خویشتن را حاکمانى دینى و معنوى معرفى کنند.
این نوشتار، در میان روش ها و ابزارى که خلفا در «دیندارنمایى» خود به کار مى بردند، به بازشناسى تأثیر دو لقبِ «امیرالمؤمنین» و «خلیفهاللّه» نظر دارد که خُلف، در پرتوِ بهره گیرى از این دو لقب، جایگاهى قُدسى براى خویش درنظر مى گرفتند و در نگرش عامهء مردم، حاکمانى معنوى و دینى به شمار مى آمدند.

کلیدواژه: امیرالمؤمنین، خلیفهاللّه، خلفا، نگرش همگانى، تاریخ اسلام